enumerate, cum ca quae lictanieos concernant,; jam superius recensita fuerint. E numero cereals
um quorum omnia crescunt. messemque largam refundunt, praeprimis Triticum banaticum dudum
sua pellet celebritate; aequo modo Zea mays, quaecibus est V a l la c h o r u m principalis- Oryza
sativa ad L ip p a’m bono cum effectu colitur. Melones et pepones peculiaris grati saporis et ma-
gnitudinis excellunt, etiam reliquae cucurbitai'um species impi'imis C. lagenaria. Solanum tuberosum
et 0ler a quaevis hie sapidiora, pinguiora. Fructus pomacearum et drupacearum magnitudine
et, sapore excellunt, ae e seminariis arbuscularum in confiniis frequentioribus nobilissimae eorum
species per universum hunc districtum indiesmagis propagantur, Plurimum tamcn colitur Prunus
domestica. L. V a 11 a c h i s potum dilectissimum — R a k ie ' — propinans, qui nobis — S i l v o r iu m
_(Z l iw o w i c z a . Slav.) audit. Vinumquod provenit perquam gratum est, et dulce, in pluribus
adhuc locis ‘ coli posset; insignia sunt vina, quae pone V e r s e c z e tW e i s s k i r c h e n producun-
tur, ea quoque circa M e h a d i a ’m atque in valie S u p p a n e k praestantia sunt, licet alpes ibi
proximae. Elaeagnus angustifolia. L. fructus profert comestibiles, et Neriuin oleander. L. sub dio
hybernat impune ad psrietes. Moms alba. L. copiose cultura propagatur et sponte etiam crescens
in sylvis reperitur. Nonne igitur repetitim tentari deberet papilionis ejusdem in aprico' educatio.
Juglans regia L. sjiarsim in sylvis adest ut et Vitis vinifera. L. quae insuper in B i e lo - B e r do
quoque et sponte reperienda. Robinia pseudoacacia. L. luxuriat inmensum radicibus soboliferis,
ast e semine sponte non provenit. Gossypium herbaceum. L. prope W e i s s k i r c h e n bono cum
eventu colitur, inque B a n a t u s plaga magis adhuc meridionali certe adhuc laetius propagaretur.
Oleum e variis seminibus etiam Sesamo orientali. L. lucrantur incolae. Coluntur quoque Rubia tin-
ctorum. L. Isatis tinctoria. L. Reseda * luteola, L. Carthamus tinctorius. L. Crocum etiam sativum
bene procreari plurium periculis evictum est. Ex his apparet, terram B a n a t u s esse fertilissimam,
vegetationi cuivis aptam, cui plurimum opitulari videtur —
q L I M A.
Quod in B a n a tu talia generentur, quae in aliis Austriae ditionibus pari etiam latitudine
gaudentibus frustra quaesiveris, jam antehac diximus. Temperiem aeris atque soli quae junctim
clima constituunt, pro ratione loci in B a n a t u multum variare in aperto est. Aliud idem esse in
plaga ea, quae ab oriente terra nubigena stipatur, ubi in angustis convallibus nives etiam peren-
nant, in terra montifera; aliud inter sylvas immensas , atque aliud dein in terra anomala tantopere
extensa, neminem latet. Climatis gradationes hinc plurimas oriri necesse est: Begio interamms
adeo depressa, ut ripae D a n u b i i e t T i b i s c i vix emineant, "eluvionibus crebris obnoxia, palu-
dibus nunquam arescentibus peiTeptatur; mitius esse coelum partis meridionalis quae D a n u b io
limitata S e r v ia e viciniam persentit; ac huic orae demum, quae V a l l a c h i a e ininori (verae Se-
negambiae europeae) contermina, illius fervidis afflatur ventis; rigidius e contra in subalpinis
et alpinis nemo non videt; ac proinde nullus mirabitur in alpibus jam mense Septembri nives
comparere, qui septem aut octo subinde menses perdurant. Regio montosa multo serius mvisitur
nive, exeunte jam Februario vel summum ineunte Martio liquescente. Tempus dein que terra
anomala nive tecta gaudet, perexiguum est: erant in B a n a t u hyemes, ubi in planis vix ullae ce-
ciderunt nives, subinde vero tales, ubi nix pen paucos solum dies perstitit. Ast memorant e contra
tales etiam quae frigore nivibusque abundabant., non tamen diu perseverantibus. Ingens emm
nivium quoque massa mense Februario vel Martio intra paucos dies delitescit,, ver ubivis mature
ingruit.. Aestus fervet 30 V R. therm, ac in'vallibus D a n u b io proximis etiam ad 36 V R. adscen-
dit; frigus vix infra 2JL R. in planis, in alpinis etiam I4JL R, attingit; media proinde temperatu-
ra in 15 JL R. defigenda esse videtur. Temperatura mitissima gaudet terra D a n u b io vicina, flu-
mine hoc rarissime'gelu constricto. Hyems erat valida anno 789— 90. frigus grande continuum, nix
copiosa, hie tamen fluvius vix in ripa glacie tectus fuerat; mense Januario nivibus subito resolu-
tis ver erat amoenissimum finem usque mensis Martii non interrupte perdurans, tunc autem subito
nivium ingens copia per octiduum delapsa, in valle ipsa Suppanek quatuor pedes alia, quae tamen
omnis redeunte calidiori jove intra biduum disparuit ubivis, in ipsis vicinis B a n a tu s et. S e t v j _
a e montibus. Hitzinger in opere suo jam citato memorat hyemis 801. — 802. diilturnitate et frigo-
ris intensitate notabilis, ubi sub initium mensis Aprilis therm, esset adhuc_4ro R. cum Vindobo-
nae eodem tempore tantum fuerit 2'3 R. Anno 1816. 28-va 29-na Januarii fuit hie eodem notanle
nivium procella frigore intenso sociata, quae homines multos et pecorum plura millia peremit. II-
lis in adversum ab amico Wanner accepi reUitum: ab mense Novembri 82a- usque 2-dam Februaru
in eircumferentia P a n c s o w a ’e gratum perstitisse autumn um, dies aliquot nebulis pruims aut
vento notatis , si excipias, adeo, ut mense Januario in sylva W o j lo w i c z a Viola floruerit, Fe-
bruarius usque 10-mum nivosus, dein usque 24-tam dies mites, noctes frigidae tunc triduo ventus
turbinbsus at' euro, 27-mo hives, {>bst quadriduum nempe 2-da Martii, adhuc pedem altae, ac
ea die frigus irrupit, hyeine eadem intensissimum , graduum 13~ R. In depressis ad T i b is cum
aura humidior velut in B r i t t a n n i a attamen calet magis, et nebulae per dies perdurant. Tonitru
pluvias et imbres in B a n a t u frequentissimos esse, vel ipse sum expertus satis. Quantum obser-
vationibus constat, Octobris mensis ille pluviarum ést. Frequentissimum etiam vere jam ulterius
pori-ecto subito gelunivesque comparere, dies fervidas noctesque saepius gelidas. In jugis et planis
D a n u b io proximisInotus et africus dominantur; Procellae et typhones in alpibus praecipue hor-
rendas proripiunt rupes, in montibus sylvifragia causant damno inmenso, jam frigore intenso ni.
vibusve comitatae, jam vero nubifragia late devastantia ferunt. Atque haec sunt, quae destituenti.
bus me penitus barometricis atquë thermometricis observatitmibus de B a n a t u s coeli et soli temperte
mihi dici poterant, quae tamen utut pauca sint, confirmare videntur, B a n a tu s plana praeprimis
ea, quae notum respiciunt, climate gaudere praeclaro, licet anni teinpora hie etiam sicut
in H u n g a r i a ulteriori non ad amussim Comparere, durare, aut normam sequi nefors praescriptam.
A Q U Ä Ë.
E fiuviis B a n a tu s , D a n u b iu s , T i b i s c u s et M a r u s iu s (Ma ro ä)p rimi ordinis, etiam
navigabiles; secundi ordinis, T e m e S, N e r a , K a r a s , R i s t r a , Be r saw a^ Beg a, pro ra-
^ tione'indolis teri-ae quam permeant, jam rapidi, jam vero lenti paludes in cumculo suo foi-mant
majores et perennäntes. Inter torréntes dein innumeros, totiesmemorati P e r e u -S e s t , R eu -b e s t,
H v d e g . Plaga tarn abunde irrigua, vegetatione quod tam foecunda gaudeat, hie etiam ratio
quaerenda. Lacus vero aut aquarum collectiones majores. — (Alpenseen), (licet fontes adsint mnu-
meri,) alibi in alpibus frequentissimae, quod hie desiderentur penitus, peculiare est.
M O N T E S.
Ut jam dictum fuit, tertiam B a n a t u s partem occupant, illam nimirum quae respicit eu-
ronotum, qua productiones tractus C a r p a t h i considerandi. Irrumpunt hi, i-upe S k a r iS o r a ,
quae procul dubio ex alpe B r ana-'ri-ansylvaniae venit; rupes haec 10. orgias longa, 4- lata, at-
que 25. circiter altitudinis, perpendicularis in C o n f in io t r i p l i c i stata, T r a n s y lv am am ,
V a i l a c h i am , nempe et B a n a tum jungit. Hinc e centro quasi procurrunt ramis mnumens
montium juga, quae ab M a g u r a , inde usque ad A r c s a n a 'm descendendo paucis exceptis ver-
ticibus meris alpibus decorantur. Occidentem versus jugum hoc in summum verticem b a r k o
terminatur, qua respicit orientem altalpibus G u g u , M u r a ru et G o d ja n , notatum est In se-
ptentrioné M ik , qui jugis minoribus cum S a rk o nectitur; in mendie demque alpis B u r b a
montium jugo interjecto in maxime occidentalem verticem S em e n ik exspirat Vertices hi a pium
omnes ab Z a n o g a usque A r c s a n a , jugo ubivis fere alpino^ nullis vallibus aut promontorus
sunt interrupti. Ramus maxime septentrionem procurrens Z a n o g a inter et K u s t u r y medio alpis
V e r v u - B lo s u lu y centro jungitur. Ramus meridiem inter et orientem ab A r c s a n a usque
G u g u protensus, ac in occidente in alpim M o n y o a s a terminatus, interjecto cacumme P r i s °-
p u - N ié g r u cum centro cohaeret Ex alpe Mlk montium juga caurum procurrunt, ex o a r o
austrum versus, ex alpibus B a b e l et B u r b a in occidentem protenduntur; atque sic mons e-
m e n ik cum B u r b a nexus est. Alpes hae, montibus, promontoriis dein collibus mnumens in re-
gionem planam late patentem T ib is c o vicinam desinunt} Hinc pätet, quod tractus hie montium
C a r p a th u m a u s t r o - o r i e n t a l em sive B a n a tu s constituentium, occidentem versus
principaliter sit inclinatus. . . . .
Qui montium B a n a tu s juga cum aliis C arp a th o r u m conferre veht, videbit, in s e p t e n -
t r i o n a l i C a r p a t l io vertices adesse, super mare plurimum elevatos, iftinus in T r a n s y v am
B a n a t u minime in continuationibus ejusdem in S e r v ia , in W e lk y - S t i r b i c z a montes pro-
currendo; C a r p a th u m igitur in suo meridiem versus dccursu alt.tudme sens.m sensimquc 1 -
minui. Hie loci etiam memorari mereturmontium tractus S e r v ia e interions, altitudme transy-
vanicos et banaticos montes fere attingens, ubi jugum K a r a d a g l i , quod m latere scpten o
alpibus d in a r i i s apponitur, et rivoS qui ad D r i n a’m e tK o lu b a r a ’m ambo S a v o mfluentes,
jungit ab iis, qui M o r a v a junctiultra S em e n d r ia ’m D a n u b io inostiantur,
S Y L V A £
Montes poene omnes sylvis tecti; ^pulchrae eaedem in ditione
vetustissimae in tractu K l i s u r a , rarius in collibus et piano visuntur, ac m deserUs sabulo
B i e 1 o - B e r d 0 vix fruticeta proveniunt.