Een historisch incident dat in dit verband zeker vermeld
moet worden is het ontwerp van Adolf Loos voor de
prijsvraag die in 1921/22 werd uitgeschreven voor de
Chicago Tribune Tower. Het was een ironisch ontwerp,
bestaande uit een gigantische Dorische zuil op een ku-
busvormig voetstuk, dat een interessant architectonisch
commentaar inhield op het doel van de prijsvraag zelf.
Bij Bofill lijkt het echter één en al ernst, weliswaar een
nogal pragmatische ernst, maar toch! Ik meen dat voor
het werk van deze architect en voor dat van vele volgelin-
gen en minder dramatische talenten, slechts op een mo-
dieuze wijze en kortstondig een beroep is gedaan op de
uiterlijke vormentaal van het classicisme. Het is bij ge-
brek aan andere middelen tot het maken van een breed
gebaar, dat door duizenden met instemming kan worden
ontvangen. De vraag heeft de architect naar dit middel
doen grijpen, en ogenschijnhjk had hij er veel plezier in.
Er is dus geen sprake van stijl. De architectuur is een uiterlijke
aangelegenheid geworden, die snel mee verändert
met de trends van alle dag. Een juiste aanduiding
hiervoor is misschien het Amerikaanse begrip ’styling’,
dat is afgeleid van stijl, doch dat z’n beweegredenen
vooral vindt in de resultaten van markt- en motivatieon-
derzoek.
De volgende week (23 September 1989) wordt in het
Groninger Museum een tentoonstelling geopend over
exuberantie in kunst en vormgeving onder de aan Venturi
ontleende titel ’Less is a bore’ (Minder kan het niet).
Deze tentoonstelling brengt me terug bij het neo-classi-
cisme. Dat heeft immers in Groningen een krachtig monument
staan in de vorm van het stadhuis van Jacob Ot-
ten Husly. Voor dit stadhuis - resultaat van een typische
18e-eeuwse genootschapsprijsvraag - was het programma
geformuleerd door de geleerde Petrus Camper.
Via het programma van Camper weerspiegelt het Gro-
ningse Stadhuis als het ware diens vaderlandse deugden
in zijn klassieke Palladiaanse strengheid. Ongewild waar-
schijnlijk is met ‘Less is a bore’ een verbinding gelegd tus-
sen twee reacties op het classicisme; die van het neo-clas-
sicisme en de Hollandse deugden en die van het post-
modemisme en de internationale avant-garde der opper-
vlakkigheid.
Met Venturi is de beweging van de modernen — die rela-
tief korte période, die zieh vrij wist te maken van het
eclecticisme Sw e e r tot het verleden gaan behoren. We
bevinden ons nu in een nieuw ’fin de siècle’, dat wordt ge-
tekend door een verhoogde eclectische aktiviteit.
Dat leidt in sommige van haar uitingen tot resultaten van
kunst en vormgeving, waarbij vooral de letterlijke opper-
vlakkigheid - de aandacht voor de huid en voor het cos-
metische — kenmerkend is.Is het waar wat sommigen be-
weren, dat deze vluchtigheid het kernbegrip is voor de
kunst en de vormgeving die zieh nu manifesteert?
En wordt deze vluchtigheid slechts zichtbaar in nieuwe
combinaties, die worden samengesteld uit alles wat de
ontwikkeling van kunst en cultuur heeft opgeleverd?
Het nieuw-eclecticisme, een term die ik voor de architectuur
en het ontwerpen liever gebruik dan het begrip post-
modernisme, heeft velen aan nieuwe ideeën geholpen.
Het werk van moderne ontwerpers als Ettore Sottsass,
Michael Graves, James Stirling, Charles Jencks, Alles-
sandro Mendini en enkele Nederlandse navolgers lijkt
erdoor te zijn gaan bloeien, en als dat zo uitkomt, wordt
er hevig naar het classicisme gelonkt.
Ik sluit af: Een stijl die niet meer een weergave is van een
idee met een diepergaande betekenis dan alleen een mo-
dieuze gedachtensprong, verwordt tot styling, die wisselt
met de seizoenen. De belangstelling voor het classicisme
van vandaag is - in de ban van de tijd — vluchtig en heeft
zelfs met de moderne ’life-style’ slechts een voorbij-
gaande verhouding. Het is het classicisme van het markt-
mechanisme.
Deze ontwikkelingen maken duidehjk, dat nu van stijl in
zijn oude, in algemene betrokkenheid verankerde bete-
kenis, niet meer kan worden gesproken. Wei is er de laat-
ste twee eeuwen, parallel met de opkomst van de mecha-
nisatie en industrialisatie, iets voor in de plaats gekomen
in de vorm van het funktionalisme.
Of hier van een stijl kan worden gesproken?
Als dat zo mocht zijn, dan is het één met vele gezichten,
zoals het classicisme.
Ik hoop dat u zieh niet hebt laten ontmoedigen door mijn
gedachtensprongen en dat u zieh volledig zult kunnen
overgeven aan het neo-classicisme.
Wim Crouwel
Geraadpleegde literatuur
Julius Posener, From Schinkel to the Bauhaus, Architectural Association,
Paper number 5, Publ. Lund Humphries, London,
1972.
Tonis Kask, Symmetrie und Regelmässigkeit, Französische A rchitektur
im Grand Siècle, Verl. Birkhäuser, Basel, Stuttgart,
1971.
Alexander Tzonis, Liane Lefaivre, Denis Bilodean, De taal van
de klassicistische architektuur, Het gebod tot orde, Uitg. SUN,
Nijmegen, 1983.
Robert Venturis, Complexity and Contradiction in Architecture,
The Museum of Modem Art Papers on architecture, Publ. The
Architectural Press Ltd., London, 1966.
Adolf Max Vogt, Boullées Newton Denkmal, Sakralbau und Kugelidee,
Verl. Birkhäuser, Basel, Stuttgart, 1969.
Paolo Portoghesi e.a., Palladio 1580-1980, Palladio: La sua credit
(in el mondo, Ed. Electra, 1980.
Kenneth Frampton, Modern Architecture 1920-1945, GA Dokument,
Special Issue 3, Publ. A.D.A. Edita Ltd., Tokyo, 1983.
Agenda
Tentoonstellingen
9 december t/m 18 februari 1990: Vereeuwigd.
Portretten van honderdjarigen 1600-1900
24 februari 1990 t/m 13 mei 1990: Cornelis
Springer (1817-1891) als tekenaar
Lezingen Vereniging OKW, ’Chaos’
Tot en met april 1990 zal in een serie van zeven
voordrachten in de aula van Teylers Museum
het thema Chaos centraal staan (zie bijdrage H.
Tennekes in Teylers Magazijn 24). De lezingen
worden georganiseerd onder auspicien van de
Vereniging voor Onderwijs, Kunst en Weten-
schap, afdeling Haarlem, in samenwerking met
het museum:
Zaterdag 16 december 1989 — Dr. J. de Goede:
Het chaotische brein
Zaterdag 13 januari 1990 — Dr. ir. J.D. Op-
steegh: Chaos in de atmosfeer
Zaterdag 17 februari 1990 — Drs. PJ. Schroe-
vers: Voorspelbaarheid en onvoorspelbaarheid
in ecologische Systemen
Zaterdag 17 maart 1990 — Prof. dr. P. de Wolff:
Chaos en onvoorspelbaarheid in de economie
Zaterdag 7 april 1990 — Prof. dr. ir. H. Tennekes:
Chaos: de grenzen van kennen en kunnen
Door de sprekers wordt samengewerkt in een
verzamelwerk, getiteld CHAOTICA, dat verschont
in maart 1990 bij Uitgeverij Aramith,
Bloemendaal. Van de eerste twee lezingense-
ries in Teyler, over Creativiteit en over Waarne-
men, zijn boeken versehenen bij Boom Uitge-
vers Amsterdam/Meppel. Het boek over de
derde serie, Communicatie is net versehenen.
De lezingen worden gehouden in de aiila van
het museum. Vanaf 10.30 uur bestaat de gele-
genheid een kopje koffie of thee te drinken.
Voordrachten van 11.00 — 12.30 uur, inclusief
ongeveer een half uur discussie. Toegangsprijs
bedraagt voor een abonnement f 85,-, voor
OKW-leden f 60,-, of per enkele voordracht
resp. f 15,- en f 10,-. De kaarten zijn in het museum
verkrijgbaar of door het verschuldigde
bedrag over te maken op bankrekeningnummer
44.87.82.065 van de AMRO-Bank te Heem-
stede (gironummer van de bank: 8238) ten
name van Vereniging OKW Haarlem, onder
vermelding van de gewenste lezing(en). Nadere
inlichtingen zijn te verkrijgen bij het museum
(B.C.Sliggers, 023-319010).
Kabinetslezingen 1989-1990
Tot voor kort werden jaarlijks de kabinetslezingen
van Teylers Museum verzorgd vanuit het
Mineralogisch en Palaeontologisch Kabinet.
Door de vaak geringe belangstelling is dit jaar
besloten een cyclus voordrachten te starten
waarin een groot aantal terreinen van de stich-
ting en het museum aan de orde komt. De voordrachten
worden op dinsdagavonden in de aula
van het museum gehouden en zijn voor een ie-
der gratis toegankelijk. Duur van de voordrachten
ca. 1 uur met aansluitend gelegenheid tot
vragen stellen. Aanvang 20.00 uur precies, museum
open 19.45 mir.
Dinsdag 12 december 1989 — Dr. D.O. Wijr
nands (tuinbotanicus Landbouwuniversiteit
Wageningen): De relaties van de Zweedse bota-
nicus/naturalist Carl Peter Thunberg (1743-
1828) met Nederlandse genootschappen
Dinsdag 16 januari 1990 — Dr. B. Theunissen
(Instituut voor Geschiedenis der Natuurweten-
schappen, Utrecht): De mosasaurus en de opkomst
van de paleontologie
Dinsdag 13 februari 1990 — Mevr. drs. G. van
der Meer (conservator Munten- en Penningen-
kabinet Teylers Museum): Spotpenningen
Genootschapslezingen
Dit winterseizoen worden weer drie lezingen
gehouden door Leden van de met Teyler Verbünden
Genootschappen. De eerste vond
plaats op 27 november jl. (Prof. Dr. Lever: De
genen van Hugo de Vries).
29 januari 1989 - Prof. Dr. A.F. de Jong, Franz
Rosenzweig, Joods denker op het breukvlak
van twee eeuwen.
26 februari 1990 - Prof. Dr. M.C. Brands, Het
Duitse dilemma, in verleden en heden.
Deze voordrachten worden gehouden in de
aula van Teylers Museum, aanvang precies om
20.00 uur. De toegang is gratis.
Concerten Stichting Huygens-Fok-
ker
De concertserie 1989/90 van de Stichting Huy-
gens-Fokker bestaat dit maal uit koffieconcer-
ten die om 12.00 uur beginnen en zondagmid-
dagconcerten waarvan de aanvang om 15.00
uur is. Voor het bijwonen van de concerten is
alleen een geldig museum-toegangsbewijs no-
dig.
Zondag 10 december 1989: zondagmiddag-
concert, aanvang 15.00 uur, strijkkwartet — Het
31-toons strijkkwartet. Werken van Badings,
Ridout en Caux
Zondag 4 maart 1990: zondagmiddagconcert,
aanvang 15.00 uur, Claude Coppens — Werken
voor geprepareerde- en anders gestemde piano
Zondag 1 april 1990: zondagmiddagconcert,
aanvang 15.00 uur, Bob van Asperen — Clave-
cimbelmuziek in de middentoonstemming
Zondag 6 mei 1990: koffieconcert, aanvang
12.00 uur — bespeling 31-toonsorgel, muziek
voor fluit en orgel (Anton de Beer - Fokkeror-
gel, Johan van Kempen — fluit)
Teyler Agenda 1990
De Teyler Agenda 1990 heeft dit maal als
thema ’Hoogtepunten uit Teylers Museum’.
Werd de laatste jaren meestal grotendeels een
keuze uit de collectie van de Kunstverzamelin-
gengemaakt, de nieuwe agenda toont hoogtepunten
uit alle kabinetten: fossielen, mineralen,
natuurkundige apparaten, penningen, munten,
boeken, tekeningen, prenten en schilderijen. De
agenda is rijk geillustreerd met 52 afbeeldin-
gen, deels in kleur, deels in zwart wit. De prijs
bedraagt f 20,- indien U de agenda in het museum
aan.schaft; f 25,- is de prijs in de boekhan-
del. U kunt de agenda ook schriftelijk bestellen:
de prijs is dan f 20,- plus f 5,- portokosten.
Mededelingen
Vriendendag
Afgelopen 4 november werd weer een ge-
slaagde Vriendendag in het museum gehouden.
Ruim 120 mensen namen deel aan het inmid-
dels traditionele Teyler-ontbijt. In de gehoor-
zaal zette de heer Ebbinge de uitbreidingsplan-
nen van het museum uiteen: aankoop van ge-
bouw Zegelwaarden en de nieuwbouwplannen
met een architectuurprijsvraag. Vervolgens
hield de heer Van Hoorn, bibliothecaris en conservator
van het fysisch kabinet, een inleiding
over Audubon’s ‘The birds of America’, vijf
kloeke, zeer fraai geiillustreerde werken over
vogels. Dit kostbare werk, dat zelden geraad-
pleegd wordt, was vervolgens op vijf verschil-
lende locaties in het museum te bezichtigen.
Blader-teams met witte handschoenen aan
sloegen langzaam de bladzijden om en gaven
nadere toelichting. Toen bleek pas hoeveel or-
nitologen de vriendenkring van Teyler rijk is.
De zeer geslaagde ochtend werd om ca. 12.00
uur afgesloten. Ook volgend jaar zal weer een
kijkje achter de schermen worden genomen.
Suggesties zijn altijd welkom.
Uitbreidingen Teylers Museum
Teylers Museum heeft per 17 november jl. de
beschikking gekregen over een aangrenzend
gebouw dat in gebruik was door de firma Joh.
Enschede en Zonen. Dit pand ‘Zegelwaarden’,
dat zijn naam te danken heeft aan de vroegere
functie van opslag van postzegels voor de PTT,
werd in 1952 gebouwd. Tot de aankoop is over-
gegaan omdat het museum dringende behoefte
heeft aan eigentijdse voorzieningen. In het museum
is al lange tijd een nijpend tekort aan
ruimten die gebruikt kunnen worden voor depots
en conservering van de collecties, alsmede
werkruimten voor alle medewerkers. Ook een
studiezaal voor de Kunstverzamelingen evenals
een ruimte voor educatieve doeleinden kunnen
in het nieuw verworven pand worden onderge-
bracht. Het gebouw ‘Zegelwaarden’, dat geen
publieke bestemming krijgt, zal pas na een in-
grijpende verbouwing in gebruik worden genomen.
D e aankoop werd mogelijk gemaakt door
een structurele verhoging van de subsidie van
WVC, welke in augustus van dit jaar aan Teylers
Museum werd toegekend.
Tegelijkertijd worden door Teylers Museum
nieuwbouwplannen ontwikkeld die zieh richten
op nieuwe publieksvoorzieningen. Daarbij gaat
het ondermeer om een tentoonstellingszaal
voor wisselexposities, een museumwinkel en
een koffie- en lunchgelegenheid. Door een vrij
te komen ruimte in het museum kan dan einde-
lijk aan een goed geoutilleerd prentenkabinet
worden gedacht. De nieuwbouwplannen krij-
gen een nadere uitwerking door middel van een
architectuurprijsvraag, die in het vooijaar van
1990 zijn beslag zal krijgen. De plaats van de
nieuwe uitbreiding is gelokaliseerd ten oosten