S p e c u s 1 a t r o n um in interioribus montis P ia t r a -K u p s e k u ly in valle C s e r n a pro-
Xima fontem th e rm a s H e r c u l i s dictum, quibus etiam prius nomen infensum - thermae latro-
num fuerat; nonquidem hodie latronibus habitatio , verum ob anfractus tortuosos, magnas exca-
vationes et ostia plura notabilis, naturae noil minus quam arti suam conformationem debens.
In eadem valle in boreali pariete D o m o g le t t mihi ostensus fuit introitus in specum nomine
carentem, quae sors probabillus plures adhuc manet specus in amplis calcareis B a n a t us
jugis certe non déficientes.
PALUDES> LOUA TURFACËA, ET ULIGINOSA.
Quaevis paludes originëin suam debent aquarum eluvionibus, fluviis irruentibus, aut sca-
turiginibus subterraneis, quae talibus deStituuntur suppetiis brevi convertuntur in plagas turfaceas
et uliginosas, cultura afccedente serius in prata abeunt foecunda et agros fertilissimos. Quantis
B a n a t u s . nostra adhuc memoria paludibus scatebat, G r i s e l i n i refert, quam formidabilis aè'r
paludosus et aqua.stagnans ut sanitatis hostis infensissimus, ejusdem auctoris adhuc iter testatur.
Verum longe diversa Bart a tu s est facies hodie, dementer ins litutis r e g im in i s a u g u s t i s s im i
duae fere 7-mae areae stagnis ereptae, paludes exsiccatae, industria in agros et prata conversae.
Historiam consulentes experimur, régnante jam C a e s . À u g . C a r . VL opus hoc caeptum in no-
vissimum usque tempus solerter continuarir aquae derivatae canalibus, flumina juncta, agri nunc
consiti, viae structae, ubi palus olim, nunc aura salubris, vcgetatio laeta! meritoque serf adhuc
nepotes memoriam r e g im in i s s a p i e n t i s s im i grati recolent.
Paludes minores innumëris fontibus in montosa regione ortas, non enumerabo, praecipuas
tantum recensebo.
In excelsis alpinis in convalle S t i r b in a - S k e r u l u y pone aciem quae alpem K a l i i an
cum N ed je a nectit, septentrionem inter et occidentem, paludes sitae sunt maximae clevationis
in B a n a t u , turfaceae item et uliginosae plagae perennibus B i 's t r a ’e fontibus sustentatae, in
ipsam vallem B i s t r a - S o r a descendunh
Altera palus, quae locum alpium B an ja tu s maxime depressum occupât, juxta alpim P e-
t e r l e - A lb e fontes I s w o r u lu y -D r a g o m i r in R e u - S e s t defluentem redpiens.
Multae imprimis t u r f a c e a e et u l i g in o s a e plagaejiustrum versus in declivibus altalpis
G o d ja n et ejus continuationë Z a n a -M ik in vallem R e u - S e s t , adsunt.
In planis, frequentibus M a ru S ’ii, T ib i s c i atqiie D a n u b i i exundationibus paludes quae
constantes sunt, augentur, jam oriuntur novae, quae cum careant defluxu, sero arescunt. Inter
praecipuas ea quae inter D e n ta ’m e tA l ib u n a r a posteriore loco nomen habet. Inmimerae te-
gunt sinistram M a ru s ’ii usque S z e g e d in , T i b i s c i usque T i t u l et D a n u b i i ripam usque
D u b o w a c z , inter A ru n k a ’m rivum et S z e g e d in , B e g a ’m, T ib i s c u m et A r u n k a ’m, ac
in sinistra B e g a’e ripa ; longe pauciores circa fluvium T e m e S, àc illae etiam inter U 1 m a . et
V e r s e c z hodie multum imminutae.
A Q U A E MI N E R AL ES,
In R a n a tu copiosaé, quarum largior usus fieret optandum. Sic acidulae ad K a r a n s e -
b eS , B r u c k e n a u , F ib i s , L ip p a , in montibus pone O r a w i c z a , ac juxta viam ad monaste-
rium B a s ia s . Prae reliquis vero th e rm a e prope M e h a d ia ’m in valle C s e r r ia commemoran-
dae veniunt. Antiquitus jam celebratae Romanis th e rm a e H e r c u l i s et locus balneationis simpliciter
ad a q u a s dicebatur; hodie th e rm a e m e h a d ie n s e s (M e h a d i a -B a d e r ) audiunt.
Fontes praedpui sunt numéro decern; eorum partes constitütivae variant; virtute pollent resol-
vente, roborante in externis etiam sanante ; temperatura illis inter 30 — 40 T Reaum... Balneum
F r a n c i s c i minimum, illud vero quod F i e b e r b a d vocatur, plurimum caloris habet. Neque
vetustas, neque bellorum injuria detrimento fuit illis , namque supersunt Romanorum adhuc opera
, monumenta quae grati posuere, qui ad aquas sanitati fuerant restituti. Hodie quoque decori
corum non minus quam commoditati studetur! Benigno enim S. C. Ma je s t a t i s adnutu; paterna
cura r e g n a n t i s n o s t r i a u g u s t i s s im i , ut et solertia s u p r em i C o n s i l i i A u l i c o - B e ll
i c i factum est, ut quae essent orhamento et commodo hue ad aram confugientium , liberalitate
vere regia, effectui darentur, ut jam locus liic balinei , antehac minus usuali, eleganlia commo-
ditate et frequentia sui generis plurimis antecellat.
FONTES, AMNES, TÖRRENTES, RIVI, FLUVII.
Arduum essèt torrentes, rivos et amnes enumerare veile omnes, cum multi nomine quoque
careant.
B is t r a in horeali limine altalpis S a r k o exorta, per vallem G r o p a - B i s t r i defluit,
dein per B i s t r a - S u k a , ubi torrentem e valle S u k a recipit occidentali fonte in S a r k o scaturi-
entem; dein auctà aquis e S t i r b in a - S k e r u lu y per B i s t r a - S o r a descendentibus, prout et
illis e B i s t r a -R o s e et B e c s in i a g a prodeuntibus, porro ad pedes M a g u r a ’e fontes convalli-
um alpinarum borealium recipiens, torrens adhuc in suo deCursu ulteriori aquis e valle M e ru l
junctus, fluvium format, brevi curriculo 6—7 milliarium exantlato pone J a a c z in T e rn e s fluvium
irruit.
S e b e s , fontes illius in S a r k o ab occidente 300. vix passibus a prioribus, in vallem sui
nominis defluens, fontes omnes e montibus Mi k, C s ik l e n , B o r lo w a et W e c s e r o w a recipit,
prope K a r a n s e b e s in Ternes influit.
Hy d e g in declivibus alpis K a l l i a n euronotum versus ad O b e r s u - I ly d e g u lu y sca-
turiens vallem H y d e g permeat, ac eodem directus, supra pagum R u s k a - T em e s ’io inostia-
tur; in cursu suo aquas recipit omnes, quae de alpibus meridiem versus defluunt, ut et illas
montium Po ja n i l e -N a l t j e et C s e rn y -V e 'r .
B e g o n e c z fontibus in rami quarti accessoriis jugis montis S em e n ik exortus, qui ab
occasu SI a t in a pone P r e b u l concurrunt, occasum directus, postquam circiter 8. milliarium
cursum exegisset, in T em e s ’ium, supra illius divisionem influit.
B e r s a w a in ramificationibus montis S em e n ik inter et occasum ortus, fontes ad K c l-
n ik concurrunt, amnem B e r s a w a formantes, qui prius probabiliter in palude pone D en tam ,
A l ib u n a r , et V e r s e c Z exspiravit; nunc vero medio aquaeductus B e r s a w a’ensis absolutis
15. milliaribus in T cm e s defluit-
T e rn e s . Fons hujus primarius in monte S em e n ik , decurrit in orientem usque T e re -
g o w a ’m, dein occidentem deflectit prope R u s k a ’m torrentem H y d e g recipit et omnes aquas
illius vallis, hinc tendit versus K a r a n s e b e s ubi rivus S e b e s ei jungitur; dein austrum tendens
absolutis milliaribus 50. D a n u b io prope P an c s o w a ’m inostiatur. Recipit in cursu suo, praeter
jam memoratos fontes, p o n e F a a c z B i s t r a ’m, a d K i s e to B e g a ’m, supra S a g h B e g o n e c z
et mediante aquaeductu B e r s a w a ’m.
B e g a ’e fontes in borealibus mOntium ramis qui e M a g u r a procurrunt non procul origine
ad K o s aw a confluunt., jam in proprio, jam in canali usque K i s e t o pertingunt, quod infra
paulum-aquis fl. T e rn e s se jungunt cum iisdem uniti procedunt, ac nonnihil ante T em e s ,
w a r eas^ derelinquunt rursus nomirte A q u a e d u c tu s B e g a ’e , navis etiam ferentis usque^ N.
B e c s k e r e k , sic procedendo, ibidem denuo B e g a fl. audiunt, qui superatis ab origine circiter
26. milliaribus, pone T i t u l in T ib i s c u m defluit.
K a r a s fontibus L a k u -W u l t u r i l o r ( A d l e r - S e e ) scaturiens inter utrumque apicem
montis S em e n ik localis, occasum versus defluit, ac rivos D o g n a s k a prius, dein austrum directus
aquas omnes vallis O r a w i c z ä ’e in se postquamrecepit, emetitis milliaribus quatuordecim
p o n eH j-P a lla n k a h n D a n u b io influit-
N e r a ’e fontes primarii prope aciem P ia t r a - N e d je a jugi S em e n ik siti, non procul
origine fontibus N e r g a n i c z a aut N e r e n n i c z e uniti, austrum versus defluunt, ac vallem
uberrimam A lm a s irrigant, infra P h i l ip e c z validam Men es recipiunt, ac prope W e i s s k ir -
c h c n ah occasu decurrunt et exacto 14* milliarium curriculo U j -P a l la n k a’e ab ortu in Danu-
b ium se exonérant.
B i e la -R e k a torrens e declivibus montis C s e r n y -V d r et occidentali laterê jugi alpium
a B u r b a ad A r c s a n a usque defluit in vallem ejusdem nominis , ibidemque torrentes M e h a d i-
k a e t P i r h o w a sibi jungendo, milliari circiter infra M e h a d ia ’m cum C s e r n a confluit.
C s e r n a e torrentis ox’igines cum in altalpi M u r a r u esse necpieant, in orientalibus altalpis
G o d j a n declivibus, aC proinde jam in V a l l a c h i a quaerendi videntur. Longiori jam
curi-iculo exacto B an a tum irrtrat ac vallem ejusdem nominis rigans, omnes rivos euronotum
tendentes ex alpihus et montibus ibidem sibi unit, infra th e rm a s m e h a d ie n s e s in valle SU p-
p a n e k cum B i e la -R e k a confluit, ac D a n u b ium versus tendens V ê tu s - O r s o w a ’e ab oriente,
No v a e - O r s o w a ’e regione fere inter pagum S u p p a n e k et montem A l l i o n , eidem
fluvio inostiatur.
Rapidi torrentis R e u - S e s t fontes pariter in T u r c i a ab occasu jugi alpini ex Go d ja n
ad P e t e r l e - A lb e procurrcnlis situantur. Limites transgressus vallim R e u - S e s t subintrat,