y<i P R Æ F A T I O. v i i
leiia fuprettia etiam majores mafias repertas fuiffe proceres aliqui ejus fll
nis narraveruut. Uramorum ditto & ipla cryftallos fert, & multi ubiqati
mines, aut effodiendis cryftaliis vitam fafteutant, aut vendetldis.
Aquarum inineralium ampla in Helvetia copia eft, thermarum verat»
Bad* & prope Leucam, turn aquarum tepidarum , quales Fabarienfes fc
& Weiffenbttrgenies, aquarum demum frigidarum tenui bolo, autterrai
yiofa praeguantium, quibus pvorum putridorum fetor ineft. Acidula;
flint, fola fere in ftnnma valle Oeiii circa St. Mcmritii fanum.
Murise feu aquse falfas parens in Helvetia proventus eft, inqne lolo aiM
ditionis Bernenfis, qui bine torrente Avonfon terminatur, inde torrents |
'Grande Eau. Ea regio gypfi cruftam fibi inftratam habet, qubd pailim |
ufus architeftonicos exuritur, vicinuin etiamiulfur. Teriuesfont murisvatj
aliquant« meracior, quse in monte les Fondemens fcaturit, & in qua ofli
fere falis marini portio eft : debilior altera vicina , -folforeo vapore pH
vix fupra centefimam falis datura: debiles etiam, fed uberioris aqute, *
ad duas indeleucas, py-,pe pagulum Fanex, ex glareofo monte prodeuij
parciffimse denique, quae in eadem regione fob rupe excelfa Chamvfim J
ter ex terras foperficie prodeunt. Memorabile eft, plerisque locis maJ
caeruleam coinpadlaminmonjtis centro deftillantemaquam falfam percolare, «j
circumjetSus ei margae duriffimse & micofe cotis faxum coercet.
Alius fal & fponte de fcopulis, etiam in viciniafontium falforum effiorefi
& in terra nigra paffim per alpes latet, aque nonnullis accolis in purgsw
Salem perficitur, cum nomine Gletfcher Sah. Nativo fali Glauberi am
refrigerans & amarus, glacialis, & figura deftitutus, in ferro candente |
mans, in rimis rupium ftib Chamofiere repertum eft.
Vulgaribus aquis Helvetia fuper omnes fere Europse regiones excellit. K
quam limpidas tllas aquas & cryftalfi fimillimas fe mini obtuliffe memini, ■
quam ex Helvetia exceffi. Ex fcopulis enim noftrte pet puros filices m
latse nulla terra vitiantur. Eft etiam aliud non paucarum aquarum piiij
gium, ut neque iplae ab ullo gelu in glaciem vertantur, neque vura
aquas linant congelari, ad quas admifeentur. Ejufmodi rivus ex pago M
nai fe praecipitat, & Aquilegiam per tubulos ducitur, aquasque toria
Grande Eau adverfus omnem hiemis violentiam admiftus muriit. Ejufid
etiam fontes in praedio dominii Rupenfis fcaturiunt, quod ad Brad!«
pertinet, & quae folae per rigidiffimas hiemes toti pago fuffecerunt, d
vehemens gelu reliquos fontes conftrinxiflTet. Caufam phaenomeni ignord
puriflimae font aquae, & guftui placent. Credas in profundo lacu lubtemj
non longe a fcaturigine colligi; ut in eo naturali caftello quidem nund
frigus conglacians fentiant, inque brevi itinere non poffint fobito a jj. a
dubus ingeniti caloris ad 3 2. deprimi
Caeterum Helvetiorum aquae non continuo in faetorem vertuntur, ®
confervas producunt, ut uoftrae Gottingenfes folebant.
Helvetia pro univerfa Europa aquas generat, rationem, quagenwtJ
mus. Eae aquae paratas ubique fibi deciives vs lies reperiunt, pergu'e #1
maximas valles defeendunt, Valeliam, Tellinam, Lepontiam, RhaetiaiM
inque lacus fibi paratos fubalpinos fe effundunt, quibus-Helvetia unitj
abundat. Nunquam tamen feritatem foam totam deponunt: Rheni d
Scaphufiam inter & Bafileaitt duae font cataraffae, & rapidiffimus alveiP
Scaphufiae, ttun inter Lauffenburg & Rheinfelden. Arola fexaginta a ft11*
gine leucis periculofum fopra civitatem Brugg rapidumque alveum p'-1'"
Rhodanus fob Lemano lacu terns conditur, faxis fobmerftis. Oenusij*
Rhaetia in Euxinum Pontem mittit, totus praeceps ruit. Sola Tela
lacum Neocomenfem, & infra eum lacum , placido flumine navium P3
iabitur.
Nulla in Helvetia vallis eft, quae foo rivo careat, nullusfere PaSui’t
vivi aquarum fontes non reddant laetiorem. Vix noti putei, liifi p^J
Ids , S ;4 ec!iV*tas Q-Uare neque ‘credo ab aquarum vitio ftrumas
Ifd. el” u1 in yalelia'incolae lutofas aqttas bibunt, Bernae tamen pu-
Ifnnae'iunt, ;iieque ideo -ftruniae in utroque'fe‘xu iiiftequentes.
^eaultitr, -ut ire mbiitibus ■ dicam. Edtuttt 4b 'alpibiis magnum eft difcrW
p B, Pfin’ce-fs ‘Jura eft, qiii liinc ultra GeheVâm verfos Lugdunum conti-
Biatar-» uride per fo.. féfe‘léUcâs ad Àrftlâe'cum Rlieno coimuentem, qua
fei'fefft- 'Pahim fcbptilofos.eft, ‘plürirhis“ locis fnitis , fylveftris , etiam
[atri Bfrô Vumnia juga pbtibris. Lorigde in eo rnoiite-plamties, dorfaque
tai (imi&> pytafouies 'nullâe : ' tttida taitten juga arbôfüm non font feracia.
lagna'pärs'inöntis fa?o-fitflniilari, fuBluteb, ' praeduro, ad aedificia utili,
E^Äiäpäliäife'fcalpri. Fërrb,& dptimo , Jura abundat. "Sicçior éft, quam
Ipes, & piffimdnaquofos, etiam in vallibus, Utpivis contabelcentis glaciei-
Tb rivos defiderês.
tarnt '«Hm Entmia valle tnohtes ex alpibus, fedeminus, cbntinuati,
■ 10s ipfi ruftici lprbprio nbmihe a fcbpulplis alpibiisdiftinguunt, 'toti ex gkf-
Ka coiigefti, aut derce ablconlis fub raulta terra rupibus concamerati, tere
Bin Hercynia vttlle.
■ Ah iis montibus cblfe itlnUmeri pfppagalïtuf, fivulentis.vallecnlis 'diftinfti,
Hque ‘oHb.’cefto drdirié, qublis 'ftfe titberöfa terrae facies in Nuitonia eft.
i i cdllibiis" cos ‘doiniiiatiir, quém lapidera liinc a pago Lutrj ad Burgdorf
■ que repérias, aut nudum , & fêbpülbium, äüt pauca terra fepultum, cu-
■ iiodi-etiam arenario monti ‘Ufbs Berna inftdet.
■ Ion- reperio taiften, ultain 'in 'ti-aftubiis Helvétiae variis lapidis fpeeieruin
Icqnfeiitiii'm eftfe. tC«ta.£t«fr/'dos èffdaitûf. fndediiccedit .düruslapis, càl-
mius, ex>lpibus'cbiitiiluattas. finie inmifeefifur -coagula lapidea, filicum ,
quos cbida inatefies 'cotfferra-mihäxdt, “& quo's paffim ad viam inter Cuilly fk
îj. Saphorin repérias. Durae iterum calcariae rpetrae ultra Chillon fequUntur,
■ k marmor vérum Vstfiüüöforis, qtiod valli pniicipi Aquilejenfittm undique
ftminet. Et tamen idetn tnkrtiidr paffim rubeitfe pote interrumpitur, :pis
■ orae : & ‘multo gypfo traits 'foffèntèm la "Grande 'È a u . Proxima fcopulofa
'■ Valefia mérrnore deftitüitür. Vicinus Sdiiftus äd usque Bex defeendit, fopra
Rar, paguin ad tegüläs 'apttts, inde in âlpës adfcëhdît.
■ ta, cum coll is pro via regia munienda perfoderetur, .proxime Bernam,
Rur Arblam, miftum vidi lapidetii miéaoëum & quarzeum alpiiium., cum
■ Icario‘Mpide rotùndo, 'C’ôtîsque àtëriariae làpicidina confufum. Ar-gilla
■ iam tötütu niontem Jw a fte g lt, cujus rupes ëx cote confiant.
■ Liceat addere, marmora Helvetica omnia-varii éffe coloris, alba nulla inno-
■ ifti, ut neicias, quibus éx montibus. Romaiii iiimenfas albi marmoris gle-
pas iutulerint, quae AveKiei 'ln tföäiäcife & ffâtuis reperiuntür. In altipra
fcinor‘fcandit, cuin ex rofeo & viridi värium circa rupes -glaciales -vallis
pmirf&n/d Ifrequens f eperi'àtUr ^ decidiiüm, neque integris in-rupibus. ‘Ni-
Kum, petpuldhf uhi circa St. ‘Tityphoii ëffoditur, ex luteo , cinere-o, -dp rufe-
■ ente fanguiiteo varimli circa 'Roche, (Sc^roxime cinereum , etiam mactilbfufn :
BrcaSji'ez nigrum cum venisalbis, cui vulgo Bernae aedes foperaedificantur.
|os fubcaemlea Bernae praepulchra eft : caeterum is lapis hoc vitium patitur,
■ pa humoremtrahat ut, omnino , terrain fi contigerit, fe ipfom confomat.
■ ices jafpini, albi, rubri, virides, nigri, ubique in Helvctiae ri-vis abun-
pM, eortunque , qui nigri font, aliquid dicuntur habere auri. Arenae'ex
i ,nt.nt° quarzo , ex lapillis granatorum fimilibus, alnsque cryftaliis conftaiit:
■ Vel flujnorufn ’fere planiffimis oyatisque lapidibus arenariae indolis fternun-
au SîA-HANZ'ANi-, Viri Cl. pericUla aptiffimis.
'■ retain Helvetia ignorât, cum calcariis ldpidibus àbundefc Nusquam etiam
^ b o s sùténofos traïfus, reperias ; qui adfont , ii fere aut circa lacum ripas,
■ t ttuviorum litt ora reperiuntur.
b 2 Vrides