J.0 ' 1 q I iMlA» Rl'CÎ G jqAvV bT'f
jam^udumtoliQttifcaÜter.'Operæ pretium tarnen duximus hic addere qu®;Fr.. i '
hac planta prodidit. Mcxicani, inquit, vocant Chilli plantant qnæ fert fiiliiquas illas ,, quàs la-
fulx Hilpamolxincolxv ocant Axi, & Antiq iqutqûidmi volunjc MiïqUiftr im H fpani Piper
Americanum & Aftuarius Capficum.Hxc planta licet jam dudum in hortis Hilpanix fue-
rit culta, non modo propter ornatum, verum & ufum in condiraentis ; tarnen quia in America
pluies illius ipecies obfcrvantur &filiqux illius in tam frequenti Hint ulu, ut vi edulia re-
perias quibus non admifeeantur, & facilitates illius itidem not i fllinx finit, opcrxprctium
putoillam defcribere, &v prias illius. ipeciesquas yidi , indicarc. Folia autem pencomnium
Ipecierurn funtfimilia Solani foliis ,:gUauhchilli tantum excepta cujus folia finit minora : fert
flores candidos, è quibus enafeuntur Cliqua;., initio quidem nibcnfcs, tandem ycluti adufti
coloris iuftar uvarum paflarum, plenæ femine minuté ,-fiibtili, candido & umbonato : la-
pore.acri& cauftico, itaut calidum cenfcatur inqjuartogradu&ficeumin tertio licet viridc
obtineat fuccum excrementbfirm, qui tandem confumitur. Vndefitut flatus cxcitando ex-
çitetvenerem: atque edam alvum folvat, non fine torminibüs, präfertim in iis qui non a f
fuevere ; alioquin moderate fiimtum movet alvum, fGujus eadfîÀ'idetur illius acrimonià|j
menftrua atque urinam, corroborât vcntriculum à caula frigida debilem : excitât fîipra mo-
dum appetitum genus quoddam Chilli fàlfium, mixtumeum Thomatis, utvocant, Mit-
tpmallappellant: qvacuathumores pituitolbs è quacumquc parte corporis, præfcrtiua ifflos
qui junfturas coxarum oblîdcnt, & Sciaticam folenrgenerate Hc&icis vetitrem ac lumbos
claviculis aut îciculis chille imbutis pungere , utfolent barbari, utiliflimum putatui renie-
dium. Veruntamen fi quis crebrius Seimmoderats Chille utatur ■ inflamniabit renes:& lïepaï
excitabit dolores in renibus phrenefin & dolores hypôeMphddacos^iàbfceirus internos &
fimiliamala. A Baxbaris fere pro cibo ordinario, ab Hifpanis'.vero pro condiftïérito ufurpa-
turi Nafciturlocis tam calidis quam frigidis, melius t mien te mperatis lut aliquantum- ca-
iflidisS:;; f
Frima illius Ipecies appellatur à Mexicanis guauhchilli, quafi die is arboream, &in Hifp 1-
niola ublrninoreft & Cliquarotundior Axi montenfe livcTCaribicum : hxc fpecies omnium
minima eft, forma & mole nmiiis oleaftri fructibus ; & cum omnes Ipecies calidx fin t in
quarto gradu, haie omnium calidifllma eft& maxime cauftiéa; quarc tantum condimentis
loco piperis adhibetur ; producitfernen toto anno.
Secundo. Ipecies vocatur çhUtecpin, quia colorë&figiira valdc flmilis eft niofquitis, id eft,
culieibus ; dicitur aliis Totocmtlatl, quod fonat ftercus avium, ob colorent & p u\itatenr,
audio ab incolis S. Dominici infulx Huaratinac appellari : hac (pecies 1 içet viridior videatur,
tarnen ci dus! Virorem deponit I res illius numerantur Ipecies pro divertira te locomm in qui-,
bus crefcunt, &tempeftatum quibus colliguntüf Prima eft vulgaris alte i f liuic quidem Æ
nulls, fed vergens ad nigrum colorem, unde Tlilchilli nominatuf fërtia mdaiSna omnium
feritur ntenfe Septembn & maturat frudum à DecembriadCalcndas Apriles.
> Tertia ipecies appellatur T^analçhilü, feritur mente Auguflo, locis cultiss quandojam
pluvix ceffant ; maturatdrucitum àNovembri àd Martium, quiprincipio quidem eft viridis,
led fcnfim rubefeit : In Hiipaniola vocant Axi candidum.
gjiarta Ipecies appellatur chilco^tli, ob croceuni colorem quern âddit condimentis &
cibis quibus milcetur, unde in Hiipaniola Acafras Axi dicunt: filiqua ft x fcptemi e digitos
tranfverfos longa eft & mediocriter tenuis colore rubro & nbnnunquam adufto. .. •
■ g umta illius Ipecies dicitur à Mexicanis T7 i?iquahyo, quia filvcftris eft, in Hiipaniola Axi
coral ob formant & colorem : filiqua eft tenuis & quinque '• . ‘ I i .i\i n
. mente Martio, & fert ftuctum fere omnibus anni mentibus.
Sexta fpecies appellatur T^onchilli quia blandior eft ; filiqua illius eft longa &'lata rnbri cq-‘
loris : fernen autem tam remiffam habet acrimoniam -, ut vulgo cum placcntis qux c Mayzio
fiunt & chillaquiles appellantur, commedatur : optimum nutrimentum præbcrc teftantur barbari.
Solent hanc fpeciem humi fpargere utflccetur Ut ita melius pollir tervari ; nam aliter fit -
. eile corrumpitur ’ob nimiam humiditatem : feritur & fert fruâus omnibus anni menjfibus. 1
■ Reperitur & alia Ipecies quam vocant Milchilli ,-cujus filiqua; qqidcih 'prâccdcntibus non
eft minor, fed attenuatin' fcnfim & definit in mucroncm ; coloris eft aurci, colligitur eildem
menfibus quibus Maizium. Plurcs praitereaIpecies obfervantur iu Infuli Hitpâüi’dla & inter
illasnotiflima, qux Cliquas fert inter ceraforum, cadem-forma & mole : nafcitut au tcra in-
,ftar arbufculx & appellatur ab aliisquidenï Strùchnodendron, -ab äliis gpcudocam^B B E g
Hilpanis ccrafus açcr America:..-Item alia cujus'filiquam vocant roftrum'pinci iitiéis : & ro-
firumavis, obfigurap-uifatque. BaboramfiveBaniazätn corniculatàm: Cazicar hoften'lp
:.&àliasquas brevitatiSvCautàprætereo.,. déprxcipuis dmfl'e conteritus. Hm die. Semen hujus.
plant« adeo eft acre ut cavendum fit ne quis digitos'ad oculos-fcrat ircüni-iflud confricuit;
■ quart
I
H i s t o r. - P u N T1 A r v m L i b. I. 41
/ipiare C3ute,-adhiodtehoctfti*^dum autuml^nifi beuapræparetur S^âïïqucft’ffîgido addh
tamento teftiperetui^ Infigh^i^ffiim urjadingi^m & s^ittur pri'wtim amrtàle rrnitum.
C a p. X X.
(i fe ticu cw fe uS R ^tçlix Æ kw o andubi. > Im om în a ia . * ,
[ ï t/ K \ Bjraîihenfibus ,ife&y™^eEh'otac4 â^lIlptffini^®ar^Æ^«»;J'a'|‘Ç'a1ulisifarmdôs
|tofuscftloiigifllîmèferpcns &lcandcnj>,,multùi!;ùfflt^;feitns prurtus ,etiamviridis.Fo-
MJh'î-lolftane polujS^qUodhlxciiftluo p.edi-: ReMMfgMti^l^V&^iliauLiin hibet coof I
y tte? un puigituö^imipps*adiift4raiauticiSp!
I lis ^teneta adjïactiiin', ^ununïif duos*, tres
feôi. qtnnfociijgiLos longa ;t.ia($fitqucidih',‘
I mtemsncFvoîqc ■{em trinl a li .conlp't'
I: tu îf nulhitnl aiùem pAvtcaherbaceumçt-‘
dorcmhlbÆi^};(fti.j.;irita,,,toault^\ AcAinui-îi^
p ïîll’fMclMfe firseümfprasß'atää 11‘dtéih' fertj, ,
P-etfiOTflnnfl'mavnitudi,iic''Â,"hguri, unico
»folio coïillantCm albutri aum'Pjînoe iUcax-
r n iroMilmumyfiv uwautonypurpiirsum -Sc-;
men coht
II M iïyerum haud rötuhdumq fed quafi duae
patticulaSd^^ftE^gfleht iM^e fettrian?-
r 'gtflOEFfflmgiïrx^: RaÜofmedi uiffafi^ffite-
! ,grum-pedenÿl'ài^faiHihctæqfta'r,’: crâffi'tres;.
I plerumque ea’dcm 5d ut ptunmunr d îpl 1
bf&bifida ,,una partfej bVeviore altera exte-
3 riu^obfeu¥g'oinere^feü'fuffi&‘,.recens*fefi-
uatft qüandam f&d it, & 'dtfeiffiferius alba. .
I Hàbûi rkdic&t pen’qmtUoî^m®fés'g'd'lpa-
r 'tïetemJ petldulaS' luinitifeo mco} qu® ibis?'
: progetminarûnt, quxliber caulcm ttaunti K i
dtids' yel très "pedes longum, crallîtie fiii
iutönith. HanctfcrræifîipWfixii&hortQÿ&
'fpttio oïlidiif fetut'i flint folfa ,1 fchêlfi^i*
( J f te Têqâea'dolqvi!t-pfâki{â*.''I';'t
“ Vlus Datifnpu1' is ilhîis’f
Udtil||èlfa't,pifensfâr; adultisgVfSinJVlll. vinivtl prq’püp’nsi, ^vr pto«*dunis intun- ??
«dunttfeHi Vitu JXS pÇnqetem, marie colatura: ffittflitur d^eum lacGhiro- aüf-melîe  ï b » ‘
«tars.Tel Recentes radices corticibus béne muüdatis expïitnufituf jpeï pannum .-'exprefthm
fumiturperahquothofasüt fqbfidekt•, quodfiibfèdïfflccatürmJUmbfar'(voesttts3^w w ) hu-
)us 3 11 &rm puensji. daturiemefePivetiam e-x recentf cdnferVa cum facchafo delicatnfa-
p o ns, ctfiiis-dgigs çhoclear-unumait duo datdf d'ehdatis pérfonis; àpttrgantibus'ab-
horrèht.RRadiX-hïec habet vit'tutemqftrtgandi hurftotesphlegmaticbs ac feTfófösfiuii &kbSe®^J
Valst adverfus paflibnès ventriculi mteftinorum, adiihvetefattim capitis dóloremÿad hy-
, drop end-ad pro’ftratum appetitum."
A n<îïq t at 10. Fï. Ximenes. "Radicem purgativ-am, Vocati^Mechoacani. 7iicA«4ctó,
Mcxicani Tlalantlaqua cuitlapilie & alite nationcs Pufqua. Tres repCYiCiutur illitul'ip'cGi&s ; qua-
rum bihæ fiant mss & .fsemina, qu® amb® forma &.quahtatjhd^mtüturiViuOrif’emnnt ;,-ba-
bentque radicem longam & craflàtUq è qua lâfteus k’qitôi* émanat càufe vôlubiles& tenues:
ffohaparva figura cordis, flores longos âérôflos r ftuôtUM'fimilempeptno ftgûra'&rrfcslSycan-
idid&eiitétéEtum & plénum femmé tnuiuto, lato Sc CarididôCttm d'ertisfilamentis’, mftar
goffÿpii quæ (üfficvfttetïumpuntar.Râdifcèft caUdtPdifiScäÄqiiärfb’gradii’&fi nÄföMaftice-
•turadiirens, unde fl hic âliorum nioremlmifetf vyll'cm'fpofr^tn gßivittr rcprelleiiderc eos,
■qui imprudentêr & ignoranter multa de ill^ fcnpferunt; neqiiq rinrtiaf,, quùiirsiLlhmijiomvi-
:diflent. Eusgat per mfenora omnes hiamores, pr®cipue tarnen pttUitofOs--'’. filfrittiätuE pbnde-
f Sidragm® & feitiïs atft rfd fummuttódüarum exaqua autvintS J- jufdql^ç:âtlÂ)vSltecefiti r- fyxrù-
tur énim hoc modo fàcilri&lîne nadfeàt'Qÿdam utunturfü'cêô îlftfstcXpreflb, loco SGamo-
ne®, ad cujus^fpecies hanc putant teferendam, & conficiunt. e-x illo tabellas cumfacchato, "
E * ' 'qua^s