van alle de Verdeelingeti van de Oppervlakte der Aardkloot, volgens de oveteenkomft
welke alle des zelfs Deelen können hebbcn of met de Hemelen, of ondermalkander,
o f met de Hiftorie.
En vermits men in het uitdmkken van alle deze foorten van algemeene Verdeclingen,
en vervolgens in 't verhandeln van de Geographie in' tbyzonder, gehouden is zieh
te bedienen van verfcheidene Termen of Spreekwyzen, waar af de meeften niet verftaan
kennen worden zo men'er geen lüdegging van geeft, heb iktot eerfte Deel dezer Inicidinge
een vvydioopige Verklaaringvan die Tennen geftcld, welke ik getrachr heb
in Order te brcngen? en ze te verklaaren door betrekking tot de Verdeelingendiewy
vervolgens in her twede Deel dezer Inieidinge geeven.
BLADWYZER DER HOOFDSTUKKEN
V A N H E T
E E H S T E D E E L .
E E R S T E B O E K .
u/eile iKcrtr v»"häcCeigrupiii, tnittr
HOOFBSTUK I.
HOOFDST. II. Verieelhg v » Ga^r^iie.
iiit Bcv'Ì'!'« ofunlccHt. l>3g. I
! I . B O E K.
HoOfBSTüK I. Di verfihchüne fumiirex ejiiiewMiJeCcogräßieivtrJvertiKHJ.
HOOFDST. II. mtGhbtû,
HOOFDST. JH. r « Je Gc^^fbifiie
HOOFDST. }V. /'J» Jt mfiS^i^c
U af ÂJ^etieiHe Ka-irtcava ¿t Atriklxt.
I I I . B O E K .
HooFDSr. ur. rtrilojnMg dtt Timern wdh it Aard^ ietr-f'«.
HoOFnST. IV. OpwMti>io-iere«<UHydrogropb,cveri»ldu«>rJ.
l'erih^iri»! der Tcrmem va» de Hydntr-fbie. 5.
HOOFDST. V- ¿e Terme« der lìiftorlfebe Gugröfbie. 6.
Vertiurin vondt Termeider Civile en Pcliiijae Geoiritiie. tbld.
HOOFDST. VI, yeriliuhigv^n de 7 ermeader Heiliie Geographie. 40.
I V . B O E K.
ÌÌOOfKTVti ll'^iiietGehrmiJerKxtrle». P»S- '3-
HOOFDST. It. fände zaakeHweike de Aßnanmifibe CtùgrifkUiiéeKMrtn^^
HOOFDST."^ Ui. l'i» bei geen 't weli Je KalMrfyh Ceogrtpb.ein de K^.'rten ielreft.
HOOFDST . IV. Vaa it dingen welke de Hijiorifeie CecgrifbieindeKiKvmtnder.
ioekc. iWd.
l'erkUarwg der verfcheiim Frrieel»^. ibid.
yerkluring der K<iraklen of Tekene,, .iie hy ie Steden gefteU wcrdta. I f .
ferkl^ing der ¡tiylfebMlen ofReUmaaten. ibid.
ferUanrini van de Rmmaattn der Onde«. ibid.
yerklAmng der Reinruute» welke tegenwordig iagehieik tyn. t6.
B L A D W Y Z E R D E R H O O F D S T U K K E N
van hcc Twe d e Deel.
Vm de Gei^afhiemU ajgemeea, es haareOaderverdeeHng isAßrmmiifeb^i i
A S T R O N O M I S C H E G E O G R A P H I E .
I . B O E K .
UetCenlrum.
De Dsjmeter tn de irie Affé«. < 8
HoomST. HI. yandtStipP'nenKrir'geiiaiingewen.en'f de OffervUhe derAarikl
«s- iby.
De fier CurMnuk Sùpfnt. Ibid.
Ve vier ColUteriale Stipfia. ibid.
De twee Sensuale Stip^ea Ibid.
HooKUSr. IV. De i,en lirsMgea, tp.
Den Evenir. ibid.
De Zodiak en de Edipiiia. ibid.
De Cohtren.
DeHiriievt.
De lileriaiatm
A S T R O N O M I S C H E G E O G R A P H I E .
I I . E O E K.
de Oppervlaiie der AardklM in verfebeidentfKrten
I de Oppervlakte der Aardiloitm Zonen. ibid."
1 de Oppervhku der A.fdklcot i.or de Sei^uwen. »J.
: de OpfervUkte ier AardkUol dotr de Poillien efde
, de OppervUhe der A^dihct de Ktinuatenen
a de oppervhkte der AardHmi volgem de Breedie en
m de Oppervlakte en de StUdittil der Aardklcot iurd'e
dei fCaleri eftenierlyk van de Aarie aaagemerkt. ty.
HOOFUST. K. l'erdeeling v.
van Heviupberti.
HOOFDST. Iii. IWdeel.ng »
HOOFPST. IV. Verdeeìagv
HOOFDST. V. Verdtei,ng v.
¿lellimu.
HOOFDST. Vi yerdteling I
P^irMIen.
HOOFDST. Vii, yerdeeling 5
hootMTrvÛiyerieel,^
AUalen.
De OfpervLku en StlidiuH
N A T U Ü R L Y K E G E O G R A P H I E .
HoOFDSrUK I. Algtneene yerdeelingen van de Ajrde enbee Water. Ptlg. 1?.
HOOFDST. II. Eerße VerdeeUng der Aarde in y^fielandeB en Eilanden, mitigaden der
yaßelandeninhnmGrsoteDeelen, ende Onderverieehngen van die Deelen
inbnnneyocrnaiimlleGeweßea. 28.
f'an ie yaßeUnien. ibid.
yerdeeliBgderVafielanienin inmeGncttDeelen, ibid.
OnderverdeeUngen van ie Groole Deelen ier yafitlmidenin innne ynrnaame Ge.
neßen. ibid.
DeEiUnien. 19.
HOOFDST. III. Tweie Verdeelimder Aarie in Hatfeilanden en landengtem. ij).
Dellülfeilanien. ibid.
H^t^.'l^DardererdielingdaAardelnMiienUndfclKlMnJeneaKiißn^^^
N A T U Ü R L Y K E G E O G R A P H I E ,
n . B O E K.
OF DE H V D R O G B - A J F H I S .
HOOFDSTUR I- Aiutata •.yaieali •MÌ-e,H
HOOFDST. IL DeZee, endii zelfi OnderverdeeliitgeB.
De Cohen.
DeZee-engtentrfStraatm.
HoofDST. IIL DeMeirin.
De Rivieren.
H I S T O R I S C H E G E O G R A P H I E .
I, B O E K .
Of de POLITIQUE en CIVILE GEOGRAPHIE.
HOOFDSTUX l yan Je v»rnaamße Staatenvan Aßa.
HOOFDST. H. yan de vmn^mße Staaten van Afr:ca. 'b'd.
Hoof Dsr. III. ya« de VKrnaamße Staaten van Aaeriea. 'bWHootDST.
IV. yan deStaalen van Eunpa. 3\-
HOOFUSI. V. yan iet Mag.llan.fch l'aßlani en Je Nurder Landen. ibid-
HOOIUST. VI. yan het lelal ier VKrnaamße Staaten , en welke ie ii/nßierMße
daar ^zin. ?4.
II. B O E K.
Of de H E I L I G E GEOGRAPHIE.
HOOFDSTUK I. yan de voemaamße Gidlidtenßen en der zilver SeSen. Pag. UHoof
UST. II. ya« de MgeHrektheii van elkc GodtiMenß. ÎF-
' HI. D O E K.
Ofdc GEOGRAPHIE der T A A L E N .
HOOFDSTUI! I. yan A Alge^eeene en Bytoniere Taalen. Pag. 3«.
HOOFDST. II. de mgeßrcktheii van elke Algemeene TiaJ. ibid-
HOOFDST. Iii. IJoe veel Algemeem Taalen 'er ¡.yn in ieder van deVyfDeelen der
WereU ,, i7-
HOOFDST. IV. F « de Taalen welke ie taeeßt uiigtßrtklteii mitr <U Algimeene
hebien. ibid.'
HoofuST. V. V.^» de ByKoniere of Kinm TmUh. iWI
N L E I D I N G E
T o T D E
G E O G R A P H I E .
|i E Aarde en hcc Wa t e t maaken te famen een zclve
3 Globe of Kl o o c . die men de Aardfche noemt ,
lade Aarde haar edelfteen groorftedecl.
De Befchryving der Oppervlakte van deze
I Klooc Word Geogcaphie, of BefchryYjng des
j A a t d r y k s , genocmd.
Men moet noodwendig van verfcheidene zaaken onderrcchc
weezen eer men in de oncleeding dezer Befcluyvinge t tecdi
waarom wy dan onze Inieidinge in drie Deelen zullen verdeelen,
Hec Eerfte zai ycrfclieidene dingen, welke men dient teweerenora
te gemakkelyker in de Geographie ondetweezence worden,
verklaaren.
Hec Twe d e zaI alle de ondetfcheidentlyke verdeelingen van
de Oppervlakte der Aardklooc. getrokken uit de verfcheidcne
becrekkingen welke alle deszelfe deelenmecdeHemelen, onder
malkander, enme t de Hiftorie hefaben. aancoonen.
En het Darde zal ons de algemeene Befchryving van ieder Geweft
geeven.
E E B . S T E D E E L
D E R
1 N L E I D I N O E
G E O G R A P H I E.
DI T eerfte Deel is verdeeld in vier Boekcn.
Het Eerfte wy f t aan de Weetenfchappcn welke hooger
z yn aJs de Geographie, daar z y verfcheidene Beginlelcn af
ontlcent om zieh ce vetftaanlyker te maaken, en nocmcdegeenen
die een gedeelte van de Geographie maaken.
Het Twe d e geeft re kennen de verfcheidene manieren op de
welke deze Weetenfeliap word verbecld ofvcr toond.
t Het Darde verklaart de Termen daar z y zieh af bedient.
En het Vierde ondcrwyf t hec gebruik der Kaarcen.
E E R S T E B O E K .
I. H O O F D S T U K .
De tP'ceiei^ch.ippen welke hooker zy» als ¿e Geographie y eudaar
^yverfihcidme B'giiijeltn af ontUenT.
\ E Geographie maakc een ccdeelte van de Cosmographte . B^ JÎ zynde de Befchryving der Wereld, dat s cezeg^envan hcc
Gcheclal , waar af een der minile gcdeelcens iS de Aa rdk l o o c ,
die door de Geographie aangemerkc word volgens de betrekking
welke alle haare Deelen können hebben of met de Hcn-elen, of
onder malkander, of met de Hi l lor ic j "t geen zy nict kan uicvoeren
of zy moct ontlecncn
Van de i^/Zmow/ii verfcheidene Stippen enKrinpen.
Van de Geowetrie de wccteiifciiap van wel te mc>.ccn.
Van òt: t^ruhmene a de wcetenlchapderGctallen.
Van de Opuca de weetenfclup van de Landen op d c^l o b c of
in 't Piar met de vere fchte proportien te vertoonen.
En eindelyk ttekt zy ook van de Hillorie de uitgeftrektlicid
detSouvetaineL,.ndcn, Godcsdienften, en Taalen.
I I , H O O F D S T U K .
Virdeeling van de Geografhie.
E Geographie word verdeeld ii
'mi», zynde maar de Befchryving van de Aa i
"^^cgraphic, zyndc de Befchryving van hetWacer .
A l l e beiden hebten z e onder zieh de
pogtaphie,
alleen, en
Chorographie en d c T o -
De Chorografhie is de Befcliryving" van een Gewe f t , als van
een Koningryk of een Land.
De Tofùgrefhte is de Beichryving van een byzondere Plaats ,
als van een Hui s , een Vef t ing, o f e e n Stad.
T W E D E B O E K .
I. H O O F D S T U K .
De verfcheidene maniere« of> de weihe de Geographie
word virtoond.
De Geographie word verroond op drie manieren. i, Doot
Geographifche Verbeelding. r. Door Methode. En ten
3. doot Redeneering.
1. De Geographt/che Verbeelding gefchied of door een Art i f i -
cicele Gl obe , o f d o o t de Geographifche Kaarten,
Artificieele Globe, hoewclklein, geeft een a Igem een den kbceld
van de gedaance der natuurlyke Aardglohe of Kloat , eu
van de proportie welke deszclfs Deelen ondet malkander liebben.
De Ätf^riCTi vettooncn ons in "t Piar , ofope enpl a t t eFiguur .
de gantfche Oppcrviakce der Aardkloot, o f e en gedeelte van die
zelve Oppcrviakce.
2. Dt Methode > cefchikt doorTa f e l en, geefconsby ordre de
Vcrdeclingcn tn Ondetverdeelingen der Geographie, om ons te
gemakkelyker ceoudcrrcchtenvanalle de Deelen der Aarde endcs
Watcfs, en ons te doen kennen de Keizerryken, Monarchien ,
Koningryken , Republyken ^ en andere Souveteine Scaaten van
alle de Deelen der Wereld ; 'c welk betoont, dacde Geographifche
Tafelen de teclie Leicltsiieden der Kaarten z yn ,• daar z y de
verwarting af ontwarren door de fchikkingvanhunneordte. mcc
eensilags te doen zicn in hoe veel Provincien of Deelen ieder
Staat verdeeld word. en welke daar de voornaamfle Steden af
zyn. Gc l y k de Tafelen door hunne Methodifche fchikking het
voordeel hebbcn van de Memorie wonderlyk te hclpen, om raec
grootc lichtheid en zonder moeite te oiithouden 'c geen z e u vertoonen
, zou men 'er niec gcnoegfaame reden den iiaam van plaatfclyke
Memorie aan können Rceven. En eindelyk, men kan zeggcn
dac de Tafelen z yn Metho'difche Redenectingen ; dewyl elke
Tafel in "t körten by ordre bcgryptdaar men eengeheel Bockaf
zou können maaken.
j . De Ri'dtneertngen of Verhmidelingen van de Geographie
verklaaren ons de Paalen, deOr o o t t e , dcGeda ant e , de Gelegcnheid,
de Gemaaiigdlieid, deVruchtbaarheid,enz. vanicdet
Geweftj geeven ons te kennen de Zedcn, dcTa a l en, dcGodt s -
dienften, en de Rykdommcn der Volkeren5 en doen ons op de
Kaarc tocp.ifTen de Vcrdeclingcn welke de Methode oas by ordre
heeft gegecven
De Artificieclc Globe en de Kaat tenzynderechtcAfbeeldfel s
van de Oppervlakte der Aardkloot. Ook word deze foort van
Verbeelding Geographie geliecten ; zynde de Methode en de Redcncering
"er eigen t lyk nict anders af als de Leidtsmanende Veckl
iating of Uitlcgging.
II. H O O F D S T U K .
¡rat Globe IS.
GLobus is de I.arynfche naam, waar o f d e Griekfche naam
TS'sphzrai 't geen in 'r Nedetduitlch bcrckent een Kloot.
Deze naam van Spharra, Globus ^ en Kloot willen niet anders
zeggen, dan een vaft Ligchaam bcgreepen onder een eenigc oppervlakte,
volkomentlyk rond in allen deele.
Echter is het gebruik dat men door den naam van S p h ^ a ver.,
ftaat een doorfneedene Globe , in dicrvoege dat 'er op deszelfs
oppervlakte nict en blyf t dan de vootnaamfte Kringen. De z e
atnilcieele Machine aldiiste famen gefteld van verfcheidcncStippen
en Kringen. met een Globe in 't middcndic'crhccraiddenpunt
af maakt , is uiteevonden om ce doen begrypen de fchynbaaregeftcltcnis
van alle de Deelen van hcc Gcheelsl . en ons
een algemecn denkbeeld van hunne vcrfcheidene bcweegingcn te
A dorn