HOE ZIT HET OOK ALWEER
De exploitatie van het Teylers Hofje,
gebouwd door Teylers Stichting in
1787, is overgedragen aan woningcorporatie
Elan Wonen. De regentenkamer
van het hofje is nog bij Teylers
Stichting in gebruik en is op Open
Monumentendag te bezichtigen.
Verder werden er, zoals Pieter Teyler
in zijn testament had bepaald, twee
genootschappen opgericht, het Godgeleerd
Genootschap en het Tweede
Genootschap. Beide zijn nog steeds
zeer actief en houden Winterlezingen
in het Museum en schrijven jaarlijks
een wetenschappelijke prijsvraag uit,
een werkwijze die in de 18e eeuw
veel voorkwam, maar inmiddels een
redelijk uniek fenomeen in de wetenschappelijke
wereld. Ook hebben de
genootschappen een leerstoel aan
de Universiteit Leiden.
Teylers Stichting heeft sinds 1981,
nadat Teylers Museum erkend werd
als museum van nationaal belang,
het beheer van het museum en
collecties door middel van een
zijn. Er is wetenschappelijke discussie, het is voor andere
musea veel moeilijker om dat netwerk te hebben, hier bouw
je voort op die prachtige traditie van wisselwerking. En die is
met zijn tijd meegegaan. Kijk bijvoorbeeld naar de formulering
van de recente prijsvragen over emotiegeschiedenis
en godsdienst.
Nu gaat er een over bodem en milieu. Of neem het
symposium Museums and the (loss of) the Encyclopedic Ideal
dat afgelopen jaar in het museum is georganiseerd.
Het is een breed spectrum.’
Kan iets dat in de 18e eeuw bedacht is nu nog
relevant zijn?
‘Het gaat om het kernidee van de Verlichting: onderzoek
doen, bekend maken, mensen stimuleren zich te verdiepen.
Het is heel actueel, kijk naar populisme, extremisme, alternative
facts. Het is zo belangrijk om de feiten te achterhalen,
dat je erop hamert dat je dingen moet onderzoeken en kennis
moet vergaren. Het mooie van de Teylertraditie is niet zozeer
het verzamelen van mooie dingen maar het gebruiken van de
collectie. Dat gebeurde vroeger al met discussies over fossielen,
hoe oud ze waren volgens wetenschappers en volgens
9
Als typisch vertegenwoordiger van
de Verlichting had Pieter Teyler een
brede belangstelling voor wetenschap
en kunst. Bij zijn dood liet hij
een aanzienlijk vermogen na, ruim
2 miljoen gulden (vandaag de dag
vergelijkbaar met 80 miljoen euro).
In zijn testament bepaalde hij dat
Teylers Stichting opgericht zou
worden, ter bevordering van wetenschap,
kunst en godsdienst en ter
ondersteuning van behoeftigen.
Hij wees vijf vrienden aan die deze
Stichting zouden besturen, de vijf
Directeuren.
Zo werd Teylers Stichting beheerder
van zijn vermogen en eigenaar van
zijn woonhuis aan de Damstraat, zijn
bibliotheek en zijn verzamelingen op
het gebied van natuurlijke historie,
penning- en tekenkunst.
De Directeuren besloten tot de bouw
van Teylers Museum en Teylers
Stichting is tot op de dag van vandaag
eigenaar van de gebouwen en
de collecties. Teylers Stichting is ook
verbonden met het Teylers Hofje.
gekend in alle belangrijke voorstellen met betrekking tot
de gebouwen en collecties en zijn nauw betrokken bij
het toezicht. Daarom zijn twee Directeuren van Teylers
Stichting vertegenwoordigd in de Raad van Toezicht van
de museumstichting.’
Teylers Stichting voert al 240 jaar het testament uit,
in de geest van Teyler. Zou hij tevreden zijn over
het resultaat?
‘Er is heel veel bereikt van wat hij beoogde: kunst en wetenschap
bevorderen, de wisselwerking ertussen. Het bevorderen
van de godsdienst is in deze tijd wel anders komen te liggen.
De hele ontkerkelijking heeft hij natuurlijk niet voorzien. Als
hij nu zou leven zou hij daar wellicht anders in staan. En hij
zou misschien verbaasd zijn dat het museum er is. Dat hebben
zijn vrienden na zijn dood besloten. Er zijn door de twee
Teyler-genootschappen nu ruim 425 prijsvragen uitgeschreven,
waarvan er ongeveer 125 zijn bekroond, precies op de manier
zoals hij dat voor zich zag. De Teyler-leerstoelen aan de
Universiteit van Leiden, Lorentz heeft hier gewerkt, Einstein
is hier geweest. Dat zijn dingen waar Teyler heel trots op zou
convenant overgedragen aan de
Stichting tot Beheer en Instandhouding
van Teylers Museum.
Deze stichting, met Marjan Scharloo
als directeur-bestuurder, is verantwoordelijk
voor de exploitatie
en alle activiteiten van het museum.
Het museum heeft een Raad van
Toezicht met zes bestuursleden,
waarvan twee Directeuren van
Teylers Stichting.
Tot slot is er de Stichting Teylers
Museum Vrienden Fonds, in 1975
opgericht als steunstichting van het
museum. Hierin worden vriendenbijdragen,
schenkingen en nalatenschappen
bijeengebracht om de
toekomst van het museum als
onafhankelijk instituut te kunnen
veiligstellen en speciale projecten
of aankopen te helpen financieren.
Deze vriendenstichting heeft vijf
tot zeven bestuursleden, waarvan
één wordt geleverd door Teylers
Stichting.
Op deze manier is de relatie tussen
de drie stichtingen goed geborgd.