
f ;
k o m m e i i e r a n s g e b i l d e t e P e r i s t o m s i c h u n t e r s c h e i d
e n d , v o n d e n l e t z t e r e n d u r c h d i e u n g l e i c h a r t i g e
F i e d e r u n g d e r S t e n g e l u n d d u r c h d a s ß l a t t n e t z .
D i e s e s l e t z t e r e h a t d i e E i g e n t l i ü m l i c h k e i t , d a s s d i e
ö l a s c l i e n d e s k o n k a v e n T l i e i l s d e r ß l a t t b a s i s l a n g g
e z o g e n , w ä l i r e n d a l l e ü b r i g e n r n n d l i c l i s e c h s -
o d e r v i e r e c k i g s i n d . D i e s e U n t e r s c h i e d e m ö g e n
a l s G a f t i i n g s c h a r a k t c r e g e r i n g f ü g i g s c h e i n e n , d o c h
b i e t e n s i e e i n e n g e i v i s s e n A n b a l t s p u i i k t d a r , w e l c
h e r d i e , d u r c h d e n ä u s s e r e n H a b i t u s e r h e i s c h t e
G a t t u i i g s t r e i i n n i i g u n t e r s t ü t z t . O h n e d i e G a t t u n g
Heterocladium f i e l e Pseudoleskea m i t Thuidium in
e i n e G a t t u n g z u s a m m e n , e i n e V e r e i n i g u n g , d i e ,
w i e u n s s c h e i n t , s e h r u n n a t ü r l i c h Yvär e . Heterocladium
t r e n n t d a h e r d i e s e b e i d e n G a t t u n g e n e b e n -
s o s e l i r , a l s s i e d i e s e l b e n e i n a n d e r n a l i e b r i n g t .
D i e H e t e r o k l a d i e n s i n d w e n i g v e r b r e i t e t e
ö l o o s e , w e l c h e a u s s c h l i e s s l i c h n u r i n G e b i i ' g s g e -
g e i i d e i i V o r k o m m e n u n d d a a u c h z u d e n S e l t e n h
e i t e n g e h ö r e n , b e s o n d e r s H. Kurrii, w e l c h e s w i r
b i s j e t z t n u r v o n e i n e m S t a n d o r t e i n d e n H o c h g
e b i r g e n N o r w e g e n s k e n n e n , u n d H. heteroplerum,
v o n w e l c h e m z w a r s c h o n m e h r e r e L o k a l i t ä t e n ,
n a m e n t l i c h i n d e n V o g e s e n , d e m S c l iw a r z Y v a l d e ,
d e m T a u n u s , iu d e n P y r e n ä e n ii. s . w. b e k a n n t
s i n d , d e s s e n F r ü c h t e w i r a b e r e r s t e i n m a l u n d
z w a r a u s d e r l e t z t e r e n G e b i r g s k e t t e e r h a l t e n
h a b e n : d i e V e r b r e i t u n g v o n H. dimorphim d a g e g e n
e r s t r e c k t s i c h v o n d e m m i t t l e r e n L a p p l a n d b i s
i i a c l i I t a l i e n n n d S p a n i e n .
G e s c l i i c l i t l i c i i e s . V o n d e n d r e i e u r o p ä i s
c h e n A r t e n d i e s e r G a t t u n g i s t d i e e i n e , H. dimorphum
s c h o n i n B r i d e l ’s Mantissa muscorum b e -
s c l i i ' i e b e n u n d i u G r e v t l l e ’s Scotlish cnjplogamic
Flora a b g e b i l d e t : d i e b e i d e n ä n d e r n h i n g e g e n s i n d
n e u . D e n n Hypnum heleroplerum d e r A u c t o r e n
i s t d u r c l i a u s n i c h t u n s e r H. heteroplerum, s o n d e r n
e i n e V a r i e t ä t v o n Plerigynandrum filiforme. D i e
E n t d e c k u n g d e r F r ü c h t e d e r v o r l i e g e n d e n i n t e r e s s
a n t e n A r t , d u r c h R o b . S p b c c e , l a s . s e n n u n ü b e r
d i e w a h r e g e n e r i s c h e S t e l l u n g d e r s e l b e n k e i n e n
Z w e i f e l m e h r ü b r i g . D a s n e u e / / . Kurrii w u r d e
v o n u n s e r e m F r e u n d e P r o f . K u r r a u s d e n H o c h g
e b i r g e n N o r w e g e n s m i t g e b r a c l i t , u n d u n t e r a n d
e r e n ö l o o s e n , w a h r s c b e i n l i c l i m i t H. dimorphum
f e u i l l e s e t p a r l e p é r i s t o m e p l u s p a r f a i t , d e s d e r n
i e r s p a r l a r am i f i c a t i o n m o i n s r é g u l i è r e m e n t p i n -
n é e e t p a r l e t i s s u d e s f e u i l l e s . C e l u i - c i a l a
p a r t i c u l a r i t é d ’o f f r i r d e u x f o rm e s d e m a i l l e s , d o n t
l e s i i n e s , o c c u p a n t t o u t l e m i l i e u c o n c a v e d e l a
f e u i l l e , s o n t a l l o n g é e s - h e x a g o n a l e s , t a u d i s q u e l e s
a u t r e s , q u i f o r m e n t l e p o u r t o u r d e l a f e u i l l e , s o n t
c o u r t e s e t p r e s q u e c a r r é e s . C e s d i f f é r e n c e s p o u r r
a i e n t p a r a î t r e d e p e u d ’i m p o r t a n c e , s i e l l e s n ’é t
a i e n t p a s a p p u y é e s p a r l e p o r t e x t é r i e u r d e s
p l a n t e s , q u i , a u p r e m i e r a b o r d d é j à , a i i n o i i c e u n e
d i f f é r e n c e g é n é r i q u e . S i o u v o u l a i t r e n o n c e r à
r é t a b l i s s e m e n t d u g e n r e Heterocladium, o n n e s a u r
a i t n o n p l u s s é p a r e r l e s g e n r e s Pseudoleshea e t
Thuidium, c a r l e s Heterocladium f o r m e n t u n i n t
e r m é d i a i r e , q u i é t a b l i t t o u t a u t a n t u n e s é p a r a t
i o n q u ' u n r a p p r o c h e m e n t e n t r e c e s d e u x g e n r e s .
L e s m o u s s e s q u i f o rm e n t l e s u j e t d e c e t t e m o n o g
r a p h i e , s o n t p e u r é p a n d u e s e t n e s e r e n c o n t r e n t
q u e d a n s l e s c o n t r é e s m o n t a g n e u s e s , o ù e l l e s
a p p a r t i e n n e n t m ê m e t o u j o u r s p a r m i l e s r a r e t é s ,
c ’e s t s u r t o u t l e c a s p o u r l’H. Ku rrii, q u e n o u s
n e c o n n a i s s o n s e n c o r e q u e d ’u n e s e u l e l o c a l i t é
d a n s l e s A l p e s n o r v é g i e n n e s e t p o u r Î'H. heleropterum,
q u i , j u s q u ’à p r é s e n t , n ’a é t é r e n c o n t r é
f r u c t i f i é q u e d a n s l e s H a u t e s - P y r é n é e s , q u o i q u e
l a p l a n t e e l l e - m ê m e a i t é t é o b s e r v é e d a n s p l u s i e u r s
c h a î n e s d e m o n t a g n e s , t e l l e s q u e l e s V o s g e s , l a
f o r ê t N o i r e , l e T a i im i s e t c . L'H. dimorphum e s t
l ’e s p è c e l a p l u s g é n é r a l e m e n t r é p a n d u e , c a r o n
l e t r o u v e , q u o i q u e s p o r a d i q u e m e n t , d a n s t o u t e s
l e s m o n t a g n e s , d e p u i s l a L a p o n i e j i i . s q u ’e i i
I t a l i e .
Historique. Des tro is e sp è c e s eu ro p é en n e s
de ce g e n re , nue se u le se tro u v e d éc rite p a r les
a u te u rs , c’e s t l’Jl. dimorphum, d é c o u v e rt p a r D r i -
DEL e t figuré dan.s le Scollish cryplogamic Flora
p a r G r e v i l l e ; les deux a u tie s e sp è c e s so n t nouv
e lle s, ca r l'H. heleroplerum d e s a u to u rs n’est
n ullement n o tre / / . heteroplerum, mais hien une
v a rié té du Plerigynandrum filiforme, comme nous
l ’avons d é jà fait o b se rv e r à l’occ assion de c e tte
espè ce. L a dé c o u v e rte , fa ite p a r Rob, S p ru c c , d e s
fru its de c e tte in té re s s a n te m o u s s e , lève to u te s
le s difficulté s à son s u je t. L'H. Kurrii a é té
v e rw e c h s e l t , z u r Z e it von dem E s s lin g e r R eise- ra p p o rté p a r n o tre ami, le P ro f. K urr, de s Alp es
verein a iisg e g e b e n . d e la No rw ég e .
A. F l o r e s c e n t i a d i o i c a .
I. HETER 0C LAD1U ÖI DIÖlORPHÜÖI N ob. d io icum , in tric a to -ca e sp ito sum , r ig id u lum ; caule tenui,
fiexuoso, plurie s diviso, subpinnatim ramuloso, radiculoso; fo liis caulinis sq u a rro sis, e basi la ta subdecu
rren te amplex icauli lanceolatis atque r e c u r v is , tenuissime brev i-b ico sta tis, toto margine minute
s e r r u la lis , innovationum in fe r io r ib u s multo m inoribus, subobtusis, fo liis ramulinis m in u tis, la x e im-
briculis, la n c e o la tis , p a ra p h y lliis haud n ume ro sis; capsula cernua et horizo n ta li, oblonga, ovali plus
minus in cu rva , operculo convexo-conico, obluso, annulo angusto.
H ypnum dimorphum B rio. Mant. Musc. p. 165, ejusd. B r yo l. univ. I I , p. 581. — G rev il le Scott,
crypt. Flor. T ab . 160. — H o ok, e t T a y l . Muscol. brit. ed. 2, p. 181. — D e N o t a r . S ylla b .
M u sc . ital. p. 14. — H artm a n Skand. Flo r. ed. 5, p. 325. — C, öI ü ller Synops. I I , p. 490.
Habit. In m o ntosis sy lv a tic is p ra e p rim is fagiiieis ad te rra in a re n o s o -a rg illa c e am , ra riu s ad
n ip e s a tq u e a rb o rum ra d ic e s.
M a lu r. Sei'o auc tumno e t primo vere.
T a b . I. Caespites l a t i , p lan i, in tric a ti, rig id iu sciili, opaci, lu teo -v irid e s.
P la n ta e b i—triu n c ia le s , d iv is a e , pin n atim ram u io s a e , r e p ta n t e s , ra d ic u lis numerosis fe r r r a e a d fix
a e (F ig . 1, 2).
Folia c a u lin a p lu s minus eo n fe rta , sq iia rro s a ( i b , 2 b ), ad basin vainoriim prim a rio rum m in o ra ,
l a te o v a ta , o b tu sa (3 , 4, 5 ), dehinc sensim m ajo ra , b re v i-a c um in a ta (6, 7 ), e t la n c eo la to -a cum in a ta ,
( 8 — 1 2 ), ap ic ia lia la n c e o la ta 20 ( 1 5 ) , to to ambitu s e r r u i a t a , haud v a r o - e r o s a , u tra q u e p a g in a
m in u te e t rem o te p ap illo sa ( 1 2 x), o b so le tissim e b ic o s ta ta , m ed ia p a g in a obloiigo-hexagone ad m a rg
in e s subqu ad rafo -aVeo la ta (11 a b ) ; ram u iin a caulinis multo m in o ra , la n c e o la ta , laxe im b ricata v e l
p a te n tia (13, 1 4 ) , omnia jú n io r a p a llid e v irid ia , s e n io ra f ia v e s c e u tia ; p a r a p h y llia h au d n um e ro sa ,
fo liifo rm ia vel p a lm a ta ( 1 6— 19).
Flores d io ici; p la n ta e m a scu la e femineis in te rm ix ta e , vel in c a e sp itib u s p ro p riis, similes (2 ). F lo re s
u triu sq u e sex u s in c a u le p rim ario v e l in ejnsdem divisionibus; masculi in te rd um clad o g en i, numerosi
(2 b , 2 1 ), foliis in v o lu c ra lib u s ex ovali v a ld e concava basi acumina tis, m a rg in e s e r ra tis (2 2 , 23, 2 4),
a n th e rid iis minutis, lo n g iu s p a ra p h y s a tis (2 5 ) ; flores feminei masculis lo n g io res sq iia rru lo sì.
Fructus sp a rs i. P e rich a e tium in ram u lo p e ric h a e tia li b re v i ra d ic a n te p o ly p h y llum . sq u a rro su ra
(1 b , 2 b ) , a lb ic a n s ; fo lia p e ric h a e tia lia e basi concava e r e c ta p a tu la a tq u e re fle x a , m a rg in e s e rra -
l a t a (27 — 3 1). Vagiuiila c ilin d ric a , p a r c e pilosa (3 2 ). C ap su la in p edicello semiunciali, subflexuoso,
laev i ru b e llo c c rn u a e t h o rizo n ta lis , o b lo n g a , ovalis, plus minus in cu rv a , so lid a , ru fa (33, 3 5 ), sicca
e v a c u a ta la c v is sub o re a u g u s ta ta (3 6 ). Operculum convexo - coiiiciim, o b tu sum , rufiim. .\iinnliis
ex unica c e llu la rum s e r ie compositus (3 9 ). P e ris tom ii d en te s lan c eo la to -su b u la ti, rufi, ap ic e p a llid i,
ano-uste tra b e c u la li (3 7 , 3 s ) , in te rn i m em b ra n a b a s ila ris lu tesce iis paulo u ltra dentium medium p ro c
e d e n s , dehinc in p ro c e s su s in te r artic u la tio n e s a n g u s te h ia n te s a tq u e cilia filiformia b in a ta vel
te rn a ta so lu ta (3 7 ).
A u m c r k . D ie Steng-el iiiiil bald sch lan k e r , bald Re- Item. L o s lig e s sont phis ou luoiiis a llon g é e s, plus ou
» Iriingener, niebr odor w en ig e r rcgclmä.?S!g- fied o riisiig , zu- moins ramifiées, quelquefois terminées par des pousses fla-
weilou ill stark b ew u r z e lte , lla g e llena r lig c Ausl¡iufcr v e r - g e llifo rm e s radicanles..à leur extrémité: le s feu ille s sou t plus
lungert ; die Blätter sind mehr oder w en ig e r sp arrig geöffnet, ou moins sq uarreuses sur la lig e p r in c ip a le , toujours rm-
aii tien Fiederiislchen iminer locker iibercinaiulcr g e le g t . briquées su r le s ranuiles.