a
H
Iii
. 1 '
¡ Î N , |
Aaiiwyzer ofte Befchryving en Gebrnyk van een Nienwc en
Nette Z E E K A A R T van de geheele Waereld^ toonende
de Verandering van 't Kompas.
Eeze Kaarc is onhvorpen op dezelfde wy z c , aïs die m«n gemecnlyk Mercators Kaarten n o emt . Tdat i s ,
welker evenwydige lynen door redite lynen worden afgebeelc. gelyk ook de Meridiaan lynen door evcn'
m ^ y d . g e redite lynen ; doch wier graadcn niet even grooc z y n , m a « naar mate der aannaadcringe a a ^ d c
' T r . . - f^e proportie als de evenwydige Kringen naar mate van de aannadcrinec
de Polen klemer wo r d e n j Ma a r omd e s z d f s b y z o n d e r gebruik i n d e Ze e v a f r t , mag men ze iiever de
noemen ; a s zynde olleenlyk cene rechte en eigentlyke Kaart voor de Zee. Men onderftelt, dat aUe. die op zidi
nccmon Iict bel^ier van fciiepen cp lange togt en, 200 veel kennis liebben van Iiet gebruyk deezerKaarc, dat zy I.ier
Çeen onderreclitmgcn van noode hebben. _ I t zai dan aUeen de vryheyd neemen cm den Leezer te ver^ekeren, dac
dcwyl aile mogelyke zorg hier gedragen i s , 20 wel uyc de ferrekunáige waarneemingen, als uvt eehoudene Datrregiftcrs,
oiu yan de gelegen!ic_yd en form der ganfche waereld ten aanzien van haare voornaamfte deelen, en de afnieetmge
van de verfcheydene / e i n j een zeker bericht te geeven; hy niet verwaciiten moec dat wy van aile bvzon.
derheden zullcn reppen, dic noodig zyn voor de geenen die längs deiCuften z eyl en; naardien ons bellek zulks niet
todaat. 't Gene alhier eygentlyk is zyn de krmrnt lynen, over de verfcheydene ZeCn getrokken, om de
graadcn der v e r a n dmn g van de Magncetjfche Na a l d , o f t Zee-com pas, aan te toonen : l y n d e gefchikt n a a r ' t c e n e
ik zel? beyonden heb m de We i l e r , en Z u y d e r Z e ë n , op eene toge, opzettelyk tot dien eynde op 's Lands kolkn
gedaan, m 'c Jaar onzes Heeren 1700. en uyt het gene ik getrokken h e b u y t vergelykinge van verfcheydene iouriiaalcn
van Keystogten onlangs m de Indiaaniche Ze cn gedaan, en naar dat zelfdc iaar gefchikt.
Ora dit t e b e t e r t eve r f t a an, wordt de naauwkeurige Zee-bevaarder verzocht aan te merken, dat in deeze Kaart
de dubbelde l y n , palTeerende dicht by de Bermudas, de eylaaden van Cabo ^irdt, en St. Helena, de Veranderingen
ten Oof i tn en ten Wc f c en, die op aile plaatzen van deze Ze e voorvallen, van een fcheidt, en dat op de eanfchckiifi
van Europa en Afrika de verandering We f t e l y k i s , gejyk ook op de Noordelyker kuftcn van Amerika:
maar m de Zuydeiyker deelen van Amerika is die Oo f t d yL De graaden van verandering, o f h o e veel hetkompas
a fwyktvan îiet rechte Noorden aan beyde kant en, i ir het getal van de lynen aan d k e zyde van
de dubbelde kromme l yn, welke ik de lyn van gten Veranàtring noem : en i e i er vyfdé Vn'Îi'ende word t ' d o o r èëiî
dikker ftreep onderfcheiden, en zo ook genommert ; zulks dat op wat plaats het fdi ip ook h , men met een opilas
van o o g , de verandering rinden kan. 'c Z d f d e raoet ook waargenomen worden in de Indiaanfche2:ee, alwa^r
de verandering t ' c e n ema a lWe f t e l y k i j , toeneemcnde toc dat men komt omirent den Mmaiaan vanhe tOof i e rdc e l
van St. Laurens of Maâa^afcar, aiwaar de zdve van omtrent twee ftreeken i s ; en vandaarneemtze a f ; tot dat men
korac op de Üoft-kuft van China, of aan de Filippynfe eylanden. Alhier fcheidt een andeie dubbelde l y n , op wd -
ke gern veranàermg fiaat. de Wc f t e r , van de Ooller verandering, en zu ks zal naar aile waarfchynclyklieit ook in 'c
algemeen plaats hebben in dien wyduitgeftrckten Oceaan . welken wy gemeenlyk de Zuydz e e noemen : maar ik
durfde de kromme lynen daar in niec befchryven, om dat my Beriditen en Journaalen ontbreeken om zulks ms t
zekerheyd aan te wyzen.
In de Midddandf che Ze e zyn de graaden der 'Weßelyke verandering alle ge t ekend, en genommert van t te
Mallega tot 12 teCyprus. In de Ooilzee van s tot 10; i n d e R o o d e Z e e vcn i î tot 1Ó; en in d eGo l f van Perlie
van 13 tot 1 4 , alle We l l d y k . Om dit te beter te können verllaan, zo neem deze exempelen : te Madera is de
verandering j i We i l , te Barbados 5 í Oo f t , te Annobon 7 We f t , te Diego Roiz 19 We i l , te Kaap Race in Te r -
r e n e u f i 4 We f t , in den mond van Ri o de Plata 18 Ooll, a a n ' t hoofd van J ava i t We i l &:c. En dit zy eenoeff
b y wyz e van befchryvinge. ^ 0 &
Noopende het gebruyk deezer Ka a r t , 't zelve zal gemaklyk te verftaan z y n , inzonderheyd doorzulke die v a n ' t
jÎzimuih-komi>as kennis hebben, om de koerfender fchepen ter zee te verbeteien: want zoo men de verandering
van 't kompas niet gadeilaat, dan moeten aile rekeningen zo verre gebr edyk zyn. En by een gelladige betooge
luche, of da a r de Ze eman niet voorzien is om deeze verandering belioorlyk waar te n e eme n , zal deeze Kaart
Jiem gereeddyk toonen hoe hy 't gebrek van zyn Kompas iiebbe te gemoet te k ome n , om daar naar dan zyn lournaal
recht te Hellen.
Maar deze verbetering van de koers is in geen geval 20 noodig, dan aïs men op een Parallel of evenwydige
Ooft of We f t aanloopc, om een haven te bereyken. Wa n j indien gy op uwe breedte, ter afHand van 70 of 80
mylcn, niet icts toegeeft voor de verandering,, maar dat gy Ooft of Weft fiiert volgens 't kompa s , 20 2ult g y t e a
Noorden o f t e n Zuyden van iiwe haven, op ieder 19 mylen afTtand, een Engdf che myl voor i ede rgr a ad van vec
aoderingete laag vervallen. 'twelk zeer gevaarlyke misilagen zou können veroorzaaken daar de verandering aannierkilyk
is. By voorbedd, liebbende een goede Obfervatie op de breette +</.4ó. omtrent 80 mylen buyten de
üorlings, en niet aanmerkende dat daar 8 graaden We ß e r verandering i s , zo Hier ik Oof tdyk aaa volgens 't kompas
na 't Kanaal, maar nemende mynen weg recht Ooft ten No o r d e n , wanneer ik dan by de Sorlings k ome ,
iii plaats van 3 o f 4 mylen ten Zu y d e n daar van te z y n , zal ik my zo veel ten Noorden bevinden te weezen ; en
dit ongeval zal me e r o f min z y n , naar de Dißantie welke men op de Parallel zeylc. De regel hier op pa/Tende,
is dat om uwe Parallel recht te houden, gy zo veele graaden ten Zu y d e n van *t Oo f t e n , en ten Noorden van 'c
\ \ " d t en l o o p t , aïs d e Wc f t er verandering is ; en daarentegen zo veele graaden ten Noorden van 't Oo f t e n , en ten
Zuidcn van ' t We f t c r , als de Oofter verandering is.
Noch cen verder gebruyk deezer Kaart i s , om in veele gevallen de lengte ter zee daar by te können raamen :
wanc daar de kromme lynen entrent No o r d d y k e n Z u i d d y k , en didi t by een loopen, als entrent deKaap de Goede
H o o p , daar geeft zy cen zeer goede aanwyzing van den aflland des lands, voor fchepen die van verre komen :
want daar verändert de wrMi / e een graad fciiierop cwee graaden van l engt e, gelyk in de Kaart kan gezien worden.
Maar in deezen Wefterfchen Oc e a a n , tiiiTchen Europa en 't Noordcr Amerika, können de kromme l y n e n , byna
Ooft en We f t loopende, rot dit oogme rkni e t di enf t igzyn.
Deeze Ka a r t , a i sge z egd is, wierdt gemaakt uyc waarneemingen v a n ' t jaar 17CO; maar men moec aanmerken
d;it \ T een gefiadige, h o ewd In ngzaame verandering in de wrw/xe i s, bynaove r a l , ' twe lk het met der tyd noodig
2al maaken om het gantfche opf td te veranderen : Tegenwoordig zal 't genoeg zyn ce berichten , die ontrent do
entrent de Kaap de Goede Ho o p de Wc f t er \'ariatie coeneemt ontrent een graad in negen jaaren. In ons KanaxI
neemt die een graad toc in zeven j a a r en, maar langzamer dichter by de Evenna c l i t -Lyn, gelyk aïs op de kuft van
Guinée een graad in e l f o f twa a l f j .nr en. J i a a r op de Americaanfche zyde verändert de Wefter Variatie maar weywe
y n i g ; en'dc Oofter Variatie b y ' t Z i i y d e r America neemt af , hoe z u y d d y k e r hoc fneller, doordien de lyn van
gcen-vtiriiitie van lanfzamerhand zieh daar na toe bcweegt. In de Indiaanfe Z e c n , naa dac men Se. Laurens gepalTeerd
i s , is de Weftcr Variatie aan 't a fne emen, hoe We f t d y k e r en Z u y d d y k e r , des te ihdle r : en 2y houdc
byna op , wanneer men op de hoogte van Java komc.
ik behoef niet meer deswege te z eggen, 'maar laat de Kaart zieh zelve a a n p r y z e n , en alle-kundige Zee-vaarders
werden verzocht hunne byftand hiercoe c eve r leenen, en hunne berichten in te ge even, tot voltooijinge van dit
nuttdykwerk. En 20 men de zdve uyt ontwyfclbaare waarneemingen eenigfins gebreklyk bevindc, 2ullen die
aanmerkingcn mec aile dankbaare erkentenilTe a angenomen, en de Kaart naar dezelve verbeterd worden.
E. H A L L E S " .
' P U
I ' i
i •
• ' I.,: ••
: ^ I iî ^
• M
'H'
I