16 I N L E I
TanaarcnJiconJerMiiskovien ftaan. Mcn vind ook vcele
Mahomccaanen in de mecile Hcidcnfche Landen van Afia en
Africa, maar voornaamendyk in Abyflinicn.
§. 4. Onder de Hciäca/che Godtsättniien was die der Tar/is
ccrtydts de Heetfchende Godcsdienft van Pctfien : maar federe
dac 'er de Mahomecaaiifche de Mcen-ercs is gewccft. zyn 'er zeet
weinige Inboorlingcn des Landes mect dic'ecbclydeiiisaf doen,
waar af fommigc zieh ter nedec gezei: hcbben oj) cenige KuÜcn
van den Mogol dicht by Perf:engdcgen, cn in ectiige Görden van
liet Malfei land van Indien aan deze zyde der Ganges.
De Godtsdicnji der ßrachmaauen was ecrtydts de eenige van
geiicel Indoftan, en van her Halfeifcnd aandcze zydederGanges:
en federi dac'crdcMahoracraanfcheGodtsdienftzichheefc
{jcvcfticd ^ is zy noch de algemeenfte en de meeft
Godt s ienf t vai» de ingeborene Volkeren der Staaren vaij
Mogol, cn der Mahometaanfche Staaten van hei Halfeiland aan
deze zydedet Ganges, cn deHecrfchende gebleeven inde andere
Staaten van liec zelvc Halfeüand, cn in de Staaten der Kayas
van Indoftan welke zieh legens den Mogol geliaiidhaafd heb-
De Godtsdienß van Jukiao is maar de Godtsdienfl der Geletterden
van Cl i ina, dac 's te z e^en de Godtsdicnil vaa hcc
Hof.
Die van Lausm iiecfc mede maar plaats in China,
De Godtsd'itnft va» Xaxa en /¡nuda is de Godcsdienft van byna
alle de Staaten des Halfeibndts van Indien aan geene zyde
der Ganges, en de algemcene Godcsdienft van Japan, en cene
der drie Godtsdientlen van China.
De Godtsdienft der Lamas , welke wy hebben gezegt vecfchcidene
overblyffelen van de Chrificlyke Godtsdienft te hebben
. is de Godtsdienft van alle de GtweftenvanTarcarienomtrent
China gelegen, alsvanThibcc, Tangu, en Kin, enheefc
zieh in China ingedrongen door de veroming die'crde lar taaren
af hebben gcdaan.
De Aanbidding van de Zonenden Duive! waren deaigemeenilc
GodtsdienftenvanAmcrica ecrhet Chciftendom zieh aldaac
bceft gcveftigd.
De x^anbidänn, vm de Zou was de Godtsdicnil van Peru, en
cn IS hoc noch van l lorida, van caiigc Volkeren van Nieuw
Mexico. cn mogelyk van eenige ecbuurige Volkeren van Peru,
Verfciieidene Natien van America aanbiddcnofcenminfteneeren
niec dan den 'Dnivel. als de Natien van Canada , die vau
Guiana. van Bcazil. van hecmeefie dcel van Paraguay, enmogclyk
van de meeftenderandereNaticn die nodi onbekend zyn.
§. De uilge[trektheid van ieder dezet Godtsdienften doet
ons kennen dat 'er in Alia zyn vier Voornaamc Godtsdienften ,
waar a fde Mahometaanfche en de HeidenfchezichhetvcrftDltftrekken,
en de Hecrfchende zyn. De Joodfcheende Chriftelyke
zyn 'er oiiderworpen ; zynde de Landen, in de welke de
ChriftenenaUaarhectfchcn^ nietaanmcrkelykwcgenshunneuic.
geftrekciicid.
Dat in Africa mede vier Voornaame Godtsdienften zyn, waat af
de Chriftelyke. de Mahometaanfche, cn dcHciienfche de Hcetfchendezyn.
De Joodfcheis'erondcrworpen.
Dat 'er Europa drie heeft, de Chriftetyke , de Mahometaanfche,
cnde joodf che : doch dezelsacltcftaat daatondetdetwee
anderen welke de Heerichendc zyn.
En dac 'er Amcnca twcc hcctt, de Chriftclyke en de Heidenfche,
alle beide Heetfchendc.
H I S T O R I S C H E
G E O G R A P H I E .
D A R D E B O E K .
O F DE
GEOGRAPHIE DER TAALEN,
Zynde de Vcrdceling van de Oppervlakcc der Aarde volgcns de
uirgcftrckiheid der
VOORNAAMSTE T A A L E N .
I. H O O F D S T U K .
yan de Algomeene eu Byxjmdere Taalen.
HO E W E L hcc in 'c cerftfchync. dat'er zo veci vetfchceicnde
Taakn zyn , als 'er verfcheelcnde Volkeren op
tie üppervlakte der Aardc benncn, heefthctgcfaruikdeverlicht-
D I N G E
ften doeii aanfficrkcn^ dac, dewyl verfcheidene dezet Taalen
groote oveteenkomft ondet malkander hebben , de zelve maar
(«) 'DiaUeien of {b) Idimes waren, dac 'stezeggendatzevan
een z ç lveTaal waren afgeleid, welke zy omdiereden£í r/í íof
Moedertaai genoemd hebben.
1. De z yn Algemeene of Byzondere.
De t^lgcweene zyn de geenen welke cengrootc uicgeftrektheid
hebben, en die deVerovctingen, deGodtsdicnft, en de Koophandel
ondet deVolkercn in 'tgebcuik hebbengebragt.
De Byzondere Taalcn zyn de geenen welke niec in gebruik
bennen dan ondcr cenige Volkeren, en by gevolg van kleinc niege
(Ircktheid.
§. î. Men kan ftaat maaken op veertiin /Hgemeene Moedcrtaalen
in do twcebekcnde Vaftelandcn.
j . De Latynfcbc. 2. de Teutonilihe. 3. dcSlavonifche. 4.
deGriekfche, y. dcArabilHie, 6. de Tartatifehc . 7. de Chinccfche,
8- de Africaanfche of Bcreberifche. 9. de Ncgerfchc.
10. de lithiopifche, 11. de Meiiicaanfche , l a . de Pccuviaait-
Iche, 13. de Galibinifche. en de Tapuyerfche.
§. 4. De iwce eerften ftrekken zich uit m de twee bekende
Vartclanden, en zelfs op eenige Kuftendettweegepretendeerdc
Vaftelandcn.
De vicr laatften zyn beflooten in het Vaftlaiid van America.
£n de achi andercn ftrekken zich niet uit buiten ons Vaftland.
T O T DE G E G O A P H I E .
•Dl
IL H O O F D S T U K .
yan de uitgeßrektheid vau elke Àlgmccue Taaì.
E Lamicbe ftrekc zich uit in verfcheidene (0
Spraaken in Italien, Vrankryk . en Spanjen^ Geveften
van Europa ; enheefc zich geveftigdindebeftcGeweftea
van America, Kieuw Vrankryk, Nieuw Spanjen , Terra Firma,
Peru, Chili, Paraguay, Brazil, de Caribifche Eilanden ,
gclyk ook noch op cenige Kütten cn in cenige Eilanden van Africa.
van Af i a . cn van het MageilanifchVaftland.
§. 2. De2f««»iyfÄf7WisdeaangeboorenevanDuitfchland,
van Scandinavien. cn van de Britannifche Eilanden in Europa 5
en heeft zich ook geveftigd in Nieuw Engeland en in Virginien,
welke Kuften van Nieuw Vrankryk zyn -, mitsgaders in eenige
Caribifche Eilanden ; gelyk ook op cenige Kuften en in eenige
Eilanden van Africa^ Al i a , cnhetNootder Vaftland.
§, 3. De J/dViw;/c/je: iWisdievanMuskovien, van Polen,
vanßohemen, envan het meefte gedeclie vanTuikyen inEutopa.
en mogclyk mede va n eenige Landfehappen vanTutkyenin
S '4. De Gridichf is in gebruik in het Zuidcr gedeelte van
Tutkyen in Europa, 't welk het oude Griekenland is, m de Eilanden
van de Archipel, en in een gedeelte van Anatohen, een
Geweft van Turkyen in Af ia.
5. De ftrckt zich uit in Afiaen Af r i c a , tew-eeten
i f fArabiei iT-»n*7Ti i -m-Äf t r rPc r6eovcn iodien in Af ia:
en in Africa verbreìd z y zich in Barbatyen , Biledulgetid , Egypcen,
de Saara of Woeftyne, Nubien, en op deOoft-Kuften
van Africa, die wy Zanguebar noemen.
§. 6. De Tartari/che ftrekc zieh uic in Afia en Europa 5 beßaac
inzonderheid Groot Tartarien in Af i a , Klein Tarcarienin
Europa, en het Muskovifch Tartarien; en is ook in gebruik in
Turkyen, de Staaten van den Mogol , cn China.
§. 7. De Ch'meefche gaAimei buiten Af iaen Ctiina, en is in
gebruik in een gedeelte vanlndien, enindemecftenderEiianden
van Afia,
De Africaanfche, de Negerfche. cn de Ethiopifche gaanniec
buiten Attica.
§. 8. De i^fricadtifcbe of Bereberifche is meer ol minder
vermengdmct de Arabifche in Batbaryen, ßiledulgcrid, dcSaara
of de VVoeflyne, en Nubien , na dat 'er mcer of minder Africaanen
ondcr de Arabiers zyn overgebleeven.
9. De begrypt de Landen der Negers cnGuinéa.
- 10. En de is de algemeenfte van geheelEthion
het Vaftland v
iihetNoorder, 1
n Zuid-Ametica
1 de algemecn-
, cn de algepieii.
VandeTaalen. beftooten
i . I I . Isda Mexkaaufihe
fte van Nieuw Spanjen.
§. 11. DcTcruviaaifchc 'ts
mcenfteTaal van Peru.
§. i j . DcJafuyerfche is de algemeene Taal der Tapuyers .
welke zich door gehcel Braziluitftrekken.
§ En 14. dcGrfWiw/i/'fftrcktzichuitinbeidcdcDeclcnvan
America} is in gebruik onderdeCaribcrs. Volkeren der Eilan.
den van den zelven naam in het Noordet s en is de algemeene
Taal van alie de Volkeren van Gui
Terra-Ficma in Zuid-America.
(a) TaMii-gfgm
(b)
(cj liitmniú.
, CHvaii ccngedcclcev:
I I I . H O O F D -
III. H O O F D S T U K .
Hoc veel Algemeene Taalen W in kder van de vyfDeeUn
der mreld.
H SSlcn'^Tt'^-'^ ^^^^^
S. 1. Afia zes liceft, waar af drie haar aangeboren zvn, te
wcetcn dcArabifche, deTartarifche, endeChinccfclie: cn drie
zyn haar vrecrnd , körnende haar van Europa, naamcnclyk de
Gnekfchc. dcLacynfche, endeTeuconifche
S- i. Africa heeft hec zelvegctal van zes, waar af drie haar
aangeboren 7.yn, dcAfricaanfchcofBcrberifche, de Negcrfche.
cn de Echiopifchc: cn de dtfe anderen zyn haar vrcemd-, deArabifchc.
komcndchaarvanAiiajendcLatynfchcenTcuconifchc,
Körnende haar van Europa.
§. 3. Europa hecfc'er vyf : vier aangeborene, te wcetcn de
Lacynrchc, Gciekfche. Teutonifche, en Slavonifche : en een
vrcemdc die'er A ila aan heeft mcdegcdccJd, zyndedcTartarifche.
onder weifcers naam wy de Tiirkfche begtypen,
§ . 4. America, zoZuider als Noordcr.hccft'crzes.waaraf
dc Mexicaanfche. dePeruviaanfchc, de Tapuyerfche, cndcGa-
I V . H O O F D S T U K .
V^rt äs Taakn -^dke de fnstfte uitgeßrektheid ondir de
De Vcreralngen, dcGoJtsdicnll.endcKoophDnJd
^ • I T L I u^vjoui5üiemi,enaei^oopnan
hchhi^n Af T- . i - - . 1 1 . ^
^ hebben de vrcemdc Taalen ondet de aangeborene
gevoerd; weshalvenondcrallc de Taalen i. de Grickfchc, i . d c
Latynfclie, 3.dcTeutonifchc, ± deTartarifche en r .l^-Ar,
bifci. Zieh kcbbci í f t g í b S " ; ; ? Ä . * * " " -
S. ». nc GrxV'ie, m bykans 20 vccl ultgcIlcekthciJKebad
,c hebten de Hc « r c l „ p p j , d „ G„ c k cn, I , zich doc. I,ct
middcl der Clml ldj k e Oodtsdirnftgcweldigtohebbenvetmeerdcrd,
,s tceci„vootd,g>ls ingenootcninhiareoudcpadenizyndc
nictmcc, gcbraikals [et, opzicl.K der Ccrenionicn van de
Godtsdieiin by de andere Volkeren die de Leere der Grlekfcte
Kerk ïolgen. en onder de Lieden vjn Letteren in Cl,ri»enryk:.
•, ir.'' ï r •^"•1, C bchal,en Groo, Tarta,¡en
111 Aba lileinTattancn en Muskov.içl) lattatico inEn,opo,ea
Chrna daa, de Tatters hnn.,= Taal doÌr'de virovering van dat
Land hebben ingeyoetd ) kan meo zeggen dat ze noSi dezelre
.yftrekthede n bellaat als de Heerfetappyen der Turk-en en
Mo p l l en, ¡veke r a r t a a r e n v a n o o t f p t oKy n, enwelkeTaalen
by gevolg Takken de, Ta,tiatirche beonen.
. 1 , j lieeftbyna zo veel ultiedrekilield
.Is de Mabometaanfeke Godrsdenf,, dat 's te zeggen dat ze.behal.
en Arabien diar^haaren00, fp,„„k v.n „ c k , % o k iioehaetncenlyfc
gdprofan wor.i m verfcheidene Landfebappcn van Tnrkyen
en l ' e t f i eninACa ; en in Aftiea ondet de Volkeren wdke
»an de Anhe r s aitoniftig z y „ , en zidi nedergczet hebbenlnEgypteo,
l !ath,yen, liilediii-end , de Saara of de WoeByne,
Nubien, en ¿anmcbar 1 en 3at ze m gebruik is ten opziclitc der
Ccreuionicn van do Mahometaanfche Godtsdienft io Turkyen.
Fernen, deWelicnfcheLandfchappe» vanGtoot Tartarico . de
btaaten van den Mo g o l , en de ándete üedeeliens van Indien
daa, de Mahometaanfche Godtsdienft aangenomen is in vec
icheidcne tilandenvan Aha , en zelfsln he, Eo,opirchTutkyen,
Klein Tirtaricn en by de Tatlaaicn wdke ondcr Muskovieo
Äaan, gelyk ook lu een gcdedtevan Nigtiden, enbydeAbvOinicts
wdkede Mahometaanfche GodtsdiSoft vollen
S. Î. Ma a tde£«»/ c f c enr»,»»/ , / , ,Ta a l r à z yndo e enl g e
«elke het voordcel hebben van zich »ict alleen in de tivce bck?nde
Vallelandcn, maar ook zdf sop cenigeKiiftenenineeiiiaeEi
hcïbcli''" ' Í » . «itgebrcid te
„ f i. De heefczich fbdialven Dultfchland, de
Biitannifchetilandcn, en Scandinavien, Geweften van huiooa,
daar z e d c natuurlyke Taal af i O door verfcheidene van haite
Takken daat buitcn geveftigd.
r ' ' ° " í ' =®« * ' ' ' " f ' ^ y 2 l c h g c v e f t i g d i nAme t ¡ c a i nNi e u i v
Eiigeland Virgimen eneenige Catibilche Eilanden.
Door de flb/WM, heeft zy voet gevat opvetfdieidene Kuften
van Af i i e a , als Guinee, Congo, Angola , en' t Land der
kalTets : op de Kuften der tivee Haîfeilanden van Indien , in de
Iiianden Ceylot , , Java en de Molnkkes, in Afta: eu in America,
in vericheidcne J , Caribifche tilandcn, en op de Ku ft van Gulana.
En tioo, de Deeufibe heefi zy zieh ingevoerd in de Noordet
Landen, te weeien in het Eiland Ylland, enmogdykopdeKa -
3 7
fien vauGroenland.
S. 7. DeiOT,yf fcWheef teenvedg.ootetol tgef t rekih. - id' :
waut zy IS mgehtuiknletallcenlyk ten opzichte det Cceui.mien
overaldaardeKathoiyke Godtsiiienftzicli geveftigd hedt imaar
zdfe,szydeTaalde,Ge.eerdenvanF.uropa^ndoS,deir;.,A
en tivecvan haare Takken, hcef tzyzidiui t -
geb,cid in alle de Deelen der Werdd.
De r « / , zo de C r f /Wy S ; « als de Pi««™/?/, , ,
leef, zieh geveftigd in alle de fehoonftcGe.veften van America
langsdeKuftcn enineenigeEilandenvanAftieaenAria.
De C.n,li„mfilx inde Caribifche Eilanden. Nieuw Spanjen,
Te„aFi,n,a, Peru, Chili, eul'aiaguay, Geweften van Ameilca
daat ze tcgenwoordig mcer In gebruik is als de natuurlyke Taalen:
ge ,k ook nochinde Phillppynfche Eilanden van A i a , cn
in de hilanden van Salomon 6y het Zuidcr of Magdlanifch Vaft-
DcPerttiieefcbe is, hehalvcn op dcKuftvanlitazil inAmcri
ra, ook noch Zicringcbruik in alles -tgeen haa.-c N'anebczlilangs
de Kullen en in de Ii,landen van Africa enOoft-lndiSn In Af i a '
De F r s i / ' k T a j l , bdi jven dat zy zich ingevoerd heeft in
alles tgeen haare Aatie bezit in Ameiica, isdoor denOotlog,
den KoophandeljCn defraaijc Letteren voot byna alledcNatien van
Europa z o noodzaakdyk geworden, dat zy 'et vcd meer in uebtüikisalsdcLatvnfclie,
haare Moedertaai. ^
V. H O O F D .S T U K.
Vti'i de Bjzoadere of Kleine Taalen.
§. I. I -S E Kleine Taden Zyn de gecne, wdke , om dat zc
r i f - ' l ' l?'»" ' '« ^i» . »f dat ze door de
Grootfte cn Algemeenfte ingellooten worden , een zeet ccrlnce
uitgeftrekthdd hebben
i . i. Van deze Taalen heeft America een zogrootgctal , dat
er byna 20 vecl verfdieidenc Taalen als verfchddene Volkeren
-1 alle vandcszelfs Geweltcn z yn, uirgezonderr in Mexico cn Pctu
; hoewel mogelyk alle die Taalen afdaaleu •geMoctlertaalen.
w m afde Spraaken 20 onj d y k zyn geworJÏo doo,
de geftadigc Ooilogen welke die Mcnichçetonde Volkeren tcgens
ilkander hebben gevoerd, dat dndelyk het gebrek v handd
wandd de zdve t'ceiiemaal verfclieeleiKle heeft gemaaki
§. 3. Men zal zolk een groote verfcliddcnhdd vanTaalenlons
Vaftland nlet viiiden, tccoorzaakdat dcTaalcndcrma -
fte Volkeren zieh ui,geb,eid hebben, en daczy'crvecle hc'h •
vertiictigd door het niidddvan de Verovcringen.deGodtsdicnit "
cn den Koophandel.
§. 4, Ondet de drie Deelen van ons Vaftland heeft Afticade
grootfte verfcheidenheid ; vcrmlts vctichddcnc Volkeren van fctliioplen
Menicheeters zyn, en zondet eenige ßcmccnfdiap mec
inalkander le'cven.
§. i. Af ia fchynt'er minder [clicbben i alzodegroote Heerfchappyen
, wdke zich tot verfdicidcnc maalcn aldaar hebben
geveftigd, getcadit hebben de gdyk-hdd van Taal inhuiincuitgeriiektheid
in te voeren.
Daai zyn -er echte, verfcheidene , ondc, de wdke wy ftaat
tanenmaakenopdejapomieefche, Arnienifche , Guzurattifche,
Malabarlfche, en Waleyfche.
De Japonneeßhe is de tKnige der Volkeren van Japonzonde,
eenige vetnicnging van andere vrcemdc Taalen.
De Zinna,ijeb, is zeet in gebtnik tet zaake van den Koop.
handd m Turkyen en Periien. '
De Guziiralli/che, rMalabaarfche en MalcyfcheToalen^oTden
gebtuikt op de Kuften van IndiSn eu in degebuurlge Eilanden
voornaamentlyk de Maleyfchc. welke aldaar als de fraaifte eii
cierlykfte van Ooli-lndien geacht Word,
i . 6. HetgetalderMoedctaalenvanEuropavanmindetnitpeprckiheid
is ons betet bekend als dat van de andere Deelen de,
Werdd, en kau gebtagt worden tot zes.
1. Deler fche, 2. hulandfehe, j. Bretonfchc ofWal l i fche
Basque, j. Hongatifehc, en 6. Albaneefche.
De lerflbe , behalven Icriand, is ook noch de Taal van het
Noorden van Schotland in de ßtitannifchc ¡•nianden.
De Ftnlandfche is in Scandinavien , en begirpt Finland cn
Lapland.
D e Ä f i i wMi i s d c T a a l van Neder-Bretagne in Vrankryk, en
Word ook de IVMhfibe geheeten, om dat ze de natuurlyke Taal
van het Land van Walles, cen Landfehap van Eoedand, is
De J « 5 . e b e g , y p , Ncde,.Nava,te en Laboot in Vtanktyk,
en Biscayen in Spanien. '
De Hmgäri/ehe is in Hongatyen en Zevenbetgen . Geweften
van Turkyen in Europa.
En de Mmtelcbe word aldus genoemd na Albanien, een Geweß
van het zclve Turkyen in Europa.
v.\