2 S
I N L E I D I N G E
i>« mede , in Byna-of Halfcilandcn cn Land-Engtens,
ü e dardc, in MiddenlandfchLand en in Kuften.
kti dcze drie Vccdeclingen der Aarde maaken de Natuurlyke
Geographie voor zo vedde Aardc bctrcft.
S. 5. 'c Waicc moec vaii gelyken aangemerkt worden;
I. Of na dac lict vitdeeld isdoot de Landcningrooceeiikleine
Deelen.
1. Ofna dat hec zieh in de Landen indringt, of'er doorbeflooten
Word.
3. C»fnadacliec door de Landen wordbepaald, ofdarhec'er
afoinfljgen is.
'c Gccn dric vecfcheidenc Verdcelingen van hec Water
gccft.
1. In Zcen. Meiccn, en Rivieren.
2. Ing r o o t eZe e , Golvcn, cn biigtens of Straatea
5. In volle Zee en Strand.
Welke Verdeciingcn \vy geeven zullcn onder den naam van
Hydroj^taphie ^ of liefe Ii ryvinge des Waters.
) L H O O F D S T U K .
Etrße Verdeeliw der Aarda in VajleUndtH en Eilanden, mit:,
gaäers der Vailelaiidea in huane Greote -Veeka, en de
Onüerverdeeitng van die 'Deelen in hunne
yosrnaami Geweßen.
De Onderverdeeling van de Groote Deelen der Vaftclanden
in Gcweften dient rot grondveCl voor alle de Vcrdeciingen
ticr Aardc en des Waters, dewyl men deByna- ofHalfeilanoen.
de Land-Engtens . en de Kiiflen nict te kennen kan geeven
als metden naam van de Gcweften daar ze eenGedeeUeafmaaken
i dat ondcr de Deelen des Waters vetfcheidene hunne naan)
en ondcciKn van de Geweiten daar ze de Kuften af befpoclen;
en dat de gelegenheid vaneenige anderen nietgewceten kan worden
als door de Gcweften daar ze in bcgrcepen zyn.
Alles 't geen van de Aardc bovcn het Water uicfteekt op de
Oppcrvlakte der Aardkloot beftaat in vier Vaftelantlcn. enomtrcnt
vyf-cn-twintig voornaame Ligchaameu van bekende Eilanden.
' " '
S, 2. VäH de faßelanden.
Onder de vier Vafteianden zyn twee bekende , en twce daar
nien maar wemtg kcnnis afheeft.
Hct cerfte en grootße der twee bekende Vaftelanden is dac,
't gccn v\y hc tOnz c , hetOude, hctOpperfte, het Oofterfche,
enlict Ptolemairchenoemen.
HetOffz;?, onidat vvy het bewoonen: \vxOude, wegensdat
het ons ledert duizcnden van jaaren doorde Hiftorien bekend is:
\\ttppPtrßt, volgens 't gevoelen van liei Gcmeen, 't «elk gc-
Jooft dat het het oppcrfle Deel der Aardkloot bcllaat.- hct Oaßetjcbe,
ter oorzaakda: men her in de Kaarc der Aardkloot van
twee Hemi'.phereii len Ooflen van de Eerfle Mcridiaanftelt: en
eniddyk. {\(x'Pruiemai/cbe, na den naam des gcenen van alle de
Oudcndie 'er de naauwkeurigrte Befchryvingafheeftgegecven.
fiet twcdc bekende Vaftland noemen wy het Ander, hct
Nieuwe, hctOnderllc, het Wcftetfche, het Americaanfche, en
Weft-Indien.
Hec /Inder, omdathet opdeOppecvlakteder Aardkloot door
de Zct van ons VaftlandafgefclKiUcnis: het Nieuwe, om dat
het ons niec wel bekend is als ledert by de twee LcHwcn; het Onderße,
volgens "i gevoelen van 't Gemeen ^ 'c welk gelooft dac
lict onder hct onzc is gelegen; hct Welt er ¡che, wcgcns dat het
in de Kaarc der Aardkloot ten Werten van de Eerfle Mctidiaan
Word getckend: Vtx. Americaanfche, na den naam van eencn der
eerfle VaarderS die het ontdekthebben: en eindclyk gceft'crhet
Gcniccn ook noch den naam aan van ¡Vejl-Indien ; Indien cec
oorzaak dat des zclfs Kyksdommen tegcn die der Rechte Indien
opkonncn; infVeß oÜVeßerfche, wegens dat ze ten Werten
van Europa zyn.
Men onde/ftclt een dardc Vaftland naar "c Zuidcn, 'c geen
men ten onzen opziclue hetZuidcr Vaftland kan noemen, en 't
welk men het ZuidlanJ, h « Onbekendc Land, hct Magellamfchc
Land, en het Land van Quir ncemt,
Het Zuidland, omdat hettcnonzcn opzichte naar't Zuidcn
gelegen ¿s: hei Onbekcnde Land, 'Axgensdc wcmige kennis die
wy' c rafhebben: \-\zX. Magellanifcbe Lanä, naMagellanes. den
cerrtcn turopcer die'er aan genaderd is, en in' tgcvolg gelegcntheid
gegccven hccft om 'er meerdct kenuis af te bekomcn:
Land van ^ir, na Ferdinand van Quir, dicheconcdckt.ca
'er ons cenzekerder kcnnirte af gegccven heeft.
b.en Vierde Vaftland zal men können maakcn van de Noocder
Landen, zo ze aanmalkandergeheet cn van een zelve ftuk zyn,
endatzeeenÜgchjam. afgezonderJ van America, maakcn; tn
dit Vaftlaudzal na dcszcUsgelcgcnheidhetiYetfrrfiroi^rir///i/;i?
gchectcn worden.
Indien hcc t'eeniger tyd gcbeurt, dat de twee laacfte Deelen
den naam van Vaftland verdienen, zullen ze zecr veel benedert
de twee eerften weezcn en in grootheid cn in gocdheid • hcc
Noorder minder als dat 't geen zieh naar 't Zuiden ftrekc : het
Zuider minder als het Werter of Nieuwe: cn hctNieuwe minder
als hcc Oofter ofOude, 'r geen hec Onze is.
§. 5. Verdeeling der Vaßclanden in huime Grotte
T)eeUtt.
Ons Vaftland word Verdeeid in drie Groote Deelen, teweeten
Afia, Afirica. en Europa.
'c Ander VatUand, hct Amcrîcaanfche geheeten, begrypt 'er
twee, welke zyn het Noorder en Zuidcr Amcrlca.
De twee andere gcpretendeerdc Vaftclanden zyn nict bekend
genocg om ze in giooteDcclenteverdeelen.
5. 4 Onderverdcelmgen van de Groote Deelen der f^aßelanden
in hunne Faornaame Gewe/ten.
Afia, 'r geen het gtootfte, hec Ooftcrfchfte, het gemaatigdrte,
en het tykfte der drie Deelen van ons Vaftland is , word ondcrverdccld
jn zes Groote Gewerten, welke z yn,
1. Turkycn in Afia . waar af de voocnaamfte Stad is Bagdec.
L. Arabien: de voornaamfte Scad Medina.
3. Perfißn-. de Hoofdftad Hispalian.
4. Indien in hec Vafte Land of Keizerryk van den Grooten
Mogol. De Hoofdftad waseetrydtsAgta, tegenwoordie Deîli.
In het Halleiland van indien aan deze zyde van de Ganges: de
voocnaamfte Stad Goa. in het Halfeiland van Indien aangccne
zyde van de Ganges: de voornaamfte StadSiam.
y. China: de Hoofdftad Xuncien of Peking.
6. Tartarien : de voornaamfte Stad Samarkand.
AfricaishetZuiderfchrte, hettwedein Grootheid en in Rykdommen
van ons Vaftland. Het behelft cwaalf Groote Gewerten,
waar af ' e t zesaanAfrica of Lybienbehooren, enzesaan
Echiopicn.
Dc zes van Africa of Lybicn zyn
I. Batbaryen, waat afdevoornaamfteScadisFez.
1. Biledulgerid : dc voornaamfte Stad ScgcImeiTe.
3. Egypten: de Hoofdftad Cairo.
4.. De Saara of Woeftync: de voornaamfte Stad Borno.
Nigriticn, of Negersland : de voornaamrte Stad Tombuc.
6. Guínéa : de voornaamfte Stad Benin.
De zes van Ethiopien zyn
7. Nubien: de voornaamfte Scad Nuabia.
Abyftinien: de voornaamfte Scad Aflum.
9. Zanguebar: de voornaamfte Stad Mozambique.
10. Congo: de voornaamrte Stad S. Salvador.
11. Monomotapa: de voornaamfte Srad Monomocapa.
12. Cafrerie, ofKaffcrsland: de voocnaamfte Stad Zefela.
Europa is het darde en icieinfte Deel vanons Vaftland» maar
wel het edelfte wegens een oneindige mcenigte van groote voordeelen
welke hecboven de anderen bezic. Het wordondcrverdceld.
detilanden daaronder begrecpen , innegen Deelenj waaraf'er
dtie naar hct Noorden, drie naat hcc Zuiden, endrieinhetmidden
der anderen gelegen zyn.
De drie Noorder Deelen zyn,
1. Dc BntanmfcheEilanden, begrypcndede Koninarykenvan
Engeland, Schoiland en lerland; waar afdcHoofdftedcn zyn
Londen, Edemburg, en Dublin.
2- Scandinavien, waar in begreepen zyndeKoningrykenvan
Sweden. Deenmarken cn Noocvvegen ; weike tot Hoofdfteden
hebben. Stokholm, Koppenhagen, en Droncheim.
3. Muskov i enofWi t Ruftand : de Hoofftad Muskou : de
voornaamfte Steden Novogrod, Wcl iki , Archangel, en Aftrakan.
De dric Deelen, welke in hec midden van Europa Jeggen,
zyn
4. Vrankryk: de Hoofdftad Parys: endevoornaamfteScedcn
loulouf e , Lyon, Rouaan.
y, Duitfchland : dc voornaamfte Steden Wecnen, Praag,
Keulen. Hamburg.
6. Polen: do Hoofdftad Krakou: cn dc voornaamfte Steden
Wilna, Warfchau, Dantfich.
Dc drie Zuider Deelen van Europa zyn
7, Spanien: de voornaamfte Steden Madrid .Toledo, ScTiljc,
Lisbon in Portugaal,
8. Italien: de voornaamrte Steden Romen, Venetien , Ñapéis,
Milanen.
9, Turkyen in Europa ; de Hoofdftad Conftantinopolcn : d«
voornaamfte Steden Adfianopolcn . Offen , Secincs of Aihcnen.
Dcdrie laatftc Deelen zyn Halfcilanden. van malkander afgezonderd.
Dc driemiddelrtezynaaiimalkandcrdgthcgtj envaii
dc dricNoordei Dcelcnis hcc eecrtcteramengerteld van yerfchcidciie
T O T DE G E O G R A P H I E .
dene Eilanden. het twede van verfchcidcne Halfcilaiiden, en
tcc dardc is in hec Groote Land.
Wy hebben onder den algcmecnen naam van Duitfchland mede
begteepen-, als hebbcnde daar altyd een gcdeelte af gemaakt,
1. 'De Ncdcrhnden of de Zeventien Provincien, waar af de
voornaamfte Steden zynAmf tcrdam, Bruflcl, Geot , Antwecpen.
2, De Switfers en Grilbns of Graauwbunders, welker voornaamfte
Steden zyn Bafel, Bern, Zur ich, en Coite m de Grifons,
Ook hebben wy ondcc. Turkyen in Europa begreepen deVorftendommen
die 'er TtibutariiTenafzyn;
1. Zevenbei^cn: de Hoofdftad Hermanftad, ofSocpoura.
2. Moldavibn: de tìoofdftad Jazy.
3. Waliachien: dc Hoofdftad Targowisk.
4. Klein Tartarien: dc Hoofdftad Krim: de voornaamfte Steden
Gaffa. Azac.
f . Ukraine: de Hoofdftad Kzechtin.
Noorder America, een der twee Groote Deelen van hec ander
Vaftland, of America, begr y pc vier Gcweften
1. CanadaofNieuw Vrankryk: dc voornaamfte Steden Quefaek,
Bofton, Nieuw Jork, of Nieuw Amfterdam.
». Florida: de voornaamfte StadMeliloc.
3. Menico of Nieuw Spanjen; de Hoofdftad Mexico.
4. Nieuw Mexico: de voornaamfte Stad Santa Fé.
Zuidcr America, cwede DeelvanhetandcrVaftland, begrypt
zesGeweften.
1. Terra I irma : dc voornaamfte Steden Cartagena, Santa
Fé de Bogota.
2. Peru: de Hoofdftad Lima of Los Reyeî: de voornaamfte
Steden Cufco, Quito.
3. Chili: de Hoofdftad S.Jago.
4. Brazü: de Hoofdftad S. Salvador.
5. Paraguay: de voornaamfte StedenAflbmption, S.Jagode
Eftcro.
6. 'tMagellanifcheLand. . .
De Landen, welkem
tendeert een gedcelte te i
wy Zuider, ofZuidland
1. 't Land van Eendtagc, of Nieuw Holland.
2. Nieuw Zceland.
3. 'c Land vanQui r , enz.
De NoordecLanden, cn die een gedeelte zullen können maaken
van hetvierde Vaftland indien zeaanmalkandergeliegczyn,
zyn Groenland, Nieuw Deenmarken, cn hetLand van JciTo.
5. De Eilanden.
eenzeet groot getal. Wy aanmcrken dc
- dat 'ste zeggen by zekere vergaderingen
n verfchcidcne Eilanden welke te famcnonderecnzelvennaam
doorgaan.
Menmaaktflaatvan omirentdarcigvoornaameLigchaamen van
Eilanden, waar afncgenticnLigchaamcn byons Vaftland eeleecn
zyn; vier by hetand^er Vaftland, ofAmericai tweetulTchendie
twee Vaftelanden > twee by hec Magellanifche Vaftland ; cn
drie by het Noordct Vaftland, of de Arftifche Landen.
By de laatfte twee Vaftelanden können ooknoch cenige confiderabele
Ligchaamcn vanEilandenweczen, diatwygcenkcnnis
af hebben.
Onder de negentien Ligchaamen van Eilanden, welke rondom
ons Vaftland icggen, zyn 'ec ncgen by Aiia^ zeven by Africa,
en dric by Europa.
De negen voornaamfte Ligchaamen van Eilanden by Alia zyn
zes indcnOceaan.
1. De Eilanden van Japan: de Hoofdftad Mcaco.
2. De Philippynfchc Eilanden: de Hoofdftad Manilha.
3. De Molukfehc Eilanden : de voornaamfte Stad Makaflàr.
4. De Sundifche Eilanden ; de voornaamfte Scad Bantam.
J. De Ceylonfche Eilanden: de Hoofdftad Candea.
6. De Maldivifchc Eilanden: de Hoofdftad Male.
En drie in de Middellandfche Zee.
1. 't Eiland Cyprus: de Hoofdftad Famaeufta.
2. 't Eiland Rhodus: de Hoofdftad Rhodus.
3. De EilanUcn
fte Scad Mecehno.
2 9
Zuidcn kenc, endicmenpregan
hcc darde Vaf t land' t geen
De Eilanden zynin
zelve by Ligcliaar
van iilein Aâa in dc Arcbipci : dc voornaam-
De zcvcn voornaamfte Ligchaamen van Eilanden by Africa
1. De Eilanden van Madagafcar of S, Laarens , de
Dauphinifche Eilanden: dc voornaamftc Plaats het
phin.
4. De Eilanden van S. Thomas : de voornaamfte Stad Pa-
3. De Eilanden van S. Helena.
4. De Eilanden van Cabo Verde: de Hoofdftad S.Jago,
5. DcCanarifche Eilanden: de Hoofdftad Canaricn.
6. De Maderilchc Eilanden: de Hoofdftad Fonchal.
1: de Hoofdftad la Valette,
van Eilandtn is gelegen in de Middcl-
; anderen in den Üceaan.
Ligchaamen van Eilanden van Europa
laatftc Ligchaam
landfche Zc c , e n d e z e
De dtie voornaamfte
zyn,
1. De Eilanden van den Oceaan, of dc Bri tan ni fchc Eilanden.
2. De Eilanden van dc Middellandfche Zcc. waar afdcvoornaamfte
zyn Sicilien. Sardinien, Candia, enz. de voornaamfte
Stad McHinain Sicilien.
3. DcEilandcnvandcBaltifcheofOoft-Zce, waarafdevoornaamftczynZeeland.
Gothland. Rügen. enz. de voornaamfte
Stad Koppenhacen in Zceland, Wishy in Gothland.
Rondora het Vaftland van America zyn vier voornaame Ligchaaraen
van Eilanden, drie by hec Noorder en een by hec
Zuider.
De drie voornaamftc Ligchaamen van Eilanden by hccNoordet
America zyn,
1. Dc Eilanden van Terre Neuve.
2. Dc Antilles of Caribifche Ei l and end e voornaamftc Stad
S. Domingo.
3. De Eilanden van Californien.
Heteenig Ligchaam van EilanJenby het Zuider America.
1. De MagclianifchcEilanden. ofTierra del Fuogo.
De twee Ligchaamcn van Eilanden tuiichen ons Vaftland cn
America, te wccten tuflchen den WertcrOccaan cn dc Noord-
Zee.
I. DeAçores , ofVIaamfclicEilanden: de Hoofdftad Angra.
Tuflclien den Oofter Occaan endcZuid-Zec o i tMa r e -Pa a ß '
I. De Lddrones of Dieven-Eilaiiden.
De twee Ligchaamcn vanbekendc Eilanden by hcc Magellanifche
Vaftland z yn,
r. De Eilanden van Salomon.
1. 'c Eiland van Nieuw Guinea.
De drie Ligchaamen van Eilanden, daar wy kennis af hebben
by hec Noorder Vaftland. of deArdifcheLanden, zyn
I. 't Eiland Yftand: de Hoofdftad Scalhoc.
1. 'c Eiland Spicsbergcn.
3. De Eilanden vàn de ChtiftianiÎchc Zee.
I I L H O O F D S T U K .
Jwede yerdeeling der Aarde Halfiilavden e
Laudengtens.
Me n heeft twederley Halfeilandcn.
^ De cene zyn zo
grooc, dat • - - •
ze de voornaamfte Declendcr bekende Vafteinden
maakcn: en de andere maaken rtcchts een gedeelte van
die groote Deelen.
§. 1. De Hilfeiianden.
Ons Vaftland is door de Zcen vcrdceld in drie zeer groote
Halfcilandcn, i. Aiia, x. Africa, en 3.Europa.
Hcc ander Vaftland, of America, is mede verdeeld ia twcc
zeer groote Halfcilandcn.
I. lioord-America.
i . ¿fuid-America.
Aldus zyn 'er vyf zeer groote Halfeilanden, welke ieder een
van de vyf Deelen der twee bekende Vaftelanden uitmaaken.dat "s
tezeggendatdc drie Deelen van ons Vaftland en dc twee Deelen
van hec ander elk afzonderlyk een zeer groot Halfeiland maaken.
De Halfeilanden, welke een gedcelte van dcze zeer Groote
maaken, zyn med« van twederley foorc, Groote en Middclmaatige.
Afia heeft vier Groote cn dric M id del maatige.
Dc vicrGroote z yn,
1. Klein Afia in hetAfiatifche Turkyen.
2. Arabien.
3 en 4. De twee Halfcilandcn van Indien aan deze cn aan
geene zyde der Ganges.
Dc dtie Middclmaatigezyn,
1. 't Halfeiland van Gazuratte op de KuftvandenMogoI.
2. Dac van Malacca, "t geen ccn gedeelte maakc van dacvan
Indiön aan geene zyde der Ganges.
3. En het Halfeiland Corèa op de Kuft van China.
Africa is als te famengefteld van tweeGroote Halfeilanden :
I. AfricaofLibien.
i . Ethiopien
En heeft maar een Middelmaatig, 't geen de Kuf t van Ajan
is.
Europa heeft vier Groote en vier Middelmaatige.
De vier Groote z yn,
I . Sandinavien.
. . Spanjen.
3, Italien.
4. Tutkycn in Europa.
m