l i l i
3 + I N L E I
Vc Fngeifchen hebben "erverfchcidene Kuftenontdekt: maar
mcn zegt mer,darzy'crtotnocIuocColonienopgercchchebben.
V I . H O O F D S T U K .
P'an het getal der vomiaamfte Staaten , en vitlke de cenßderabelju
daar of ay». WY hcbbcn ondctdc Heerfchende Staaten gcvondcn ii
Kci-zctrykcn , omtcciit 60 voornaamc Koningrykcn , 6
of 7 Republykcn, en maac 13 of 14 onafliangondc Volkeren onder
een vccl grootcr gecal gcnoemd.
Oitder de Keizirrfkea
Is dar van DuitfchlaDd aanmerkelyk wegens het groot gctal
van Souveraine Staaten daar het uir te famcn geftcld is.
Die van Turkyen , China, en Muskovien hebben de meefte
uifgellrckthcid.
tri die vai»-Xombntj Monomotapa, en Wonoemuigi zynde
oiibckcndile.
Ottder de Kmu^^ken
Strekkcn die 1. van Vrankryk, a.SpanjenofCattilicn, 3.Engeland,
4.Portugaal , cni.DecnmatkenhunncHcetichjppyuic
in de andere Jiecfcn der We r e ld, 't gcen ook onder de Kepublyken
die der Vereenigde Provincicn doct.
Maar ouder alle de Koningrykcn verdienen Vrankryk en Spanjen
denTytelvan ü/Oiwr/iii by uicfteekcndheid, en ingelj'kheid
gcfteld tc worden niet de niagtigilc Keizerryken j dewyl Vrankryk
niecallcen de eerac Monarchie van de Chriftenheid is. maac
cok de Ichoonfte en magtigftc; en dar Spanjen dootdewydluf.
lige uitgeftrektheid van haare Heerfchappy de grootftc Keizerrykcn
vcrrc tc boven gaat.
H I S T O R I S C H E
G E O G R A P H I E,
T W E E D E B O E K.
o F D E
H E I L I G E
G E O G R A P H I E ,
Zynde de Vcrdeeling van de Oppervlakte der Aarde volgensde
uirgeltrekdicid der
V O O R N A A M S T E G O D T S D I E N S T E N .
I. H O O F D S T U K .
Van deVoornaamße Godisdunpen en der zeher Señen.
Al L E de vcrfclieidcne foortenvan Godtsdienilen , endoor
welker beiydenis de Volkeren der Aardcalsvanmalkander
onderfcheidenzyn, worden geh tagt cot vier Voornaamc.
I. Her Joodcndom, en 2. her Chriftcndom.
Het Mahometdom, en 4, her Hcidcndora.
I. Het Joodcndom heeft twee Takken . de Joodfciie cn
de Samariraaniche.
$. 2. Het Chriftendom hccfc vcrfcheidcneTakken, welkegebragt
worden oudec den naam van
1. KatholykofRoomfch, 2. Schismatyken, en j.Proieflanten.
De Kathnlske Godtsdieuß is ecnvormigin baarGelouf, en lyd
gcen vcrdeeling in verfcheidcne Scaen. De naam van Roomjche
wicrd "er certydts 111er aan gcgeevcn danom de Larynfche Kerk
te ondcrfcheiUcn van de Kerken van 't Ooften.- maar federt dat
de KoomlchcKerkaüccn Katiiolyk is geblccven , heeft lieze
naam alryd gediend om h.iar te ondcrfcHciclen zo van de Seden
welke zy Schismatyk nocmt, tcroorzaak dat zezichbcbbenafgczondetd
van de gclioorzaamheid des Heiligen Stocls, aJs van
a¿ Seelen die zieh mede van <lcs zelfs Kerk iiebben afgezondcrd
onder den naam van Protcflanreii ^ en die zy alsKcttericih lieeft
vcroordceld.
De SchistaatykeSiñin zyn veelc in gctal: men rekenr'erecmcenlyk
elf.
t. VandcGr i eken. 2. de RuíTen , 3. de Georgiaanen , 4.
de Syriers, f- de Jacobicen, 6. de Armeniers. 7.iicNcitotiaancn,
8. de Kophten of Egj-ptenaars , 9. de AbyOiniers, 10,
D I N G E
de Maroniten, cn i i . d e Chriflenenvan S.Thomas.
De uvee laatftcn erkennen tcgenwoordig de Roomfchc Kerk 5
en de andaen können gcbragc worden tot drie Voornaamc Sec-
. Van de Grieie»,
iBf«; dewyl deeent
van de Jacobiten, en 5. van de
n de anderen met eene dezer drie See.
atalleenlyk
. Punten over een komen.
lAzi de Seile äer Gr'teken hebben eenigeovcteenkomftdiedcr
Ruflen, Geoigiers. en Syriers.
Met de SeSie der Jacobiten komen in verfcheidcne zaaken over
een die der Armeniers, der Kophten, cn det Abyfliniers.
En de SeBe der Neßoriaanen heefc geen andere byzondere
Seften federt dat die der ChriflenenvanS.Thomasdel^oomfche
Kerk heeft crkend . zo men daar niet onder begrypt de Godtsdienft
der Lamas, welke mogelyk maar een verdurvenNeftori.
aandoni 13, gelyk wy hier na zullcn zeggcn
De 'Protellantfcbe Seifen, welke de Roomfche Kerk Ketterfche
noemt, rer oorzaak dat ze verfcheidcne gcvoelens beweercn
die de zelve heefc veroordceld, zyn medc veelc in getal. doch
de voornaamfte tegenwoordigmaar vyf.
1. DeLuther iche, 2. de Calvinifehc, j.dcMennonidifche,
4. de Soeiniaanfehe, en y. die der KwaakerS of ßeevers.
DeLuthcrfche en de Ca!vinifchehebben vcrfchcidene Vorflen
en RcpubJykenvanhunneSeacn, doch de anderen
Vorft of Repubiyk van hunnc Rcligic, cn worden ma
op eenige plaatfen roegelaaten.
S. 3. fiel (Mahometaom is verdecld in verfcheidcne Seilen,
welke tot twee Voornaamc gebragt worden.
I. VandeSuni s , cna.van de Kyahisj waar afdcccr f teook
gcnoemd word de Seile van Omar , welkedoor de Torken word
gevolgd; epdc twede, de Seile van Al y , gevolgddoordePcrliaanen.
Í . 4, Onder den naam van Hi ldendom begrypen wy alle de andere
Godtsdienilen, hoevs-el zcer veel van malkandcr verfcheelende
en in hun Gcloof en in hunne Plcchtighedcn , welke hec
Gemeen altemaal onder den naam van Afgodendienaars tefamen
fmelc.
OnderdeHcidcnfchcGodtsdicnften zyndebekendfte,enwaar
af eeoige zieh in verfchcidene Seäcn verdeelen, i. die der Periiaanen,
j.derßrachmaanen, j.vanJukiaoofderGeletterdenvan
China, 4 . v anLauzu, y.vanXaca, en6-dcrLamas> zocchter
dczeGodtsdienllnietccuverdutvcnNeiloriaandom.en bygevele
eenChri f telykeSef tc, is.
Men kan onder eene zclve Godtsdicnft flellen alle de geene.
die de Zonen de Statrenaanbiddenj ' twelkdezcvendefoortvan
Hcidenfche Godrsdienft zou maaken.
Gelyk men ook onder eenandcrekanfchaaren, cndiedeacht'
flc foort van Hcidenfche Godtsdfcnfb zal maaken. alle de gcenc
welke geachc worden niets aaa tc bidden noch te ceren dan den
Duivel.
§• Í. De meefte Godtsdienilen licbben hun Heilig Boek , na
wclkcrs inhoud hun Gcloof cn hunnc Plegtighedengeregulecrd
worden.
De Joodfche Godrsdienft noeror het haare Verband of Teßa.
ment^
De Chtiftelyke geeft aan het haare den naam van Evatit^eSe ew
Nieu-wTeßament, en dien van Oud Tellament aan de Bocken
welke door dejoodenzynaangenomen, ennoerathct gcheelden
Byb, Í of de Heilige SchnUimr.
De Mahomeraanfche heeft aan het Boek, ' rgeenzyvolgt ,dcn
naam \ani^lkorangcgKsm-, doch laac daarom echter niet den
Bybel goed te keuren.
Ond^er de Hcidenfche Godtsdienßen word her Boek van de
Theologie der Brachmaanen gcnoemd Vedamen Shnl.or.
De Perfiaancn nocmenhec hunnc ZwtdovaßiU», dat 's te zeggcn
Boekdcr Wetten.
De Lamas noemen hec geen, 'r welk zy volgcn, Cée-Cenjoe,
dat'stezcggen Groot Boek.
Dat der Gelettcrden van Chinawordjdf f jr«, of Drie voud ige
Leere, gelieeten,
De Godtsdicnftcn van Xaca cnLauzu hebben ieder het hunne,
daar tot noch toe gcennaam a.-n 19 gegecvcn»
De meeftcn der andere Hcidenlche Godrsdienficn hebbewniets
fcbtiftclyks, maarailecnlyk Traditien ofOvcrIccvcnngcn.
§. 6. Byna alle de GodtsdienftcncnSeacn hebben ieder een
Opperhoota of Groot-Fricilcr.
S. 7. De Joodfchc Godtsdicnft nocmt den haaren Haogifrie-
(li-r. Die van de Samaricaanfche Scflc is noch in weczen.
Her Hoofd der Chriftencn woid 0/>^srbifchc^, doeh gemcen-
]ykct'pMij gcheetcn, maar tcgenwoordig niet erkend dan door
de Katliolykcn.
Elke der Scl)ismat>'ke Seden nocmt het Hoofd van haare Kerk
Patriarch.
Daar waren'erin'tbcginmaar vier; ccrftelyfedie van Confiantinopolen
, welke wel haaft wierd gevolgd door die van Antiochien.
vait Alexandrien. en van Jerufalem. Maar federt heeft
de eerzucht. en de verdeeldhciJwclkcdcverfchcidcnegevoelcns
ondct hcn gezaaid licbben, de zclvcn vcrmeenJerd tot twaalf,
welke
T O T D E G E
welke bovcn de vier gcnoemdcn zyn die van Muskovicn . de
twee van Geormen, endievanKleinArmenienJohetPatriarchichap
van Conftantinopolen: die der Jacobitcn van Groot Ar -
luenicn , en der Neßoriaanen, in hctPatriarchfehap van Antiochien
of der Syriers: en die der Abyjlinicts in het Patriarchfchap
van Alexandrien.
Hocwel alle de Proteftantfclic Seilen profelllc maaken van
geen HoofJ m de Kerk te erkennen, erkennen echter onder de
Lutiieraanen degcenen, welkeBiiTchoppenhcbbcn. voorHoofd
den MetropoliraanofPrimaat. alsvanUpfalinSwedcn, envan
Koppenhagen in Decnmarkcn.
Insgelyks erkennen de gecnen, die de Anehcaanfche of EpiscopaaleGodtsdienftvolgcn,
in Engcland. in Schotland, eni n
Icrland, hunnc Primaaten, van Kaatelberg in Engcland. vanS.
Andries m Schotland, en van Armachin Icrknd
Hec Hoofd der Mahometaanfche Godrsdienft wicrd certydts
Cahfh , dat 's te zeggcn Groot-Ptieftet, geheetcn, Hy was
Souverain voor het Wereldlyke: maar federe denondergangvan
hunne Hecrfchappy, door de Europeers de Hcerithappyofhet
KeizcrcykdcrSarazynengeheetcn. noemcndeTürken hec Hoofd
van hunne Sei le, welke die van Omaris, Mfiftii endeKoningen
van Pcrficn noemen zieh Caljfhct, of Opperpriefters, dach
laaten 'et den dicnft afwaarnecmen door liunncn M.ßad.m ,
dat 'S tc zcggcn hec Hoofd der Wer. welke die van Ali is.
OndcrdeHeidenibhc Godtsdienilen heefc die der Brachmaanen
verfcheidcne Hoofden, welker naamen on'i onbekcnd zyn
De Parfis noemen hunnen Groot-Prieftcr
De Godcs<iiei)il der Gclctterdcn van China becft eeen Hoofd
als den Koning. ^
Die van Lauzu noemt haaren Groot-Prieftcr Cinm.
hn de Godrsdienft der Lamas nocmt den haaren ¿ a w ^ z - C w
dat s tc zeggcn Groot-Prieftcr.
U. H O O F D S T U K .
Vm de uitgellreklheid van elke Godtsdienß.
S. I. T J Er Joodendon, bcgreep ccttydts Judéa 'c geen wy
O t.-gcnwoordig het Heilig Land noemen, cn nochcemgegebuufige
Gewcften: maar federt de vetftrooijiV der Natie
zyn de Joodcn verfpreid in verfcheidcnc Görden onder de Chriftencn
. de Mahometaancn, cn de Hc.dcncn : cn men heeft noch
gecnzekerekenms van de Landen, in deweikc menwildac hec
zoude hcerfchcn.
Daar zyn weinigc Joodcn in Europa, veci meer in Afia en in
Airicä. cn gantfche gccnclin America,
in turopazyn'erecnigcn inItalien, meecinDiiicfchlandidoch
hec grootftc getal iS in Polen en in hec Europifch Turkyen. 't
Gc-cnmen-etafm Vrankryk heeft, maggeeJnaam hebben ; dewyl
zy errnaaraan tiveeofdrieOordenzyn.
Men vind ;cr in byna alle de Geweftcn van Afia , voornaainenilyk
in lucky cn. daar het grootfteaetali Ì5-. enmonprcrendcerczdA.
dar h. t Joodendom „Ac . i g c Conrr^ycu v.n Tarcancn
zou iberiche, doch tor noch toe onbeicend.
In Africa zyn'er ce.iigcn in Abyflinien , maar veci meer in
hgypten en Barbarycn. Hec Joodcndom zou ook nochkonaen^
heerfchcn m cenige Geweftcn gele«cn in de Woeftvnen , aU de
gcene welke overhe.rd zyn doordc Abyfliniers, cn d.c andere
•weikeoverheerd z.yn door i'afileitc.
De Seile der S-^manr,<air. it is noch in wcczen in. het Heilig
Land.: doch mcn wcctniet, dar zezichelders meer uitftrckt.
§. z Her CAr/Z/^.s^bcgrypc byna gehccl Europa, is verfpreidinbynaaUc
dcGcweSenv an Afia en Africa' cn
zieh geveftigd in alles 'c geen de Europocrs i,t America bczit-
De K M i e GodudienO hecrfchc alleen in kalicn. in Vrankryk,
m Spanjen, ,„ verfchcidene Staaten van Duitfthland . en
mhetbeftegedeeltevan Poiem heerfchtook, maar verme nad.
de Köningen van Vrankr
y k ,CaOi l iw. cn Porttigaal in America bezitceni gelykookin
aUes tgeendezclvc Köningen van CaiKhen en PöHuaia! bczittcn
m Africa en AHa, hocwel in Landen van Mahomct«nen en
Hei.lenen-: cn den 3'ver der MiíTionaníIcn heefc de zclvc gcveft.
gd m byna al cde Mahomccaanfchc enHcidenfcheSiaatcn,cn
aan de Roomiche Kerk weder vcrcenigd een gcdceltc der Schismjtyken.
te « cetch de Maroniten met hunnen Pathriarch de
yr-^e Armeniers, tu CM gcdcelicder RefhrUianen ondee den
SirgchSS Chrißen.n..n S.
<.)«der de IVotcftantfche Seilen zyn die der Sociniaanen, der
Anabaptiflen of Wennoniften , en der Kwaakers oí Bccvcß van
jwiniße uiteeftrekthcid , cn hebben niet een Geweft daar ze de
Heerlclicnde zyn.
Die der K^u,akers is in Engeland ; en die der ^ a b a p u ß e n
word gclccdcn m vcrfcheidcne Görden van Duitfchland, Polen,
cn de Vereenigde Provincicn van Ncderland : cn de
IS opcnbaat mi e l en en Zcvcnbcrgcn, cn bcgint ookelderivoet
O G R A P H I E. 3S
HczLutherdm cn het C ^ /wWimz y n dceenigeProtefiai.tfchcSc
acn welke licerfehcn, cn zieh uitecilrckt hcbbcn in de
andere Deelen der Wcrcld. door den Koophandel cn Volkplantmgen
die 'er beiydenis af doen. '
Di Lutberfche GodlsdienUhtgty^x CbchalvenScandinavien
dat s te zeggcn de Koningrykcn van.Swcden. Decnmarkcn, cn
Noorwegcn, gelykooknochhet Eiland Ylland ) byna alleenhcc
Noorder Gedeelcc van Duitfchland, cn verfchcidcieSwitfcrfchc
hiTc^venbS' en^""" > ' i Hongarycn ,eri
De Cahimfcht Godlsdienli, die zieh ook den naam van de
Gerejo^meerdo gzcU, hccriJht in de üritannifche Eilanden dar
s tc zeggcn in tngeland, Schotlanden Ierl.ind> inde Verecnig.
de Provinccn van Nedcrland; in verfcheidcne Geweftcn vír,
Duitfcbl,
trcnt den Kyn ; m eenige Cantons van Switfcr-
landi eninalles
'-geen Engcland in America bczit j cn-rn hec
gccn -twelkaande
""" " " in Ametica, Afia.cn
Africa coebehoorti is mede /cet verre uitgeftrckt in Ì>olcn ...
Hongaryen. en in Zcvenbergcn ; hecfc ook vrye oeffenine itt
Vranktyk {g.baa); cnmenvmdzeifsvandicScÌteinecniecValleycn
vati Jiaiien. ®
T>c Anglieaanjche Godtsdienfì, welkedic van het HofvanEngclanJ,
enbygcvolgdcHccrfchcndeis. word hierbeircepenon,
der de Calvinifehe = want hoewcl ze in cenigc zaaken over eC.
opzichtc van
.ndczclve Gudtsichynt
tekomen metdcLuihcrfche, ishetmaa
de Ccremonien. wordendc door de aiidcte
dicnftvoorCalvinifchc gehoudcn.
De Schismatyke Seilen ftrekken zieh niet uit buiten ons Vailund.
Die der Grieken, Armeniers, en Ruften ofMuskovitcrs zyn
voor een gcdcelte in Europa en voor een gedeeIre in Afia.
Georgiers. Syriers, Jacobitcn, en Ncftoriaancnzyn
zyngcheelenalinAborcne
Volkeren van
Turkyen in Af ia,
Mus-
Dczc
gehcel en al in Afi¿..
En de Seilender/foplitencn Abyfilnic
iirica,
De Griekßhe is de Godtsdienib der in
Turkyen in turopa en vaneen gedccitc
welkers Patriarch die vanConftantinopolen is.
De Ruß/ehe is de Heerfchende vait alle de Staaten v:
kovien, wclkcrs Patriarcii zyn verblyf houd tc NJOskou.
Seitebreid zieh ook uitin Littauwcn en in hec 1 oolfche Rufland
daar Ukraine een gedcciteafmaakc.
i j u i n e i f S S i t c f f i ^ MingreUen, welke icdcr
De Seite der Syiers ftrekt zieh uit in Syrien, of Soriftan.
een Landfchap van Turkyen in Afia , waar af de Patriarch die
van Antiochien is houdendc zyn vcrbJyf te D.imafcus
Die der is in Diarbck, of Mefopotamien, cn in het
Heilig Land, onder twee Patriarchen; waar af den een te Alaramid
woont, en zieh Patriarch van Antiochien noemt , daar he:
eertydtsecngedeclteafmaaktc: enden ander, voor hec Heilig
Land. woont te JPerufilera.
De Seile der Armeniers begrypt de twee Armenien , ondct
twee Pacflarclicu, den een voor Groot en den ander voor Klein
Armenien, cnheefc zieh geveftigd in hccPooifche Rufland.
De Seile der Kophten is in Egypten, waat af de Patriarch die
van Alexandrien is, Ivsudendezyn verblyf tc Cairo.
Die der Abyßimcrs is de Heerfchendc Godtsdicnft der Heerfchappy
van den zelvcn naam.
De iiviie der Neßoriaanen breid zieh uit in Erzerum of AiTy.
rien, in Diarbek, in Yerak of hecoudc Chaldca , cn in ceniee
Landfehappen van Pcrfien. onder den Patriarch van Mc f u l , 'c
gcen het oudc Ninive is. Mcn nocmc hem fomtydts Patriareis
van Babel, ter oorzaak van het verblyf'c geen hy in die Stad
houd. Deze Seile was eeitydts de wydftui-acbrcidc van allcdc
Schismatyke Seiten. De Chriftenen van S. Thomas in hecHj l f .
ciland van Indien aan dcze zyde der Ganges waren vandcszclfs
afliangendheid ecr zy de Roomfclie Kczk crkendcn. Zy breiddc
zieh- ook uit in al hec overige van Afia naar ' fOöf t cn: cn zelfs
heeft -er de Godrsdienft der Lamas, welke wy onder de Hddenfche
Godtsdicnftcn gerckendiiebben, veclc dingen afbehouden.
Onder alle deze Schismatyke Seftcn hebben maardcRufllfche,
de Abyflinifche. en de Georgifche Soui-eraine Vorftcn vanhun-'
ne Godtsdienfti zynde de andere voor het grootftc gcdetltcon.
derworpen aan Mahometaanfche Vorllcn in welker Staaten zy
bcleeden worden.
§. 3. Xie Mabmetaaniche Godt.'dienß is byna de eenige
van Arabien, cn de Hcerfchende van Turkyen in Af ia, van
Ptcfien, van den Mogol, van de-Wert«fcheDeelen van Groot
Tartarien, van hetNoordecGcdceltedcsHalfeilandts van Indien
aan deze zydc der Ganges, van de Maldivifche fcilanden,vandc
meefte Eilanden van .«onda, en van de Molukfehc E/íandcn. In
Africa heerfcht zy in Fgypten. in gehcel Barbarycn, inBilcduU
gerid, in Saara. inNubien, in een gcdeelte van het Land der
Negei^, en op de meeftcn der Ä'uilcn van Zanguebar Zy
hecricht Riedeln Europain alles'tgccndcn Türken, cndenÄTlei.
nen Tartaaxen , toebchoorc, cn word ook bclcedcn door de
i i
I i
• i f
m