LOO BefchryVing van BO OMEN , PLA NT EN ,
A Angezien het Nagelgewas dezen jare
i? 1al d" e geligenthedett gtlrui over de gehcele Provintie van Araboi-
na exceffif groot werd bevonden, en de pro-
vifie van Compagnics contantenjegenwoor-
dig daar na niet is geproportioneert,nog dat
ookdentyd, die vereift werd-, omdevoor-
fchreve Speceryen met, en door Gecommit-
teerden, na vorige ordre en gewoonten te
ontfangen, zal toelaten, om de Scbepen van
Batavia , en fecours a f te wagte? , en als dan
daar mede te beginnen, waar door d’afveer-
d 'tging van de zelve Scbepen, en de verzen-
ding van dito Speceryen merkelyk zoade
werden veragterd , zoo is in Rade goed-
gevonden, daar na niet te wagten, maar
de Inlander en, of Lever anders, by provifie,
met aanteekening en recepiff'en van hunne
geleverde parthytjes te laten voldoen.
Met dien verflande nogtans * dat een y~
der, die zulks begeerd, by provifie een vier-
de part van zyn contingent in gelde zal
werden betaald.
De kleine Parthytjes zullen om , zoo
veel mogelyk , dubbelde moeiten te myden,
in V geheel können werden a f betaald.
En daar en tegens de aanbr enger s van
mesrder quantiteit dienen te werden gedif-
poneerd, om haar voor eerß in *t geheel
met briefjes te laten contenteren, om de
eontanten na de v reffte blive Comptoiren ge-
zonden zynde, genomen op een vierde part
van ’/ Gewas , tot betalinge van dien te
können doen ßrekken.
y ior recepijfen zal aan elk Inlander een
apart brtefje, tot blyk van zyn geleverde
Nägelen, moeten werden gegeven, en daar
benevens een generale ly ft gemaakt , waar
mede de voorfchreve briefjes moeten werden
geconfronteerä, door het Opperhoofd, en
Gecommitteerden te teekenen, het welk on-
aangezien dat daar ’aan wat meer werk zal
wezen, is geprefereerd om den Inländer alle
ombragie , en het mißrouwen, datze fegen
hunne Orangkayen , en malkanderen,
hebben, te beneemen 5 zullende zorge moeten
werden gedragem
Dat de naamen der Inlanders duidelyk
werden aangeteekend, zodanig als ze werden
opgegeven , en byaldien ze meer , als
eennaam,(gebruiken, dat de zelve daarwer-
den bygevoegd in de confrontatie van onze
Rolle , met die van de Inlanderen, wel
lettende of de uitdrukking van de zelve naamen
behoorlyk zccordeerd, om naderhand
confufie en misver ftand te verhoeden.
En dat 00k , by de afbetaling de zelve
naamen, 7 zy een , of meer , accuraat
werden opgeleezen, om de regte man te
hehben.
Als mede , dat de betalinge riiet werde
gedaan aan de Orangkayen en Toeha’s in
V gemeen voor de geheele Negry , maar
aan yder perzoon in 7 by zonder, gelyk dat
kelyk is.
De vodrfchreve briefjens zullen niet anders
behoeven in te houden, als- de naam
van de perzoon Y en de geleverde quantiteit,
mitsgaders bet verfirekte ofhand, te» am-
zien van die gelte, die het tonten te gemein
, met met eyffer-letters, maar met wen-
den geheel uitgefchreven, welke verßrekking
ntet prefys werd gelimiteerd op een net
vierde part, alzoo het zelve veel reekenens
en werks zoude onderworpen wezen 5 maar
op zoo veel als daar ontrent kan werden zenomen.
6
En zullen de Gecommitteerdens , benevens
het Opperhoofd , ter internie van dezepoin-
ten , en Inßruffie f wyders zoodanige pre-
| cautie en meth§de gebruiken, als onder em-
ploy van de befie fpoed en voortgank orden-
telykß zal werden bevonden.
In gevolge van deze Inßruäien werden
tot den ontfang en betaling der Nagelen na
het Comptoir Larike Gecommiiteerd den '
Caßer J°hannes van Dam* en Willem
Ohadborn.
Ambofaa, aan ’t Katteel Vifloria, den
rebruari, m ’tjaar 1693. |
N . S C H A G H E N .
Daar legt ook veel aan gelegen , hoe
ingewogen werd, alzoo dat zomtyds
wei yry wat te ruim genomen werd.om,
behalven de overvwgt voor de Maatfchap-
py (dat ontrent een per ceitto maakt) nog
wel ruirn wat voor zieh , o f alleen , o f
voor de Gecommitteerden van wegen de
Maatfchappy (om toe te zien, dat alles
rechtveerdig toegaat) gefteld b y ’t Opperhoofd,
o f tegen hem over, mede een
deeltjc, over te houden, dat dan zom-
tyds nog wel maar tulTchen ’t Opper-
hoofd, en eene Gecommitteerde.na dat
zy beide van de moord van Parys we-
8 Ü o f “ «w e ten , gedeeld werd : want
anders houd hy t alles voor zieh alleen.
Indien dt. alles zeggen zou , ’t geen ik
daar af w e te , dit Hoofdiluk zou vry
verre uitdyen 5 dog dit ftappe ik over ,
alzoo dat my met raakt. '
Voor een pond Nagelen moet men hier
net vier gülden, ook z e l f i n ^ W be-
. en, dat wat hardis-, hoewel ’t weinig
betaald werd,om dat yder zyrinbod-
druft wel yoormetvanden Inlanderbeko-
men-kan. T e vreemder is ’t , dat men in
Indien zoo veel betaald, daar zy in het jaar
lyio^en 17z y. in Holland maar vyfenzeven-
tig ituivers golden, dat vy f ftuivers min-
1 1S- ongelyk meer
winfl geven zy in Suratte, Bengale¡Per-
fien, en elders,. daar zy getrokken zyri.
W at nuttjgheden deze heerlyke Vrugt
heeft,
De
Nooten-
Mufcaatboom.
heeft, behoeven wy hier niet te befchry-
ven. Dit is door veel andere voor ons
al gedaan, en ’t is den Genees-kundigen bc-
kend, van wat kragt en gebruik de
JCruid-Nagel, en de Nagel-Ohe is, waar in
men egter groot onderfcheid vind: want
Van ouds leverde de Inlanders uithonderd
pond Nagelen maar een kan Olie, die
men naderhand uit veertig pond wift te
trekken j dog de eerfte was veel beter ,
dan de latere.
De Inlander heeft ’er hier zeer weinig
gebruik van: want de Nagel-Olie ’er
uit te branden, is hen op zwaare boete
verboden, gelyk ’er op ’t verkoopen der
Nagelen aan andere, als aan de Maatfchappy,
een zwaare ftraf aan den lyve
gefteld is, waar over veel Inlanders niet
alleen, maar zelf ook verfcheide Hollanders
van aanzien op ’t fchavot geraakt,
en gegeeileld zyn, o f inet Nagelen onder
den arm,, en een brief op de borft, waar
öp N A G E L -S LU IK ER ltond, te
pronk geftaan hebben, in de keten geilagen,
en na ’t Eiland Roßngeyn in Banda
gebannen zyn. Ja daar is in ’t jaar
1706. ymand over gegeefleld, die maar
de waarde van andcrhalve Ryksdaalder
Nagelen gekogt had.
Zy gebruiken de Nagelen nu en dan
onder hunne Zalven en Smeerzels, of
wryven die, vermorzeld en nat gemaakt
Zynde, rondom hun voorhoofd , en in
de llagen van hun hoofd tegen zwaare
Hoofdpyn, als die uit koude ontftaat,
Want anders zal zy aan ’t voorhoofd
niet licht droög werden , daar zy anders
ten eerften opdroogd, en tegen meer andere
ongemakken. Ook rooken zy die
nu en dan wel onder hunne Tabak.
De Moer-Nagelen, enookde andere,
werden wel geconfyt, en fmaaken zeer
geuiig, hoedanig zy in meenigte na Batavia
, en zelf ook na Holland, vervoerd
werden..,. ; . ' r: r .
Eenige jaarenherwaards zyn de Moer-
Nagelen ook voor ontrent de halve waarde
door de fapanders zeer getrokken ge-
weeft, om ze in de Genees-kunde te gebruiken
•, dog dit duurdc niet lang.
Ik zou van de Nagelen nog veel dingen
Können zeggen, die yder een juift niet
weet j dog zal daar met meer af reppen,
om dat dit ftuk wat teer, en ’t ook niet
noodig is ’er alles van te zeggen.
De tweede Specery-boom, die in Am-
boina mede valt, is de Nooten-Mufcaat-
boom* hoewel die nu eigentlyk maar alleen,
om als een Specery, aie men ver-
zameld, en inweegd, te dienen , in de
Landvoogdy van Banda aangequeekt, en
ook daar binnen bepaald werd , zonder
dat zy ergens anders groeyen mag.
Die men hier in Amboina heeft, wer-
III. D e e l .
den daar maar als, by oogluiking ge-
dul4, en.meeft tot het confyten der
Nooten gebruikt, zonder dat zy byna ergens
anders toe dienen, vaarende de
Landvoogden , en Opperhoofden daar
zy nog zyn, beft daar van* die ze den
Inlander voor niet afhalen , -verge-
tende gemeenelyk daar iets voor te beta-
len. En die Lieden zyn zoo groot,;dat
zy haar ’er geen reekening Van durVen
t’huis zenden, wel wetende, dat hen
dit maar quaad doen, en dog nooit zou
betaald werden.
.. Wat nu dezen Boom betreft, wy zeggen
vooraf dat hy gemeenelyk j behal-
ven de andere zoorten, in Mannetjens en
JVyfjens - Nooten onderfcheiden werd j
en dat wy nu eerft van ’t Wyf jen zullen
fpreeken.
Men kan de zelve in tamme en wilde
Nootenrboomen onderfcheiden, cn wy zullen
vooraf van de tamme melden. /
Deze Boom heeft de gedaante wel u e
eenigzins van een Peere-boom ■, maar hy tamme. ’
is zoo fpits niet van kruin, die platter en •
wyder uitgebreid is.
De ftam is zomtyds recht opgaande,
en zomtyds is die .Boom ook wel kort
van ftam, en met eenige dikke takken
ter zyden , boven malkanderen uitfehie-
tende.
Hy is zeer fraay van ftal, dewyl
de takken zieh zoo recht op niet, als
wel de Nagel-boom , maar meeft ter zyden
uitbreiden, waar door deze Boom
een breeder en 1‘chooner kruin krygt, hoewel
hy weinig dikke takken heeft.
Hy is eifen en glad van fchors , dog
wat bruin-graauw.
De bladeren zyn lang, wel zoo fpits,
als een Peere-blad, zonder tanden, zynde,
als zy itog jongzynj wit-agtig-groen,
maar, wat ouder geworden , van Doven
fchoon-groen en glanzig 5 dog beneden
bleek en vaaler. In ’t midden heeft men
cen rib, en ter zyden zulke fyne dwars-
ribben, dat men die pas zien kan , die
ook aan yder zyde pas zeven of acht zyn.
Zy vertoonen zieh meeft twee en twee
byeen aan hunne takjens, hoewel juift
altyd niet regt tegen over malkanderen.
Als men onder de zelve gaat, o f ryd,en
men ’t blad in de handen maar wryft,
zoo geven zy een heerlyke reuk.
Indien men zulk een tak afbreekt,
loopt ’er een zap u it, als of ’t bloed
was, en dit is zeer quaad voor den Boom,
in zoo verre, dat hy daar door zyn
kragt verlieft, en onderblyfd , o f niet
tieren wil.
Dezen Boom begind met zyn acht of
negende jaar eerft te dragen.
Als de Vrugt haar begin neemt,
zict men eerft eenige geelagtige kleine
C c ^ ' knop- ..