3 0
De Tier Midddraaaiige ï y « ;
I N L E I D I N G E
I . Judandin Deeiimarken.
a. BrctaPiiein Vrai)kryk.
3. Morca, maakende « n gcdcclte vaa dat van Tnrkyen in
Europa.
4, 'tHalfcilandPrccop, o f d e C t im, 'c gecneengedceltcvan
Klein Tartarien roaakt.
Nooid-Amcrica liceft ecn grootHalfeilandendricMiddclmaaîigc.
Hct Groot is,
I. Ncw-Southwallcs.
De drie Middelnjaatige z yn,
1. Jucataa in Nieuw Spanjen,
1. Florida.
3. Accadta in Nieuw Vraijkryk.
Zuid-Araerica liccft noch Grooe noch Middelmairig Hallciland.
Tetra di Concordia, ofliet Land vàn Eendcaçt, in het Magellantfclie
Vaftland, en Groenland in hct NootaerVaftIand.of
de Ai<ftifche Landen, fchyncn Halieilandenremaakcn.
t. De (a) Lanàhalzm of Landengtens.
De Landbalzcn ofLandcngtens zyn zeer Wy d , of zeerEng.
De Wyde¿ebben geenennaamdie henondetfcheid, hoedanig
ze byna aile zyn die de mceften der Halfcilanden, daar %vj zo evcti
gewag af hebbengemaakc, aan malkanderhegten.
De vooraaamfle onder de Enge zyn v y f , en de twee beruchtîle
daar af
I. De Hais van Suc"s in ons Vaftland, welkc Af iaen Africate
iàmen ?o^t .
En 2. de Hais van Panama in het ander Vaftland, welke de
twce Americasaan malkandervafthegr.
De drie andere z y n ,
î . De Hais van Corinclien, welke Morea met het Europifche
Turkyen te faroen voegt.
i . De Hais van Or . of v an Precop , welke het HalfeiJand
Crim aan Klein Tartarien hcgc.
Enj. deHalsvanTanaiTerin, diehetHalfeiland Malacca mec
het Halfciland van Indiëu aan geenc zyde der Ganges te famen
voegt.
I V . H O O F D S T U K .
Darde Verdeefmg der Anrät in Middenlanäjche Lanâtn
en Kußea.
VEWYL de Landen door de Ztz omringa zyn^ in-
} zonderheid die eeniee uitgeftrektheid hebben, alsde
VaftelandenendeGroote Eilanden j worden ze onderfeheiden in
Middenlandfch Land en Kuft.
Gelykde zelve Gcvveften. daar wyde vyf G roote Deelen der
rwee bekende Vaftelanden in verdeeld hebben > in Middenlandfch
Land en Kuft worden verdceld, ( z o men'er vanuitzondert Nubien,
Abyfllnien, en Monomorap.i, welkc t'eenemaal Middenlandfche
z y n ) zou heconnut weezen de zelve zaakcn wpderop
te haaien.
S- 2. DeOppervîakteder AardewordonderfcheidcninVIaktens,
Gcbei^tens, en Valleyen ofOalen ; van de welkcwyhier
de beruchtft:c Gebergtens cen toon zullen ftellen.
Die van Afia zyi
. Het Taurifche Gebergte ^ in hct AfiarifcheTurkyen.
. Het Cauca fi fche , tuíícíienden Mogol enTartarien.
3. Hct Gebergje vanChina, tuflclien ChinaenTartarien-
4. HctGatifchc, in hct Halfeilandvanindicn aan deze zyde
dcr Ganges.
De voornaamfle en bekendftc GcbergtensvanAfricazyn,
I. Het Atlantifche, tuUchen Barbarjen en Biledulgerid.
a. De Maanbergen. opde GrenzenvanMonomotapa,
De vermaardfte Gebergtens van Europa z yn,
1. De Pyreneen, welkc Vrankryk van Spanjen affcheiden.
j . De Alpes , welkc Italien ten opzichce van Vrankryk en
Duitfchland bepaalen.
j. HetKrapatifchcGebergce, tuiTchen Polen en het Europifche
Turkyen.
4. Het Coftegnatirche of Balkanifche Gebergte , ' twelkhet
Europifche Turkyen in Noordet en Zuiderverdeelt.
j . De Cameny Poyas , gelegen in de Noordet Deelen van
Muskovien.
En s. het Daarefieldfche Gebergte j in Scandinavien, 'tgeen
Swcdcn van Noorwegcn afeondert.
]n America,
1. Het Apalachifche Gebergte, zyndehet voornaamfte van
het Noorder , cn gelegen tuflchen Nicuw Vrankryk en Flori-
: . Het Andifchc, by de Spanjaarden geheeten Cordillera of
Sierra-Nevada. Dit ftrekc zich door alle de WefierfchcGcweften
(») ¡Jihmi.
Zuid-America, van het Nootden naat ' f l u i d e n , langS de
KuftenvanTerraFirma, Peru, enChili.
§. }, De Kuften fttekken zieh längs de Zee nietopeen zelve
linie, maar maaken Uitftckken inde zclvcdiemenC«) Voorgebestens,
CaapenofHoofdennoemt.
De vermaardfte Voorgebergtens of Caapen van ons Vaftland
zyn,
I. De Noord-Caap, naar het Noorden.
1. DeCaapdeDonneEfperancCj of v anGoedeHoop, naat
't Zuiden.
j . De Caap van Liampo^ naar "t Ooften.
En 4. Cabo Verde . naat 't Weften.
De Noord-Caap is opdcKuf tvan Nootwegen, en inEuropa.
De Caap van I.iampo , of liever Ninepo, is op de Kuft van
China, en in Afta.
Cabo Verde en de Caap de Bonne Efpetance zyn in Africa ;
de ecrfte op de Kuft der Negers, en tuiTchen de Takken van de
Niger; en de laatfteop deKuftderKaffers.
De vermaardfte Voorgebergtens of Caapen van hetanderVaftland,
of America, z y n j
1. De Caap Charles, zyndede Noordelykfte , en in Canada.
2. DeCaapFrward, deZuidelykftc, eninhetMagellanifcbe
Land.
3. De Caap S.Auguf tyn, deOof telykf te, eninBrazil.
En 4, DeCaapvanCorientes, devoornaamfteder Weflerfche
Caapen, cn in Nieuw Spanjen.
T O T DE G E O G R A P H I E .
T W E D E B O E K
V A N D E
N A T U U R L Y K E
G E O G R A P H I E ,
o F D E
h y d r o g r a p h i e ,
Waar in gegeeven worden de verfcheidene Verdeelingen
D E S W A T E R S.
I. H O O F D S T U K .
ilgemene Verdeelingen des fTaters.
E Befchryvinge des Waters ishetgeen ' twelkwyverf taan
I Jonde r den naam van Hydrographie.
Hcc Wa t c r , even alsde Aatde, vertoont zieh in verfcheidene
Groote cn Kleine Deelen, welke te famcn omttent de Helft van
de Oppervlakte der Aardkloot uitmaaken.
De Groote Deelen, en die de Vaftelanden omvangen, worden
Zee ofOceaan geheeten.
En de Kleine voeren den naam van Meiren en Rivieren : van
Meiren^ welkeaanalle kanten doordcAarde beflootenzynien
van Rivieren , welke beflaan uit Wateren ftroomende over de
Oppervlakte der Aarde heen,
§. 2. Vermits de Wateren door de Landen afgefcheiden zyn
in Groote en Kleine Deelen; dat de Groote zichop verfcheideplaatfen
in de Landen indringen , en op andere plaatfen 'er
door beilooten worden, gelyk wy alrcedtsin het i«'. Hoofdftuk
van het 1"'. ßoek dezcr Natuurlyke Geographie geZMt hebben:
hebbcn wy 'er de volgende drie Verdeelingen af gemaakt.
De Eerfte, in Ze e , Meiren . en Rivieten.
DeTwedc, in Groote Zee, Golven, eoEngtensofScraaten.
En de Darde, in Hooge Zee en Strand.
Doch gelyk de Twedc Verdeeling maar de Onderverdeeling
i s , na dat eenigen van des zclfs Deelen zieh in de Landen indringen
of ' e r door beflooten worden; en dar de Hooge Zeeen
de Stranden, zynde de Darde Verdeeling, een gcdecitemaaken
van de Groote Zee , van de Golven , cn van de Straaten , cn
niet uitgediukt können worden als met de zelve benaamingcn :
zullen wy de twee laatfte Verdeelingen ondet de Eerfte begtypen j
cn zcggendac
Het WateropdeOppervlakte der Aardkloot aangemerktmoec
worden in Ze e , Meiren, en Rivieten;
De Zee ondctvctdeeld word in Zee, Golven, en Enptens of
Straaten. H. HOOFD-
(i) l'rtnianlni/t.
II. H O O F D S T Ü K.
D E Z E E .
§. I. En desBtlfî OnderverdceRngen.
DEWYL de Ouden den naam van Oeeaan gebruikt hebben
voor alle-de Wateren welkeons Vaftlandomringen; endat
de Niciiwen de bcnaaming van Zee hebben g^eeven aandeWateren
welke Americabefpoelen:
Zullen wy d e Wateren, die ons Vaftlandomringen, Oeeaan,
cn die America omvangen. Zec noemen.
Vermits de Zcën, die de twce andere gepretendeerde Vaftelanden
omringen, zo veinig bekend zyn als de Vaftelanden die
ze beipoelen, hebben ze nochgeenbyzondete Naamen gckrcegen
waar door ze van den Oeeaan ende Zee onderfcheiden worden.
Den Oeeaan word verdeeid in vier Groote Deelen, Oofter,
Zuider, Werter , en Noorder; zyndedienaamengenomenvan
de Gcweften des Hemels naar de welke de genoemdc Deelen
n den Oceaanten opzichtevan ons Vaftland gelegen zyn.
Dewyl de Indiaanen, de Eihiopiers, de Celten, en de Scythen
in oude tyden de berochtfte Volkeren van ons Vaftland zyn
g„-e.w„„ee.fftt , (waarafde Indji:a anen dJe- OoftelykfteDeelenhebbenl.
gehad, de EchiopiersdeZuidelykfte, de Celten de Weftelykfte,
en de Scythcn de Noordelykfte ) word de Oofter Oeeaan de
Indifchc geheeten ; de Zuidec, de Ethiopifche 5 de Wefter, de
Celtifchc; cndeNoorder, de Scythifche.
De Werter of CeltifcheOeeaan word gemeenlykerde Atlantifche
geheeten, na het Gebergte Atlas't geendezeZeebeipoelt:
cn de Noorder of Scythifclic werd dikwils de Glaciaaie ot Yzi -
ge genocmd, om dat îiy byna altyd bevroozen is.
De Oofter of Iiidifche Oeeaan befpoelt de Oofter en Zuider
Kuften van Afia. De Zuider ofEthiopifcheOceaanomarmtde
Kuften van Ethiopien. De Wefterof Atlanti fche Oeeaan flrrekt
zieh längs de Weft-Kuften van Africa en Europa. En de Noorder^
Glaciaaie. of Scy thifchc Oeeaan befpoeltde Noorder Kuften
van Europa en Afia.
De vier Groote Deelen van den Oeeaan worden onderverdeeld
in verfcheidene Mindere, welke wy Zeen noemen, endiehunncn
byzondetennaamontleenen van de Landenen Gcweften welke
zy befpoelen.
1. De Oofter ot Indifchc Oeeaan word onderverdeeld inde
2ee van China, Ze c van Indien, en Zee van Arabien.
Ì . De Zuider of Ethiopifche Oeeaan omvangt d c Z e i n van
Zanguebar, van de Kaffers., en van Congo.
}. De Wefter, Celtifche, of Atlantifche Oeeaan begrypt de
Zcen van Guinea^ van Cabo Verde^ en van deCanarlicfie Eilanden,
welke de Kuften van Africa befpoelen 5 mitsgaders de
Zeen van Spanjen, van Vrank^k , en van de Britannifche Ei.
'.anden, längs de Kuften van Europa.
4. De Noorder, Glaciaaie . of Scythifche Oeeaan begrypt de
Zz ' tavin Deenmarken, van Muskovien. cn van Tartarien
Wy hebben in 't algemecn den naam van Zcc gegeeven aan de
Wateren welke America befpoelen; cn dicZeewordverdeeldin
drie Groote Deelen.
I. DeNoord-Zee, s. ác Züiá-ZeeoitJiare'Pacifiam, cn
3. de Magellanifcfae 2ee,
De Noord-2ec cn de Zuid.Zee worden aldus geheeten wegens
dat Chriftoffel Colombus erkend liebbendedatde Landengte
, welke de gcmeenfchap der twce Arne ricas maakt, tuiTchen
twce verfcheiJene Zeen was, den naam van Noord gaf aan de
Zec welke zieh naar 't Noorden ftrekte, cn dien van Zuid aan
de geene welke zieh ten Zuiden van de gemeide Landergte bevond.
De naam van Noord-Zee heeft zieh medegedeeld aan de geheele
Groote Zee welke ten Ooften ^ en die vanZuid-Zeeaan Je
Groote Zee welke ten Wcftcn van America is.
De Zuid-Zcc word ookdcPacififcheofVreedfaame genocmd.
ter oorzaak dat de eerften , die ze bevaarcn hebben, haar zccr
ondethevig aan ftiltcns hebben bevonden.
De Magellanifchc Zee word aldus geheeten na Magellancs,
die ze de eerfte bcvaaren heeft.
I. De Noord-Zee word onderverdeeld in de Zee van Ganada
ofvan Nieuw Vrankryk, de Zee van OudMexieoofvan Nieuw
Spanjen. deNoord-Zec> ende Zeevan Brazil.
s. DeZuid-Ze e , of de Vreedfaamc, begrypt de Zeön van't
Zuid of van Peni > van Nieuw Mexico of Californien , en van
JcíTo.
j . De Magcllanifche Zee begrypt de ZeiSn van Paraguay, van
Chili, en de byzonderc Mngellaiiifche.
TufTchen den Oofter oflndifchen Oeeaan en de Zuider of
Vrecdfaame Zee is de Archipel van S. Lazarus.
Naar de kanc van de Noorder Landen heeft menooknoch de
Groenlandfchc Ze c , welkemenfonitydtsvciwartmetdenNoorder
Oeeaan.
§. 1. D E G O L V E N .
De drie bcruchtfte Golven van ons V a f t l a n d d a a r men tet
oorzaak van hunne gtoote uitgeftrcktlieid den naam vanZeeaan
geeft, zyn
I. p c MiddellandfcheZce, tuiTchen Af i a , Africa, cn Europa,
de drie Deelen van ons Vaftland.
». De RoodcZee. tuiTchen Alia cn Africa.
3. DeBal t i fcheofOof t -Zeein Europa.
Dc twee grootfte Goiven van America zyn
Go'f of de Zee van Mexico, tulTchende twee Americas
en de Caribifche Eilanden.
J. De Chtiftianifehc Zec , niflchen Canada en de Noordcr
Landen.
i . 3. D E Z E E - E N G T E N S of S T R A A T E N .
De drie voornaamftc Straaten zyn^
I. DeStraac van JelTo ofvan Uricz.
1. DeStraatvan Magellanes.
En 3. de Straat van Hudfon.
De ccrfte maakt de fcheiding van het Oude Vaftland met hec
Nieuwe. Dc tweede fclieid eenigermaate het Nieuwevan hergepretendeerde
Magellanifche Vaftland. En de dardc ftrekt zich
tuflchen het Nieuw Vaftland. of America, endcNootder Landen.
Behalveo dezc drie Straaten heeft men "er noch drie zcer beluchteinons
Vaftland.
I. De Straat van Gibraltar, tuiTchen Africa en Europa, en
welke intreede geeft uit den Oceaan in de MidddJandfche
Zee.
1. De Straat van Bebelmandel, tuiTchen Afia cn Africa , en
welkc gemeenfchap maakt tuflchen den Oceaan en de Roodc
Zee.
J. Dc Straat Sunda , die dc Baltifche of Ooft-Zee met den
Oceaan te famen voegt.
Daar zyn ook drie vermaarde Straaten in America.
1. Het Canaal van Bahama, 't betuchcfte van deDoortoetcn
der Golf van Mexico tiaar dc Noord-Zec.
t . De Straat van Anian, tuflchen het Eiland Californicn en
het Land van Jeflb.
J. De Zee van Verraejo. welke voor een Straat gchouden
kan worden , tufichcn het Eiland Californien en Nieuw Mexi-
III. H O O F D S T U K. 0
I. D E M E I R E N .
DE vermaardfte Meiren . daar men wegens hunne groottc
den naam van Zee aan geeft. zyn
1. De Zec van Tabariflan, ofde Caspifclie, in 'tmiddcnvan
ons Vaftland.
2: Het Boven-Meir, in' t midden van Noord-Amcrica , in
hct ander Vaftland.
Wat de Zec van Parima belangt, welke men tot noch toeop
de goede trouw derKcisbefchryvlngeninZuid-Americageplaatft
hadj men meentdatzeverdichtis.
5. 2. D E R I V I E R E N .
De voornaamfte Rivieren zyn tien in Aíia.
1. De Tigris, en i . dc Eufrates in het Afiatifche Turkyen. j,'
De Indus, 4.de Ganges, en y. de Menan , in Indiën. <í. De
Yangçu Kiang, en 7. dc Hoangj in China. 8. DeGhammas,q
de Jenisceya, en 10. do Oby , in Tartarien.
Vier in Africa.
1. De Nyl , in Abyiîînien en Egypten.
2. DeNiger , in het Landder Negers.
3. De Zaire, in Congo.
En 4. de Cuama, in Monomotapa en het Kaffersiand.
Negen in Europa.
1, De Teems. inEngeland. 1. de Tome , in Sweden, j. de
Wolga., in Muskovien. 4. de Loire, in Vranktyk, ç. dcRyn,
in Duitfchlaad. 6. de Boryfthenes of de Nieper, in Polen, j .dc
Taag, in Spanjen. 8. de Po , in italien. en 9. de Donau, welkc
aanvang neemt in Duitfchland en in het Europifche Turkyen
eindigt.
Een in Noord. A m eri ca.
I. De Rivier van Canada, of van S.Laurens.
Drie in Zu id» A menea.
I. De Rivicr der Amazones, i. Rio dc la Plata ofParaguay.
en 3. dc Rivier van Paria of van Orinoque.
'i^m