i-ivis hic auctus I s w o r u lu y -D r a g o m i r aliisque innumeris septentrionem inter et orientera
decunit, ac ad pedes alpis V e r v u - B lo s u lu y torrend pariter P e r e u - S e s t ab rupe S k a r i-
S o ra venienli unitur, atque nunc jam nomen S t r e h l nactus in T r a n s y lv a n ia m tendens,
ibidem in M a ru s ium se praecipitat.
Rivus A ru n k a in paludibuS quas M a r u s iu s relinquit origines trahit ad F e n la k St.
P e t e r , ac partem R a n a tu s quae cauro subjacet permeans, per paludosas plagas, in T ib i s -
curti defluit.
Rivi plures partimquc rapidi in A lm a s et K l i s u r a oriundi, recta in D a n u b ium dc-
propcrant.
Fluvii navigabiles Marusius Tibiscus et Danubius, licet Banatus limites constituant, non
huic appertinent, praeteriri tamen silentio non possunt.
M a ru s iu s (M a r o s ) in T r a n s y l v a n i a oriundus, aquis numerosis notabiliter auctus
inter Zdm et S z e l e s o w a imiit B a n a tum atque huic a septentrione finitimus supra S z e g e -
d i n'um T i b i s c o influit.
T ib i s c u s e M a rm a t ia veniens absoluto jam longiori ettrsu, ubi cum M a r u s io con-
jungitur, B a n a tum attingit, ac ab occasu limes hujus pone T i t u l D a n u b io inostiatur.
D a n u b iu s flumen H u n g a r ia e princepS B a n a tu s quo,que praecipuum, hunc ab T i t
u l usque A 11 i o n montem a meridie alluit, politicum una naturalemque simul limitem constitu-
ens, 36. milliarium hie extensione. In hoc decursu plures efformat insulas majores, nempe:
O s t r o w a versus pagum D u b o w a c z , omnium maxima fere 3. milliarium extensione. Nova-
G a ja milliari uno monasterium B a s ia s infra dissitum, T u r c i s paret. M o ld a w a loco ejus-
dem nominis oblique nonnibil opposita. In hujus insulae australi limite rupes prominet e D an u b
io quinque hexapedas circiter alta, quae vulgo nomine B a b a -K a y (non P a p a g e y ) nota est, :
residuum esse videtur jugi D a n u b io condam hie irruente praerupti, altero latere mons A lib
e k , altero vero jugum insigni olim fortalitii K o lum b a c s vicinum ripam stipant, utrique jugo
saxum quod sit commune, calcareus nempe rubellus, idem quod et rtlpem B a b a -K a y consti-
tuit, opinionem hanc reddit tanto probabiliorem. Quarta insula P o r e c s seu P o r a c z e regione
pagi S w in i c z a pariter T u r c a r u m est, prout et infima cui munimentum' No v a - O r s ow a
insidet, nOn amplius B a n a tu i appertinens.
Longe gravioris momenti D a n u b ium navigantibus censentur loca in hoc tractu fluvii
nautis plus minus periculosa: Pone T a t a l i a supra insulam P o r e c s flumen hoc notabilius dila-
tatur, scopulis refertum, non satis_ profundum, ac lapsu graviori gaudet. E minis T r i k u l i e
scopuloruin series longius procurait aquis occulta, quae dextrorsum navigando vitari debet. Rupes
K a s a n , (Turcis I s l a r , si bene memini, vocata) fluvius, qui ad P l a w i s o w i c z a ’m latitu-
dinem nactus fuit insignem, non procul abhinc, jugis utraque ripa procurrentibus subito redditur
angustior, atque in hie multum coarctato alveo inter P l a w i s o w i c z a et specum V e t e r a h i ex
aquis rupes prominent, qiii flumen in duos dividunt ramos, in dextro latiori ramo navigant, ubi
super syrtes rapide defluens aqua catarractam format, quae paulo post in charybdim abit — K a s
a n - W i r b e l . Occurunt plures adhuc angusti meatus non/quidem periculosi, ast eapropter
memorandi, quod ibidem ob aquas immensum profundas D a n u b iu s stagnare videatur. Locus
tamen omnium periculosissimus est T em i r c a p i T u r c a r um (G r o s s e r D o n a u f a l l , E is e r -
n e s T h o r , C a t a r r a ç t a e d a n u b ia le s ) ubi majores atque plures Catenae rupium horae di-
stantia infra N o v am -O r s ow a ’m incipient.es, D a n u b ium hjc fere 4OO. orgias latum, in trans-
versali directione, amplius mille orgiarum tractus scopulosus oblique secat, ; syrtes et catarractae
innuraerae periculosam reddunt navigationem dum aqua etiam.profundior, dum minus profunda,
plane impossibilem. Quatuor horarum inferius abhinc spatio, Vestigia supersunt grandis olim ope-
ris residuis, in utraque ripa conspicuis ponds cornubus, quae rudera ponds T r a ja n i audiunt.
G r i s e l in i locum utrumque clare describit; ac ego propterea tantum memoro, siquidem eo non
obstante, tamen adhuc invicem subinde confundantur. Hie edam observationem adjungo: aquas
olim quinque juga mondum C a r p a t h i c o r u m hie perrupisse, usque dum alveus D a n u b i i ho-
diemam obdnuerit faciem; nempe: pone A l ib ek, P o r e c s , T r i k u l i e , K a s a n et T'em irca-
p i , ubi demum S e r v ia m inter et V a l la c h iam minora impedimenta fuerunt; D a n u b i i edam
aquas nunquam aldtudinem jugi principalis B a n a tu s ad T e r e g o w a ’m adligissc, siquidem
illic pauciora et minus grandia devincenda impedimenta fuissent.
S E C T i n T E R T I A.
H 1 S T O K I A F L O R A E .
Quantum mihi innotuit ab antiquissimis inde temporibus usque annum 1780. quod phytolo-
giam B a n a tu s concernerez nil lucèm conspexit; ac quantum abfuerit G r i s e l i n i quominus
thesauros B a n a tu s botanicos in lucem protrahat, sufficienter probat opus illius jam citatum,
quod historicis certe insigne, phytologis tamen fere nullius est pretii; legimusibi, — montes B a-
„ a u s plerosque nudos esse, plands orbos , inque sylvis quod sparsim occurrat, nux vomica, Si-
comorus, Pinus cebra etc. etc. quae satis docent, operis auctorem florae non fuisse familiärem.
Post illius (G r is e lin i)m a n c am plantarum enumerationem tribus elapsis decenniis piae memoriae
Paulus K i t a i b e l professor in reg. scient, univ. pesthiensi. B a n a tum sua dignatus est attendo-
ne, ac eo iter suscepit. Haud igitur dubio primus ille naturae scrutatorum una botanicus, qui
B a n a tum peragravit. Verum Flora cujus ille dignissimus semper editor, in hoc ejus postremo
idnere non concessit ei prolem suam intuitu proprio visendi uberius, cui in prioribus peregrinad-
onibus per alpes C r o a t ia e , M a rm a t ia e , S c e p u s ia e , L ip t o w i a e etc. etc. semper fau-
tricem se praestitit; confectus enim idneium molestiis hue ut devenit jam valetudinarius, ut fate-
tur ipse; praeter S im io n pone O r a w i c z a ’m, nullum conscendere potuit montem, nedum ut
alpes sublimes invisisset. Nihilominus tamen'e plands ejus rarioribus H u n g a r ia e et S c h u l t e s ’ii
flora austriaca edit, secund. luculenter apparet, qualiter hie phytosophus dignissimus, fracta licet
illius jam consdtudone physica, hanc provinciam adimpleverit. Ast ex illius praefadone simul apparet,
quod in subordinandis mondum jugis, spectata eorum aldtudine, ac cum dolore videmus,
ilium antecessoris (G r i s e l in i ) sui vesdgia secutum fuisse, in omnibus, quae ipsi experiri non
fuit concessum. Virum hunc illustrem H u n g a r ia e botanices fundatorem dignissimum ipse secu-
tus flox-am visurus B a n a tu s iter eo suscepi anno 1815. atque huic opusculum praesens suam de-
bet' originem. Pauca sunt, quae historiam B a n a tu s florae concernentia dici poterant, sufficiunt
tamen docendo eo , quam parum eo respecta hucusque factum fuerit, quantamque desideretar, ut
opus hoc beret consummatum.
TERMINI VEGETATIONIS,
give limites, quos plantae nonnullae transgredi haud amant — B a n a tu s cum iisdem iri
C a r p a th o s e p t e n t r io n a l i in comparadonem ducti, diflerendas produnt notabiles, in distri-
budone, et elevadone loci natalis plantarum spectata, ac ab alpibus distantia atque in eo demum
conspicui, prout videlicet, plantae certae cerds sint adstrictae plagis specialioribus.
VEGETATIONIS DIVERSITAS PRO DIVERSA ELEVATIONE LOGI NATALIS.
Jam ex idnere antecesso patet, ubi plantae secundum regiones ipsas recensitae sunt. Hie
solum subnecto, omnem B a n a tu s alpium vegetationem gaudex-e habita magis australi, quamqui
pari latitudine geographica plagis subjacendbus proprius est. Nullum cacumen neqmdem S ark<>
plands adeo desdtatumest, sed prout alpium C a u c a s i e tT r a n s y lv a n i a e Cance curvxda. All.
ast sparsim obsitum. Humiliores apices vero,, uti G o d ja n , tegit Azalea procumbens. L. Rhododendron
ferrugineum, L. Ranunculus crenatus. W. K. Salix herbacea. L. Polygonum viviparum. L.;
ac in alpe M u r a r u solum, idemque sparsim Scleranthus neglectus. Rchl. deprclienditur. Pmuspu-
milio. Haenk. quae in C a u c a s o desideratur penitus, hie quidem ascendit usque 785. circiter hexapedas,
proin multo aldus quam in C a r p a th o L ip t o w ia e e t T r a n s y l v a n i a e , ast simu
rarissima sparsaque occurit, cum in aldoribus alpium S a r k o , G o d ja n , G u g u tantum; lbidem-
que edam cum Junipero nana. W . permixta deprehendatur ; ac in subjacentaim monüum sylvas
non descendatunquam, sicutin L ip t o w ia . In genere plagae méridionales Pino abieti minus, 1-
no vero pumilioni minime favere videntur ; quid igitur mireris, quod in australibus fions e. g. G a -
l ia e , H e lv e t ia e jam rarissima, jam Vero desiderétur penitus. Pinus pumilio m C a rp a t o
s e p t e n t r io n a l i copiosissima cingulo 300 fere orgias lato alpium declivia tegit; rarior eadem in
T r a n s y l v a n i a , rarissima hie in B a n a tu velut jam memini; hie enim subinde et 2^ 300. hexa-
pedis distantiae frudees ejusdem ab invicem dispersi, quod sads confirmât, eandem boreale coe um
pracdiligere. Ainus incana. W . quae in C a rp at ho p r in c i p a l i raro elevadonem 600. orgy arum
attingit, hie usque 750. orgyas adhuc deprehenditur, ac longius exCedit abietem in alpi God| <m,
6 *