55 A N O X AU UM CULTAUÜM HISTO IUA . 5 6
57 A N O N A B ÜM CULTzVBUM H ISTORIA.
i r
4 ¿
i >1 í
•'O
Hu ro n deberé íunjiingi npparet. 0»o pací» Áta-iuaram el
pro clnusiiln Tiimiiliea cum voce peregrina con-
juncta oporlet censeri. Eliaiu reliqua Aiionae spceierum nomina
iu lingua genlium Indiac uríenlalis, rpiac qiiideni l.iiidaveriint lliiKt:-
UIU9 el RisirniLS, non videnlur significaro radices verboriiin In-
dicoruni. In dialeclis Malajicis Hujirifio mictorc noirien occurdl
Manoa, ,U«ho»<7, Mcnoa (in llanda; Monona), quac vox videtur
esse iiibíl nisi depravaliu noniinis Hailicí Anón, qinini in lingua
Malajica plures sint planlaruni .ippellaCtunes cum .M initiali
el sinc illa lillernin, uli Ampaiam el (fructus Maugifcrnc
indicflc). Sirka ya dieit nwirim's esse delicias e.x ovis
1 laclis confeclas ct qiiuiu Hispí
Lusilani fructiii
:iii1incmeiim lioc
saepe indanl noiiien lllan c -manger proptcr similitii
ferculi probabile est S k i caynona cumposilum
t hac
propriclnlc.s indicenlur. Anona squamosa Ru.mfhio niiclorc
lingua Malajica vocalur eliam Mnnoa-papvwa, qiiam vocem ipse
durit a papua (rri.spus vel liiberosus). Nomina vulgaria Tjina
panosou el Pai-aniji ponosoii (apud Uheeihum) speclarc vidciiliir
per compavalionem ad frucluiii iirboris Jaca, Arlocarpi in/eyri-
f'oliac, quac iii lingua Sonsci iliiim appellatur panosa (vocabuliim
diicilur a pan, prnedicarc). Illa ¡gilur verba composita signifi-
eent proplcr nliquam Anonac fructus similitudineni cum fructu
Arlocarpi, fnictuni Arlocarpi Sinen.sis vcl fructum Arlocarpi
Eiiropaeorum (Farangi, Pnraiigi), quod ipsuni plantas illas c Ierra
peregrina es.sc imporialns indicci, cui rniioni cuín nomcn Ilatnvu-
riini Sineese - Pceren, lum RniPiiii nuiiliiis, fructum a Sinesis
«d Aloliiccas invcctiim esse (apud A. squamosam dicit perspicue:
„Species nuper ex Temala in Amboinain transíala csl“ ) consentii.
Nomen Alis \e \ J iu a -A lis in Ternata vcrtitur a Rl'mpiiio
fniclns cordiformis (ub ügiiram cordi praeserlim bovino a.ssiini-
1cm), linde hoc quoque noiiien Alis non priinilivum e.s.se cogno-
scitur, quippc quod sit veri simile. Incolas compnralioncm cum
forde bovino, quam Eiiropaci lam significanlcm balmerc, ut fere
in omnibu.s oiiliquioribiis de Anlillarum fruclibus commcmoreliir
nnniii.s, erdem modo aplam diixisse atque in pnlriiim recepisse
sermoiiem. Kx quibns cerium videtur et exploratum, nomina illa
omnia non uli verba primaria posse referri ad fructum .Annnarnin.
tu a caii«n, quac nos fonasse possit movere, ut sialuainits, aliani
speciem, elsi non quas mcinuraviinus, scd quam nomine Anonae
angusHfoliae fruclu cancellalo maxima depinxit Hujipiiit;s (I.
tal). 4 5 ), esse vere Asiaticam ncque ex America in Indiani orientalem
inlroiliictam, est illa, quod baec species vere ab Anona
reikulala, ad qunm a pliirimis relata est scriptoribiis, est diversa.
Eicniin nomino A. relkulatae fructus aliquot in spirilu
vini depo.silus ncccpi ex Java, quos non nd hanc pertinerc manifestum
est, scd propter singularia lineamenla singiiloriim super-
liciei tuberculorum prociil diibìo vi-lciintiir rcfercndi ad speciem,
quam mcmoravinius, Riiinpliianam. F'oltn floresqiie non novi, sed
fructum, ut a eugnalis possil internosci, lab. V. fig. II. dcplngen-
dum curavi. Indiac orient.alis botanici acciiralius inquiranl in
buju.s spccici proprietates .itqiio an vere illa in quaquain parie
Indiac palriam liabcat nqiiosac c.xpioront; mibi quidcm admodiim
videtur improbabile, qui nesciam de iis, quac dubitnnler ntlulit
Buapinus 1. c. 13, forre judicium et polius e.x nimlogla college-
riin, eas una cum cognalis speciebus codcm nomine ex India occidentali
co esse impórtalas. J.vcQUisius, mi jam dixi p. 13, batic
speciem rctulit ad suam A. mucosam, quae auctorc R. Brow.vio
«onsociatiir cum A. ohlusiflora. F'ruclus vero mcac A . canceìlor-
tae a fruclu A. obtusifloruc, uli dcpictus est a Tussacio., videlur
discedere. Anon voccm esse e lingua-Haiti Jesumlnm jam est
commemoraiiim; Ala vero est aul oriunda ex .Aniillis aut, id
quod mibi videlur vero similius, earum linguarum, quibus iilunitir
incoine Hispaniac novae. Anonae fruclus, qui aetaie R .Hernández!
in Mexico jam crai notus, apud Recchiuji (Hlst Nov.
Hispan. 348. 434) noniinalur Abate vel Ale ; qua ratione niliil
videtur probabiliiis, nisi iilum c Hispanin nova in Indtam orien-
talcm una cum ipsis planlis es.sc invcctiim.
Acctirnlius aliquid quum de significalu vocis Ala noqueam
qirofcrrc, id mudo ndjicio, vocem Azlecicuin A ll multa denotare:
nqiiaiii, iirinam, boliuin, cerebrum. Alemilì eodem sermone nominatur
pcdlculus (jn itl = sagina), id quod non prorsiis videtur
spenicndiim, qualoniis scminis Anunac scotio aliquam habet cum
pedículo similiiiidincm; quo accedit, iit pulvis ex itia compara-
tus in crines coiispcrsu.s in mullis terris tropicis remedium lia-
bonlur, quo ¡iiterimaiifur illnc bcsliolae. Nomon Anonae: T ty -
pipallis apud REcrmvH 1. I. 343 significai fonasse medicamen
puerorum nogroianlium fp a l/i nzteoice ~ medicamen, Tzipitl
= ìiifiins acgrolu.s). Cclcrum adnoin, a Nieremreroio (Hist. nal.
1. XV. cap. 73) tria alia comniemorari nomina Me.xicana, quao
forlas.se pcrlmcnt ad Anonarum species quasdam aut varie-
lates: Quauch-hapoU (^Quaill est vox nztccica = arbor; !%a-
poU = : anus vetula), Tc xa l-T zn p o tl fk x a llo = locus lapidi-
bus plemis). Verbum TsapoH (bispanicc: Sapole) mine praesertim
spcctnt ad spccics aliquot Sapolaccarum c genero Acbrae
ct Lucumac, cjtisqiic iistis multiplex protiilit magnam periurba-
tionem, quae dc .Anoiiaceis et Sapotaccis in scripiis antiquiorìbiis,
uti apud K.itLM (Histor. II. 1650. I/cndrologia. 77) ct Pluijue-
nktiu.it (Alm.igc.stum voce Anon.i) dcprehcndimus.
A'ox Cherimolia vel Chitimoya videlur composita ct c lingua
terrae coiiliiienlis Americanae desuml.i. Chilli est azlecice
Capsicum, quod in lingua Haiiina A l i appellatur. Ynca oabcilaso
(Cominenlar. real. lib. V ili. c. ll) d ic it de bacca quad.iinanno fere
1557 in Pcruviam invecla, quac cum fruclu Arbuli QArbulus M a -
dronno uztccicc est TepelamalQ comparatiir. Siine ¡ila Anona
ex Hispania nova importala, alii inquiranl. In lingua Zapolecica
voc.itiir Anonae fnicliis Queta-picbo. Ju.vs de Cobdova
(Vocabulario zapolcco. Slc.xieo 157S) inonet ideo ita iiominari,
quod semen prae se fcrat simile semini Gossyppii f Pecho zapnlo-
cice). Fiquidem adjicio, Anouae genus in lingua Cumibica vo-
cari Cachimán ct Monin et iu (luaraiiiiica Aralicii.
Hacc vero sunt qiinecunqiie potili coliferrc de diilicili nomi-
num ralionc, quibus iituntiir .Americae ineiilae; ncc ea lectoribiis
pniflbam esso dcneganJ.i, quum iiiquisltiones dc patria plnnlaniui
uliliiim deque modo, quo ab una terrae parte in alteram siili dis-
seminnl.ic, niinquam inajori instiUianlur diligonlia, quandoqiiidém
ex iis foria.sse ccrtiim aliquid possil colllgi de conjimctione orbis
partium, priiisqiiam per Europacos longiiis palcfacta est navigaliu.
Mibi quidcm Anonae gcmis non nisi orbis novi propriiim
esse ac priinnriiiin est pcrsiiasissiraum ; quo vero modo in Indiam
oricntalcm vcnerit et in instilas nd hanc terram .perlinenlcs, id
vix allo modo videlur posse dctcgi. . Probabile fit Hispanos, qui
jam anno 1571 sede.? collocarcnt in Manilla, fnicium co ex
S. Domingo insula ct Mexico importasse, atqiic Indo, id quod
Ruhchiu.s quoque indicai, Sine.saruni industria lalius esse diviilga-
tum. Id mihi propleren est vero similius, quam Lusitanos continuo
ex America fructum iilum invcxissc in colonias Indiac
orientalis, quod in antiqiiis.siino Lusitani libro de planlis Indine
orientalis „do Aromatibus“ Gabciae ab Horvo, qui anno 1534 in
Indiam navigavit ibiquc 1563 iilum Goac primum cdidit, ne vestigium
quidcm iillìus plantae Americanae deprchendimus.
Practerea autem eliam servorum Nigrilariim commcrcium inter
Indiam occidentalcm ct Giiincam, et inter Brasiliam et regnimi
Congo, quod medio fcrc sácenlo sexto decimo jam admo-
dum florebai, multum contulerit nd exlendenduin planine Ulins
impcriom. In Africa oeciilenl.ili sub Iropis siln Anonac boni saperia
omnes invcniunlur cullac cncquo sub eodem nomine atque
in Brasilia. Eliam in Bahia audivi, fructum Anonae squamosae
in uiraque terra rocari Frutta do Conde, quippc quac primum a
Dieco Lciz de Oliveiri, Conde de Miranda, qui a. 1626 Bahiao
crat praefecius, illtic cssct importala.'')
Jam vero eao Auounruin spccics, quao patria utunliir Brasilia,
quoad cquidem sci.im, ab indigenis uimquam arte sunt es-
culine alquo diiigcnlin, scd uon nisi pro fructibus silvcslribus
adliibiiae; scd ualiirac est conscntancuiu, semina iu domicilio-
rum propinquilatcm adducla sacpius seso oxplicassa, uuJo non
est, quod niiremur, has plantas ntìles propo reliqua Indoviim ct
exigua plantaría deprehciidi. Fortosso ctiam fruclus eo, quod homines
arboribus utcbnntur siiuplkiler, et magnitudine crevcrunt et
aucti sunt sapore su.ivi, quum vlx licent dubitari, quin Amoricnnus
quoque iiomo quasi inagkaiu vim cxercent ad vilam plaiilavum,
quac ipsum ckciinidaut. In qua re id no» est pi-aotcrmittcnduui,
quod ubi prope adsunt homitiuni domicilia, materiao saliuao uli-
quc augetur quanlUas, et ciñere, et stcrcore, et putrcsccnlibiis
qiiisquiliis, uudc solo admiscentur cac substautiac, quae illud po-
0 Do bac Anona squamosa, dum liaee scribcbam, iuvenl aliquid
comaiciiior.ituin ali amico inibì acstimatissiuio J. Foiuie.» Ron.E
io ejus lUusCrations of tbe Sotany of ilio lliiiialayan mountains,
quod quum nlTIrmct nic.iin sciUoiiliam, qua Auouis iialrlani Amcric.im
assigii.ivi, uou potavi esse practcrmiUciiduin, „Anima squamosa,
dicit ilio p. 80, j.im ndeo nntiirac Indicac c.'t assucfncta, ut
tamquam domestica vidcatur, pracsertim qiiiim pluribus patrii scr-
luouis nppcllctur nominibiis, o quibus Shurifii npparct esso ori-
giuis Perslcftc cl Giinda gutra vox Sauscrltaua. Jam quum uon
sit mnotum, p.iuc.is mcuiorabilcs Indiac arbores appcllaiiono
Sanscriluua carerò, inde quaccunque cam prac so fcrt plauta,
cani ex India oriODl.iIi duceudaiii esse coIIcgcruDl. Dc bae re
quum littcris ndircm Wilsokium, viriim clarissimum, ilio mibi baec
rcaunliavit; quodsi plauluo alicui est nomcn S.inscritauum, iude
non loquitur, cam iu India osso iudigcnaiu aul jam romolis temporibus
iuiporlat.iin, uli herba Nicotiaoa in lingua Sanscritana Tam-
rakuta voc.itnr, cujus liistoriam nomo non compertam liabct. —
Nomcn Ganda giitra, quod Caiirtus iu Uorto Bcngalcnsi iudit
Anonae squamosae, in WiLsoxt Icxico Sanscrllaao, id quod mibi
uuclor aUjccit, auctoriCate saksak ciiANUniit.v libri satis rcccucis
est inductum; nomcn vero solilum lUtcrius in India frequeulcr
cuUac speciei, Anonae reliculiitae, liuud dubic n voce Ajionac
est pctitum, quippc quod sii A'ouci vcl Lona, uudc in Sanscritana
lingua factum est Lavimi. Idcirco vix potcst vocari in du-
bitationein, Anonam squamosam esso fructnin, quem ludia a
novo orbi rcccpcrit. Equidcm utpoto silvestrcm uno dural.iiat
inveni loco, in latcrc mentis, in quo casleUuin AdjccgurU in
Bundcleuud est cxlruclum.“
llssiiiuim apparant t rcclpieiidas plantas atque nulrlendas,
in quibus magni iiqu
hiijusmodl fructibus ila est compnraluin, ut qucat odi, id baud
dubio est materlcs, quam vcgctnbilin máximo e solo elercore sa-
tinto ndlrahtint, id quod omnis docct culiiirnc cxpcrknlia, qaa
plantae ad edendmn aptac e solo stcrcornlo eliciiintur. Antiquis-
simum scripioris Ltisilanici mintium dc Anonis Brasiliae rciulit
Gabriel Soares de Souza (in Noticias do Brasil), ubi c. 53
Anonum Marcgravii, uli videtur, depingit diikem cdcntem fru-
clum, ct e. 75 io Anona palustri adnotut, fructum prorsus malu-
rum dividi singulis, ex quibus conslet, c.irpidiis, eumquo esse
optimi odorls, sed Indianos nb ilio nbslincrc, qiiippe quianlmad-
verlcrinl, cancros, quo tempore lioc fruclu vescantur, uoxios esso
corpori. Praetcrea in Claud. Abbeville Histoiro de la Mission
des Cnpucins cii ITslo de Mnragnan p. 319; b. duas arbores inveni
laúdalas, qunc bucce pcrliucrc videantiiv: Agoulylreva et
Aralicou, scd nd quas spccics hacc nominn sinl referenda, proplcr
dc.scripiioncm inccriam non potest cognosci. In Gujana gallica
NovERUS, liti dkit in liliro: Forcts vicrges dc la Giijane frane.
1837 p. 32, unain lanliim arborem conspcxit ab Indianis cxcul-
fam, camqiic Corossol vcl Cachimán morveux, quam Anonum mu-
ricatam esse consult.
Ncc vero obnoxium est dubilalioni, quin aucta industria et
diligciitiorc colendi bas plantas ralionc, in pluribus quoque Ano-
Dacenriim speciebus possit cfflcl, ut multipliccnuir pariiculae fra-
cndac cacquo possint tcniporuin ciirsu transvcrli in plantas pomi-
feras. Idem nnnuit Auo. de St. Hilario de fructibus Rolliniae
silvalkae (Planlcs usuclles dea Brasiliens (. 29). Rolliniam or~
thopetalam ab Indianis Tocaclio, quac est niissio in provincia
Majiias, cousci'i in lioriis mibi iradidit Poeppigius.
Cclei'iim sponic iutelligilnr, nunquam posse cxpcclari, fore,
ut omnes Ulne spccics, qunc in Brasilia sunt cxcultac, eliam in
nostris hortiilis bene succcdanl. Nani quoad sciam, nonduui in
Europa contigit, ut fnictus earum ac semen maturum clkerciiliir,
quamvis plurcs earum, praccipue Anona Cherimolia ct squamosa,
haud l'arac florc.scaut in caldariis nostris. Sunt iUac ex;aelate Philippi
Milleki, periti ac felicissimi plnntannn cultoris, non lalius
cultura cxpUcatae, licci c labulis, quas dc slirpium inAngliam in-
vcctione vulgavit Sweetics in Horio suburbano londiiicnsi, iulclli-
gatiir, jam plurcs diulius impórtalas esse per semina, uli Anonam
muricalam jam anno 1656, A- relkulatam a. 1690, A. palu-
slrem et squamosam a. 1731 ct A. Clerimoliam a. 1739. In
australi parie regni Ncapolitaiii et in calidioribus Gracciae insulis
A. Cherimolia forlasse prospcrct sub divo, si iuler likmcm
accurate obtogilur. NiliUo vero minus vix est, quod spcremus,
cam lalius forc cxcullam ncque iinquam Europa hoc nobili fru-
ctuuni genere tamquam proprio uti poterli. Nil ab omni parte
bealum.