AD M I N I S T R A T I O.
B a n a t u s civilis alia, alia militaris. Comîtatus eandem cum reliquis H u n g a r ia e comita.
I ibus habent administrationem. C o n f in io r u m autem districtus regiminis G e r rn a n i c o - b a n a-
t i c i et V a l l a c h i c o - i l l y r i c i immédiate subsunt supreijiae armorum praefecturae T e m e s w a f
ini, ac per hanc consilio A u l i c o - B e l l i c o V in d o b o n e n s i .
I N C O L A E.
B a n a tum habitant R u m e l io t a e , B u l g a r i ; Z in g a r i , V a l l a c h i , R a s c i a n i (Ser-
bi autRascii) G e rm a n i ab Rheno eoloni, pauci G r a e c i e Macedonia et Thessalia, atqueHun-
g a r i. G a l lo s etiam et I t a lo s deprehendes, eoque certius J u d a e o s . Fortassis et reliquias e
G o th i s e tV a n d a l i s sicubi detegere liceret, vix tarnen adeo notatas , quam Romanorum, quorum
in Vallachis typus indebilis hodiedumj persistit. Incolae plerique, ac inter hos praecipue Germani
sedulitate ac industria sunt conspicui, terrae suae productis commercium late exercent.
L I N G U A.
Velut animi interpres, imago populi! hinc nationi cuique sua. In B a n a t u vallachica do- ,
minans praecipue inter monticolas ; qui proximi sunt ovium pastores, nomina dederunt montibus,
verticibus, vallibus et fontibus etc. In his quantum varient interrogate plures areolae, qui montes
peragravit ut eos consignet, optime noverit ; hinc errores et permutationes nominum alpium et lo-
corum ante et post G r i s e l in i . Novissimo dernum tempore, occasione dum pascua (Pojana) eme-
tiebantur, montes omnes, valles et fontes nomina accepere civitate donata, sicüt ea in conspectü
dedi, quae in futurum etiam non facile permutari possunt ampbus, aut interire, cum pascua inter
alpes sita in censu elocentur. Non ingratam rem facturas illis, qui olim Banatum deveniant, nomina
nonnulla in mappa adnexa occurrentia, quid significent et quomodo pronuncientur, adjicio;
ubi in genex-e dictum esto V a l la c h o r u m Cs = dsche aut tscbe. Cz=t.z . É = dje. j-post t := dscîie.
S. = s. Ss. seu S. s. = sehe. D j a 1 =mons. G r o a p a seu G r o p a = fossa aut valbs angusta. I sw o -
ru = fons aut origo. K a p seu K a p u = vertex montés obtusus, quasi conus truncatus. K u lm ia
= acies montis. Ma-re=magnus. M ik = (adjectivum) parvus , solitarius. Mi,k (substantivum pi'o-
prium) dénotât alpemMik. M o n té m ik seu M o n té l e mik=montes hümibores, seu jugum
montium quo etiam Mik ipse refertmv M o n té m a r e = montes magni, hoc nomine V a 11 a c h i
juga oi'ientem versus eminentiora intelligunt. M o n té vel m u n t e'== jugum montium vel alpium.
O b e r s i a=origo. P e r e u =m a lu s , infaustus, improbus, nefastus in superlativo. R e u = idem in
minori gradu. P Iq y= v ia e jumentis accessibiles, in alpibus = viae clitellares. P o ja n a = pascua
vel prata. Po t.jaka =g semitae, via peditibus solum patens!itt summis aciebus et verticibus. R e u
vide P e r eu. S t r a s a = casa in sylvis vel in alpibus pro confiniorum excubiis (stationes confmio-
ram mibtares.) S t i n a = casa ovilis. U go s seu V a l je seu W a l = vallis. V i r , s. W e rw u . seu
V rw u . s. V e r w u = vertex.
M o n t e -m a r e , m o n t e -m ik s. m o n t e le m ik a plerisque male fiiit intellecta deno-
minatio, hinc errores in verticum juxta altitudinis dignitatem classificatione. Suademus etiam hic
loci velut ipsi experti sumus, ut, qui provinciam hanc uberiori cum successu peragrare velit, linguae
vallachicae non sit penitus ignaras.
DE AERIS IN SANITATEM INFLUXU.
Hodiedum falsa viget opinio, quasi B a n a tu s extraneis eo. venientibus sanitatis esset se-
pulcram. Nihilominus aer in montosis saluberrimus et aqua scat un t certe l'eficiens limpidissima.
Non quidem in depressis id quoque obtinet, nam aer humidus nebulosiis minus salqber, et aqua
stagnât, aut e paludibus solum perreptans in puteos confluit. Veram haec etiam incolis minime no-
cent , ac quod extraneï morbis facile fiant ôbnoxii, non ea est ratio ; sed neglecta regiminis diaete-
tici cura, regioni huic accommoda; vel enim, quod in dilucubs maxime nocet, refrigerium ad-
mittunt, quod temperatura tam subito variante facillimum, vel quod crebrius accidit, falso putan-
tes, aquam ut nocituram sibi évitent, potibus spirituosis abutuntur; cuiinsuper addë, ab extern ve.
nientes, qui natura vel fortuna magis noverca antehac usi frugalius vixere, hic dum omnibus al-
fluunt, intemperantiae se dedxmt.
S E C T I O SECUNDA.
OROGRAPHIA et HYDROGRAPHIA.
Cum in praemissis montium et aquarum brevis solum mentio fuerit interjecta, non alienum
a proposito esse censeo, cadem hie pertractare penitius , sperans me pbytosophis quorum interest
plantarum natales quoque cognoscere, rem haud ingratam praestiturum.
JUGUM MONTIUM BANATUS PRINCIPALE.
Originem sumit in C o n f in i o - T r ip l i c i rape S k a r i s o r a , hinc meridiem versus in al-
talpim G o d ja n atque exdiac in turcicas ditiones prolensum in alpim P e t e r ,le -A lb e , cum ilbc
limitibus turcicis ab occasu decurrentibus sit interruptum; dein mans aciem alpinam K r a k u -
.D r a g u s u lu y in alpim B u r b a , etiam K a p u -B u r b a vocatam, procurrit; hinc autem (non ut
aliqui volunt e I)o b r i - V e r ) .occasum vergens , jugo montano C i e r n y - V e r — (non autem
C s e r n a ) usque viciniam pagi B om a sn a . Hoc.in tractu postremo pi’ominent plurimae rapes cal-
careae super pascuis illius laete vix*entibus. Eminus conspicitur tractus idem jam ex alpe B a b e l ,
ac clarius adhuc e via publica quae respicit austram M e h a d ia T e r e g o w a ’m ducente. Inter
D om a s n a e tT e r e g o w a vix submontanae regionis jugum hoc, nomine — m o n t is T e r e g o w a
— viam transmittit jam memoratam; liinc procurrens ad fontes L o n g a w ic z a , in montes eleva-
tum, crescens altitudine in occidentem tendit, ibidemque in monte S em en ik terminatur, alpem
licet minus notabilem, qua tamen cehtralem ramos dimittentem quaquaversus plurimos, satis' in-
signem. — Rivi omnes boream respicientes in lluvium Temes^ decuiTunt, uno, solum excepto nomine
S t r e h i , qui ramis duobus R e u -S e .s t e t P e r e u - S e s t confluentibus ita nuncupatus, in
Transylvania M a r u s io (Maros) infunditur. Pari modo B i s t r a in summis alpibus scaturiens,
fluvio T e m e s inostiatur; fontes tamen qixi caurum et notum i*espiciunt, in C s e r n a ’m de-
properant.
T E R R A N U B I G E N A.
Priusquam singulas alpes describam, necesse est origines et fidei dignitatem hie adnexi conspectus
alpium banaticaram vindicare: sceleton hoc oro — hydrogi'aphicum maxima parte in ac-
ceptis debeo .archivo legionis V a l l a c h i c o - i l l .y r i c a e , cujus benigno indultu mihi liber usus
mappae regionis illius concessus fuei'at; quibus conjungens ea, quae ipse vidi, conspectum hunc
fox-mavi, qui quantum valeat, quibus occasio fuerit has plagas peragrandi, dijudicabunt; quantum
extensio et dimensiones alpium sicut et prospectus earum 'possint esse accuratae, vel ex eo collima-
re beet, quod teiTitox-ium hoc totum, quippe subsit regiminimibtarilegionis V a l l a c h i c o - i l l y r i -
c a e , ac velut B a n a tu s integer jam saepius trigonometrice fuerit dimensum, idque certe curatius
propter pascuorum ( P o j a n e n ) quae in censu elocantur aestimationem. Dedi operam montium,
vallium, verticum et fluminum nomina eruere, quae licuit rescire, fide notavi, hoc tamen non obstante
, multoram nomina desiderantur nullatenus rescienda. Vertices omnes, acies montium, ex-
tensionem et ramos alpium piincipales quam fusissime debneavi; e montibus vero quartae regionis
juga solum notabiboi’a subnectens. Quae tamen dedi, cura et studio insigni mensuraque satis £na-
gna propono, sperans me longe abum conspectum alpium haram dedisse, quam meus in his antecessor
G r is e lin i. Postremo ut imago fiat lectoribus clarior et comparationis ergo cum alpibus
ahis, prospectus etiam aliquot subjunxi. •
A lp e s b a n a t i c a e aream circiter 14. quadrat, milbar. occupant; extensio earum maxima
ab septentrione meridiem vei'sus 6.3/8 milbar. 3-bus vero milbaribus in transvei'sum ab oriente
versus occiduum porriguntur. Diagonabs inter vertices praecipuos distantia hexapedis vindobonen-
sibus computata, sequens est: M a g u r a extima septentrionabs alpis ab maxime meridionah A r -
cs a n a distat 16500. A r c s an a ab S a r k o 16OO. Magura a Muraru I4OO. M a g u r a ab S a r o
9500. G u g u a M u r a ru 1700. G u g u a G o d ja n 3200. M u r a ru ab G o d ja n 1800. ab illis tn-
bus postremis occasum versus, S a r k o 8000. ox'g. vind. dissitus.
Rete hoc alpium insigne, licet valbbus sit interruptum horridis, ita tamen inter se nectxtui
intime, ut, si excipias verticemMik et M a g u r a , omnes alpes peragrare liceat, quin conva im
aut promontorium quodpiam depressius pede tangere coactus sis! Formatio sane peculiarly, in
C a r p a th o rebquo nuspiam.deprehendenda. Plurimasunt, quae alpes has a plerisquealiis distin-
" 4