B A N A T U S.
S E C T I O P R I M A.
GEOGRAPHIA et PHYSIOGR/iPHIA,
Priusquam ea recenseam, quae super tarn felici et mem6randa H u n g a r i a e plaga ipse
sim expertus, et paucas observationes proprias referam, neceaie est, opera etiam citare, quae
uberiores geographico - historico - statisticas notitias tfenent, in qiiibus caeteri quoque adducuntur
auctores, qui de B a n a tu partim in aliis operibus commemorando, partim exclusive scripserunt;
^ Griselini. Versuch einer politischen und natürlichen Geschichte des Temeswarer Banats. Wien. 1780. 4-to.
G. K . Windisch. Geographie des Königreichs Ungarn. Pressburg. 1780. 8-vo.
J. M. Korabinszky. Geographisch - historisches Producten Lexicon von Ungarn. Pressburg. 1786. 8-vo* und dessen
Atlas Regni Hungäriae portatilis. i
v. Schwartner. Statistik von Ungarn. Ofen. i 8 l l . 8-vo.
F. C. Waldstein et P. Kitaibel M. D. Descriptiones et icones plantarum rariorum Hungariae. Viennae 1802. Fol.
C. B. Edlen v.Hitzinge Statistik der Militair - Graenze des oesterreichischen Kaiserthums. Wien 1817. 8 -vo.
Observationes et quidem recentiores ac notabiles B a n a t um concernentes in bodiernam
diem usque communicaverunt etiam epbemerides plures; u t :
„H e s p e r u s *7 et „ V a t e r l ä n d i s c h e B lä t t e r . * * — - # t
Verum ex his omnibus pretio litterario certe non carentibus operibus videre est, histonam
naturalem in genere districtus hujus nondum excultam naturaeque divitias ibidem latentes perpa-
rum adhuc cognitas esse.
D I V I S I O PO L I T I C A .
B a n a tu s hodiecomitatus T o r o n t a l i e n s em , T em e s i e n s em aut T em e S w a r i e n
s em et C r a s s o v i e n s em et confiniorum militarium G e rm a n i c o - B a n a t i c u m et V a l l a -
c h i c b - I l l y r i c u m comprehendit.
Hungaris olim plaga haec nomine C a p i t a n e a t u s K u n t veniebat; illorum ibidem an-
tecessoribus Moravis D u c a tu s H o r om ie n s is vocabatur; Romanorttm erat R i p a n a ; ac pri-
us adhuc sub Dacorum imperio D a c i am constituebat cisalpinam.
D I V I S IO n a t u r a l i s .
Districtus hic integer in partes abit duas, montosam nempe et planam; prioi usam, haec
duas tertias totius efficit.
DIVISIO SECUNDUM REGIONES PLANTARUM.
Terram omnem respectu habito ad gradum vegetationis et una ejusdem elevationis in regio-
nes dispesco sex principales, quas hic brevibus tantum recenseo. _ .
I. Regio p la n a .'(E b e n e s Lan d) Terra procurrens aequabili modo, vix ullo élévation
loco notata. . . , . .,
H. Regio c o 11 in a. (H ü g e l la n d . ) Tellus minus aequabilis undaeformis, elevationibus
insignis, collibus obsita. .
Siquidem regio I-a et D-da saepissime confluunt, aegre distingvendae, utramque communi
nomine — T e r r a a n o m a l a — F l a c h l a n d insignio.
HI. Regio s u bm o n t a n a . (V o r g e b i r g e ) complectitur montes non ultra 300 hexapedas
supra mare elevatos. , , . , . .
IV. Regio m o n t a n a . (H o ch g .e b irg e ) montes usque 600 hexapedas elevan admi
Regiones hae duae rursus, quia confluunt saepe, uno nomine — T e r r a m o n t i i e r a .
(G e b ir g s la n d ) audiunt. .
V. Regio a lp in a . (A lp en) Hue referuntur montes , qui usque 1000. hexapedas elevantu ■
VI. Regio a l t a lp in a. (H o c h a lp e n ) comprehendit sine discrimine montes ultra 1000.
hexapedas supra mare elevatos. Hanc et praecedentem regionem complexim voco — T e r r am nu-
b i g e n a m — (H o c h la n d .) Qui rationes divisionis huius atque uberiorem dilucidationem scire
- cupit, hune relegare debeo ad opusculum :
A. Rochel. Naturhislorische Mîscellen dea Nordwestlichen Karpath, mit einer Karte. Peath. 1821. p. 15. S* 9 *
Respectu hoc B a n a t u s discedit sequenti modo:
Ad I-mam et II-dam r e g io n em , p la n am nempe et c o l l in a m , seu mihi sic comple.
ximnominatam — t e r r am a n om a lam - fp e a pars referenda exit, quae late patens inter D a n u .
b iu m et T ib i s c u m , versus orientera litoribus f lu v i iK a r a i , usque civitatem V e r s e c z limi-
tatur, protenditur usque D en ta’m et L u go s , dein boream respiciens usque M i n g a , ac dein
orientem versus secundo fl. M a r u s io (Ma ro s) usque L ip p am.
Regio IH-tia et IV-ta s u bm o n t a n a et m o n t a n a ; seu collectim — m o n t i f e r a — jam
in prius memorata, montes eminentiores constituit; maxima parte tarnen hue rçferri debet pars ea,
quae ditioni S eine n i k adscribitur, partem B a n a t u s maxime meridionalem, partemque inter-
inediam inter terram anomalam et alpes banaticas constituit.
Regio V-ta et Vl-ta a lp in a et a l t a lp in a , seu junctim — t e r r a n u b i g e n a — orientalem
partem maxime occupât; àlpibus numerosis, altalpibus aliquot nonnisi consita.
Regiones has ultimas, lit licuit distincte, in conspectu alpium banaticarum notavi.
EXTENSIO, SITUS, LIMITES.
Occupât B an a tu s aream fere 450. milliarium quadratorum, situs juxta recentiores, inter
411» 26' et 46" 15' lat. 37° 4O' et 4O0 25' long, ab insula Ferro computatum. Terminus ejus meri-
dionalis extimus prope S w in i c z a ’m , propior austro ac C a r lo p a g o in litore maris adnatici.
septentrionalis pars, ubi M a ru s iu s T i b i s c o inostiatur; orientalis in pede altalpis G u gu; oc-
cidentalis vero pone F r a n jo w a in peninsulaTib is c i , versus O -B e c s e, Limes quo B a n a t u s
a T r a n s y l v a n i a et exteris ditionibus sejungitur, incipit orientem versus m valle M a ru s ’u sinistra
ejusdem fluvii ripa, procurrit per H o 11 j e in jugum R u s k a , hinc trans montes propeFer-
r e am - P o r t am , dictam E i s e n t h o r -P a s s , versus pagum P a n c z u r in alpim Z a n o g a . lune
aquilonem versus, per alpes S t u r u , L o la y , B io s u , K u s t u r y , W e r w u - B lo s u lu y m val-
lem R e u - S e s t , ubi rivi R e u - S e s t et P e r e u - S e s t confluunt, sequitur hune ad onginem us-
nue, p o n e ru p em S k a r isu r a . Hinc versus euronotum protenditur trans jugum alpium usque alu
alpim G o d ja n ; hinc per declivia occidentem versus ad alpim P e t e r le -A lb e , M a t ik a, per
montes in et per vallem C s e rn a in proximum jugum ulterius, ac in pedes montis A l l io n qua
eurum respicit, D a n u b io terminator; qui limitera B a n a tu s constituit meridionalem, eundem
ab S e r v ia et S la v o n i a sejungendo.
Natural! quoque limite definitur B a n a tu s exacte: versus orientem C a r p a t h u s excur-
rens sejungit a T r a n s y l v a n i a et T u r c i a , versus meridiem itidem D a n u b iu s , versus occidentem
T ib i s c u s a comitatu C s o n g r a d i e n s i et B a c .S ie n s i, in septentnone autem ab A ra .
d i e n s i C S a n a d ie n s i et C s o n g r a d i e n s i comitatu fluvius M a ru s iu s .
S O L U M .
Arduum esset varietatem soli in B a n a tu occurrentis enumerate yelle, desideraturhuedum
accuratis experimentis fundata eorum cognitio. Hic enim invenias omnes terrae species ab arena
inde mobili sterilissima, usque humum fertilissimum — K l a i — (s. Thaer.) Humus, argilla, mar-
ea , alumnia el arena infinitis proportionibus mixta, sistunt solum diversissimum, semper attamen
bonum. Hic, si considérés innumeras paludes exsiccatas, ubi terra nunc culta, quod flumina dum
post eluviones in inundatis argillam linquant fertilissimam, qms humus quotanms generetur ex
vegetatione hic uberrima, quod sint sylvae immensae fere primigenae, (Urwälder) reque pecuana
non ullibij magis florente , facilis credes, plagas B a n a tu s - culturam quae admittunt- zonae no-
strae fertilissimas censeri debere. Parva etiam opera adhibita, sequitur seges mmensa exigui mei
ces laboris non adaequata; atque haec mihi ratio videtur, cur in B a n a t u m eadem eeraUone,
qua in C a r p a th i s s e p t e n t r i o n a l i b u s segetes adhuc repenre non infrequens, tellurem cul-
tam frustra quaesiveris.
P R O C R Ê A T I O.
Quid solum B a n a t u s gignere valeat, abunde constat experimentis loties susceptis, semper
eventu laetissimo coronatis. Quid hodie ibidem proveniat idque laete, liceat oeconomo hi