worden niet gebogen. Een vissenooglens heeft ook een
dergelijk perspectief. Naar de rand toe vindt er een
regelmatige verkleining plaats.
10. Cartografen die het bolle oppervlak van de aarde
willen weergeven op een vlakke kaart, hebben met
hetzelfde probleem van doen. Hiervoor hebben zij
verschillende oplossingen bedacht. Bijvoorbeeld een
‘richtingsgetrouwe’ weergave of ‘oppervlaktegetrouw’.
Zie hiervoor handboeken van cartografen. Leonardo
da Vinci was waarschijnlijk al zover. Bij de tekening
op de bol sprak hij van enkelvoudig perspectief. Na
overbrenging op een plat vlak (of een ander gewelfd
oppervlak) noemde hij het meervoudig perspectief
(Zie White ,J.).
1 1 . Al in de vorige eeuw werden speciale
panoramacamera’s gebouwd. Hiermee is het mogelijk
een foto in het rond te maken (zelfs 360° is mogelijk).
Deze camera’s hebben een cilindrisch gebogen
achterwand (vergelijkbaar met een cilindrisch scherm
in de perspectiefleer). De film wordt belicht via een
draaiende lens. Dit levert ook een perspectief op met
gebogen lijnen. Alleen hier blijven de verticalen recht.
Aanbevolen literatuur
Borssum Buisman, J.H. van, Wybrand Hendriks en de
optica, Teylers Museum Magazijn, nr. 1,19 83 .
Bouman, P., & Broers, P., Teylers Boek- en Konstzael’,
’s-Gravenhage 1988.
Descargues, P., Perspectief, Landshoff, Amsterdam
1976.
Gombrich, E.H., Art and Illusion, a study in the
psychology o f pictorial representation, Londen i960.
Kaldenbach, C.J., De optica, een leerzaam
kijkvermaak, DeBoekenwereld, nr. 2 en 3, 1983.
Pirenne, M.H., Optics, Paintings and Photography,
Cambridge 1970.
Regteren Altena, I.Q. van, Borssum Buisman, J.H. van,
Bruyn Kops, C.J. de, Wybrand Hendriks 1744-1831,
Haarlem, 19 7 2 .'
White, J., The Birth and Rebirth o f Pictorial Space,
Londen 1957.
Wiechmann, A., Palm, L.C. (red.), Martinus van Marum
1730-1837. Een elektriserendgeleerde, Haarlem 1987.
Tekeningen en schilderijen van
W.G. Hofker
In de bovenzaal van het museum, voorafgaand aan de aula, is vanaf 10
September een bescheiden tentoonstelling te zien van voornamelijk
tekeningen van W.G. Hofker (1902-1981), aangevuld met een klein aantal)
schilderijen van zijn hand. Op een enkele uitzondering na zijn de
geexposeerde werken gekozen uit het bezit van de weduwe van de
kunstenaar, mevrouw Maria Hofker-Rueter. Directe aanleiding tot de
tentoonstelling is het verschijnen van een eerste en rijk geillustreerde
monografie over de schilder.1
Willem Gérard Hofker werd in 1902 in Den Haag
geboren als zoon van Gerrit Jan Hofker, ambtenaar
bij de PTT. Zijn vader, bevriend met tal van leden van
de beweging der Tachtigers en zelf een tijdlang
medewerker van De Nieuwe Gids, vernoemde zijn
zoon naar de schilder en graficus Willem Witsen. De
jonge Hofker toonde al vroeg een uitgesproken
artistieke begaafdheid. Toen hij vijftien jaar oud was
kreeg hij dan ook van zijn vader toestemming om zieh
als schilder te bekwamen, eerst aan de Haagse
Academie, later aan de Rijksakademie van Beeidende
Künsten in Amsterdam. Zijn opleiding, in 1924
afgesloten, was van gedegen academische äard; de
traditioneel-academische manier van werken die hij
zieh in die leertijd eigen maakte heeft hij in latere
jaren nooit verloochend.
In 1930 trouwde Hofker met Maria Rueter, een
dochter van de bekende portret- en stillevenschilder
Georg Rueter en zelf als boekbindster en calligrafe
werkzaam. In de jaren twintig had Hofker een aantal
12 Willem Gerard
H ofker (1902-1981),
zelfportret, 1927,
zwart krijt>,
monumentaal-decoratieve opdrachten uitgevoerd,
onder andere voor de Koninklijke Nederlandsche
Stoomvaart Maatschappij, waarvoor hij enkele
wandschilderingen voor schepen maakte. Weinig is
hiervan echter bewaard gebleven. Daarnaast bouwde
de kunstenaar een gedegen reputatie op als schilder
van goed gelijkende en vooral natuurlijke portretten.
Hij bezat de gave, persoonlijkheid en karakter op
levendige en onnadrukkelijke wijze te suggereren. In
1936 ontving hij de prestigieuze opdracht, een portret
van koningin Wilhelmina te schilderen voor het
hoofdkantoor van de Koninklijke Paketvaart
Maatschappij (KPM) in Batavia.
Onderdeel van de opdracht was ook dat het echtpaar
Hofker het voltooide portret naar Nederlands-Indie
zou begeleiden, om aansluitend een reis door de
kolonie te maken die Hofker in de gelegenheid zou
stellen, een reeks tekeningen en schilderijen van
Indonesische onderwerpen te maken die de KPM zou
kunnen reproduceren en gebruiken. In april 1938
reisde het echtpaar naar Bali. Daar raakten ze al
dadelijk zo onder de indruk van de schoonheid van
dat eiland en zijn bewoners dat zij besloten, zieh er
voor längere tijd te vestigen.
Tot eind 1943, toen zij door de Japanse bezetter
gearresteerd werden en gei'nterneerd op Celebes,
woonden de Hofkers op Bali. Het waren, in de
woorden van Hofkers echtgenote, ‘wonderbaarlijke
jaren’. E r onstonden talrijke tekeningen en
schilderijen, van Balische tempeldanseresjes en
andere jonge vrouwen die met hun gratie en
schoonheid zijn aandacht trokken, van het unieke
landschap en de karakteristieke architectuur. De
werken uit Hofkers Balische periode trekken de
laatste jaren steeds sterker internationale
belangstelling; diverse voorbeelden zijn op de
tentoonstelling te bewonderen. Ook uit Hofkers
kampperiode op Celebes zijn enige tekeningen
bewaard gebleven die een beeid geven van het
dagelijks leven in de mannenkampen, waar hij ruim
anderhalf jaar verbleef.
Na de bevrijding van Indonesie keerden de Hofkers
noodgedwongen naar Nederland terug. Daar brak een
moeilijke periode vopr de kunstenaar aan. Het
artistieke klimaat was inmiddels volkomen veranderd,
modernistische stromingen gaven er de toon aan en
Hofkers figuratieve werk vond nauwelijks nog
erkenning onder zijn collega’s. Hij liet zieh hierdoor
echter niet van zijn pad brengen. Portretopdrachten
kwamen al spoedig weer binnen en ook wijdde
Hofker zieh in deze jaren opnieuw aan zijn grafische
werk. Een andere bron van inkomsten vormden de
met krijt getekende Amsterdamse stadsgezichten,
waaraan Hofker zieh vanaf de jaren ’50 wijdde, en de
andere ‘portretten’ van steden en huizen die hij,
dikwijls in opdracht, vervaardigde. Veel van de