1 9 8 M Ö L U K S E
daarbeneven nu nog "met eenjge bekôni-
meririg voor *t een o f ’t ariaer quaad,
’t géen hier uit groejen mögt, bezecy en
dierhalven fchoorvoetende waren, om
zieh over dat ftùk te uitén, o f véor èerft
ook te talryk omtrent de Poftugeefche
ftérkte te komen. Hetbeftond dandàar z y vcr.
in, dat zy , dewyl Deyaal nu dood wasj’ agten
verlangden dat Tabertdji ( van Wiens over- Hair, en
lyden tot Malakka zÿ nog niets wiften): TaÍTd-j
in zyn plaats tot hun Koning mögt ver- als hunJ
heven Worden, en verzogten dierhalven.Koning
zeer ernftig op Galvaan, dat, aangezien hebben.
zy Voor Hair, zq om zyri jonkhèir, als
om dat de Kroon Taberiaji v/ettéiyk voor
hem toequam, eeen agting hadden, hy
de goedheit wilde hebben, den onfchul-
digen Taberidji van den Onder-Koning
wederom te eiflehen , en ondertuflehen Met aan-
het rvk, zo als hy dat goed vinden zou ^ bieding, |
tot Taberidji ’s komft te beftieren.
j j jg; trouwlooze en baldadige daad , die van
zoqüadegevolgen kon z yn ,’tallerminfte
pnderzoek door . den Önder-Konirig van
Indien gedaan isj mogelyk, oin dat hy
toen de handen wat te völ had mer alles'
te vervaardigen tegen de komft van de
Turkfchc vloot , die in ’t einde van Juny
des jaars 15-38. uit de haven van Suez
t’zeil gegaan was, en den vierden September
voor Diu quam, om dat te be-
legeren.^
Ook;kan het wel Zyn, dat h y , nu op
- zyn vertrek ftaande ( dewyl Gratiaan de
Noronba hem, na een tienjarige gelukki-
ge regering in die zelve maand des ge-
melden jaars als onder-Koning* van Indien
door Joban den derden uit Portugal gc-
zonden , quam vervangen) gedagt heeft,
dat zyn vervanger hen wel voorbeeldelyk
ftraffen zou , en 'dat Gratiaan de Noronba,
toen genöeg met andere beüpmmeringen
te doen hebbende, o f het vergeten, of
het met voordagt , om geen wreede in-
trede van zyn regering te doen, als by
oogluiking heeft laten fteken.
Het zy dan zo het wil, Gdivaan, die
voor heeter vuür' gezeten had, liet nog-
tans, fchobn väh een groot deel der zynen
verlaten, de moea daarom geenzins
zakkenj maar zogt die breuke door zyn
beleid, en te voorzigtiger ondernemin-
gen, te heelen, terwyl hy zyn moedig-
heit, by het toenemen van deze en gene
kleine tegenfpoeden , meer en rheer voel-
de aangroejen.
Galvaan Het geen hem by deze gelegenheit van
brengt de zaäfcen als het eeribnoodige voorquam,
Terna- was, een middel uit te denken, öm de
taanert hier en daar zwervende , en door wän-
we?r aan hoop half dolzinnige Ternataanen tot
de hoofd- ftilftand te brengen, en door zagte be-|
plaats. jegeningen hen weer na de hoofd-vefting
te lokken. Daar af maakte hy dan met
veel overweging zyn werk, overlei dit
met zynen raaa, en vrienden, en wift
' cindelyk door emftige “ aanmanirigen,
kragtige voorbeelden van regtvaardig-
heit, voofdeelige aanbiedingen, cn de
daar bygevoegde overredingen ;van den
Koning van Tidore, die zeer veel ge-
wigt aan de zaak gaven, zo veel uit te
werken, dat hy hen allenskens over-
haalde, tot ftilftand bragt, en hoe langer
hoe meer tot hun verlatene Negry deed
wederkeeren.
De haat begon dan zeer af te nemen j
maar daar fcheen egter nog iets over-
geblevcn te zynv, ’t geen hun niet na den
zin was. c
Door verfcheide middelen zogt Galvaan
dit uit ’te vorfchen; en ’t gelukte
hem ten eerften het te ontdekken; hoe-
» dat Gal-
Dit was een aanbieding, die voor een onder-611
heerfch- en win-zugtig Landvoogd ganfclf tuffchen
niet te verpruilen, en.zélfsbequaàmwas, *ou
orn een ftantvaftig hert eenigzins te doen reS*rcn*
waggelen ; want buiten de eer, die voor
hem" daar in lag (als zynde het buiten king over
eeriig voorbeeld, dat men aan een Por- die aan-
tugeefch Landvoogd had opgedragen met bied¡nS-
een Koninklykç en onbepaalde opper-
magt het ryk van Ternate te beftieren)
zo nad hy nier ook de ichobnfte gelegenheit,
om, buiten nadeel van ’t belang
zyn ’s Konings , ö f der Ternataanen,
Koninklyke ichatten over te garen, waaf
by. hy-,' zo hy zieh niet te veel aan de
trouw, en eerlykheit van een beftièrder ,:
gelegen liet leggen, een weg om geheei
dit ryk voor zyn Koning te veroveren,
gemakkelyk had können banen , om ’t
welke daar na goed te maken hy niet
anders te zeggen had , dan ’t geen waar
mede alle zulke veroveraars van ryken,
met al te goeden vertrouwen hun voòr
een tyd opgedragen, met de taal van
Julius Cefar in zulk een geval gewoon
zyn zieh te verfehoonefí:
Si jus violandum eft ^ regnandi gratia vio-
landum
Eft) aliis rebuspietatem colas.
Dat is , volgens de uitdrukking van
Vondel:
Indien men voor geen recbtbreuk fchroom9 -\
Bedryfgevjelt,
Als V Kroonen geli:
In anitre zaken bou u vroom.
’t Geen niet anders zeggen w il, dan
dat men zieh aan ’t recht, o f aan zyn
wel hy met menfehen te doen had, die woord, en eed, niet behoeft te hoUden,
niet alleen in den aart ftilzwygend, ijiaar j nog te binden, als ’er een Kroon mede te
Z A A
8 winnen is, en dat, %o ilien oit reden,
.heeft , om dat als met vbeten te tredenj
men dat dan, als ’et een Kroon by te
veroveren is, wel onbekommert, en bui*
ten eenige verontfchuldiging, ofvreeze^
doen mögt, en dat Jer andere, dingen
waren, waar. in men zyne oprechtheit,’
trouwe> eerlykheit;, en eerbied voor een
■ Opperwezen genoeg toonen kon; maar
dat d it, als ’er een Kroon aan hing, nieb
te pas quam.
’t Is een zekere zäak, dat het met eeri
Kroon even, als met een minnares, ge-
noiteen' legen i$, en dat men noit aan een ander
ander zyn een Van die beide inoet aanbeveelen:
want fchoon eeri ander al zo eerlyk waire,
Sanbe- ^ dat hy zieh buiten ’t minfte belang tot
▼celen.' het aanvaarden Vari de zorg over een van
beiden in lief, het echter te vreezen.is^
dat de zorge, door de tyd zo verre m
liefde verändert, zynde f hem niet zou
doen rußen, voor dat hy meeftcr van een
van beiden gewoarden was.
T o t béveftiging hier vari zouden Wy
veel yaorbeelden kormen aanhalen ; maar
tuen behoeft maar eens te rüg te zien, of
de onder-Koning fdrruwefe niet alles in
zyn leven aangewend heeft om dit te
bewaarheden, eerft met Deyaal + zyri
wettigen, dog minderjarigem vorft, terwyl
hem de regeering toevertrouwe was,1
tp vergeven , en toen met een nieuwen
áanííag tegen ’t leven van Bohejaty om
Z ieh , meefter van ’t -ryk te makeri, té
fmeden. Dit was zyn toeleg van iyd
tot tyd geweeft, hoewel ’t hem mis*
lukte, en ’t qiaad zyn meefter, eer *t
. nbg volvoert was, tydigloonde.
Men ziet ’er óok eénífchetsvan in ’t
gedrag van Koning Uhaanza ^ die ook
yoorg^f niet als Koning, en maar als
Voogd, te wißen regeeren, hoewel hy
daar na, in ’t regeeren zelf zin gekregen
hebbende, tot zyn doqd toe, te« nadeel
van Koning Mandarsjah, bet opperfté
bewint in handen hielt.
My fehlet hier te binnen , ’t geen Se-
tieca in; Herc. ,Fun. zegt,;
Quod qmßjue fecity patitur.
. r yAutbor'em fceltts iepetity
Sßoqye premHttr exemplo noccns,
Dat is:
K J E N. 199
- |_Ee» yder lydi bet geen hy heeft gedetá».
Het fcbelmßuk gnypt zyn eigen meefter aan,
En yder 1vont van s&yñe ßhult belacm. 3
En ’t gene- wy by den zelven Diehter
XnTkyeßes- vindeni.
Sape in Magiftnutn federa rediére fita.
153»*:
Dat is: ;
Het quaadt valt veeltyds op den kop zyns
meefteKsneêr. ;; '
Catabruno ¿ onder-Köhing van Gilolo,
heeft dit hiede ten vollen bewaarheit.
Van .het tweede* te weterif van ic-
mand de zorg over zyn bemindeaanté
beveelen , zyn zo¡ veci ^voorbeelden van
. ongelukkigç uitkomften, dat het niet noo-
dig is dit met vèel bewyzeri tè 'fterkérú
Een aanmerkeíyk geval nogtans j dat
yder een níétr bekénd is, zal ifc daar van
aanhaalen.
De Heer Jvhan vdn Dfim , La®dvoogd Seldzaam
van Amboina, was met £ / tó ^ ^ voorvál
Abbema -, > wednw'van den Heet Simon e
Cos, Landvoogd van Ternate--( die by'johan
baar vértrek na Bátavia ap"AmbOma aan- van Dam,
gierde, in welken tyd! deze Heer gene- ¡Land-
genhek voceé haar kreeg) za* verrò o
een gekomeny dàt zy vodr haar vertrek boina ^
van daair zieh volftägen aaá heiá1 verbon- ^en zya
den had. r : *<«Bruid.
Hy Ket deze Juffronw (wanb fheri1
ikende toen in ganfch Indien nög maaf
;eene Mevrouwy te weten de Gemalin
! des Generaais, o f opper-Landvöogds diCif ;
gewefteri, wordende alte ändere vrouweft' .
van ftaat maar Juffrouw genaamt) voór' ¿
af na Batavia gaan, met belofte van haaf
eenigen tyd daar na^ alzò hy, afgeloft,
en zyn verbamds-tyd’ nit Wasy iß zriïteri-
vo%en^ -en bevai hatir Kd; ond^töffcheri
zeer errtftig> aah den otkleri HfêéM- Gené-
raál Jaban Maatzuiker, TfiÆt» bÿzôn-
deren vbiendÿ verzodeéride^ dat hy zyné
Broid tot zyné komft op Batav i'a dbg onder
zyne befcherming wftdo netnen.
De Heer ìdaatzuìker toéri -wedriwnaar
zynde (alzo zyne Gemalin den een eri
dertigfte Juny i® ’t pw tCty. óvfefleden
was) ontfíng deze JufFet^ di'e hy eerft
met een onverfchillend oóg aarizagy rife
de Bruid vari zynen vriend, iriet Zo veel
hertelykheit voor haar zorgende, dat die
zofge metter tyd in een al te ^róOte liefdë
veranderde, en hy, alle banden vari’ vfiend*
fchap brekende, haáf bewobg- ífiet bem ,
te trouwen, bindende zy beideri Zieh
geenzins nog aím'líunnéri plichi, mg z f
aan haare diere beloftc, alzo Zy oordeeí-
de, dat de kans, oto mëfc eâi • Gêiteraal
van Indien te troUWen, daär haaf Brüi- -
degom maar een byzonder Lmidvoogd m
van eeii buiten - LandvOogdy Was , zo
voordeclig Wäs, dat het geen bedenkC%
by haar leed, om dfen Heer vdn Damit
laten zitten, en heto vöot een ©pper-
Landvoògd vari Ilídieñ té verwifleteri*
Na dat zynu‘7getröuwt waren^ qtam
de Heer van Dam op M üm W
i:' vond