efferata invenitur. „Creditar“, inquit K a em p fe ru s l. c. p. 667: „palma sylvestris, per 'desertas valles et circa torren-
tium salsorum ripas crescens, ex ipsis orla hortensium dactylorum ossiculis, quorum germen in sterili solo, nulla quidem
auxiliante cultura, in agrestem prosapiam degeneret, si deinde radicum traducihus propagetur. Un ricola e sic referunt,
penes quos Jides sit.“ Sic igitur cernimus palmam in mullis regionihus, qua rum men fio a nobis jam est ja c ta , omni generis
liumani culturae superstitem et quasi testem superiorum gentium relidam nunc inter magnarum urbium parietinas ex-
stanlem, ubi his temporibus Arabs fugilivus in desertis sub pellibus degit. Haec est., ut nominatim dicam, Africae conditio,
in qua terra palmarum proles non solum ex pristino elegantiorique vilae cui tu hucusque servata est, sed scenilae omnibus
reliquie naturae dolibus negleclis, in quibus olim illic sal us hominum frequenlissimorum nitebatur, nihil aliud praeter
palmam curant. Aliter a ut cm res se habet in Coelesyria at que Mesopotamia: quae regiones incunabula generis Immani
habitué et praestantissimis naturae dotibiis praeditae munereque palmae auctae, cui jam antiquitas trecentas et sexaginta
virlutes eximias tribuit, /indie, narrantibus iis, qui recentiori tempore has terras peragrarunt, inter alios F a llm e ra y e ro ,
viro (/lietissimo mihique amicissimo, teste oculato, ornament urn illud palmetorum a miser u ut ; nonnisi sin gula e enim, dispersar,
tenues et senedulis malo oppressae ibi palmae conspiciuntur inter Palmirae ruinas, quasi natura vel in ipsa arbore illa,
quam pos uera t tamquam sign urn semper reviviscendi, tandem venerandas fragilitatis leges probare voluisset, leges illas,
quae diligenti naturae investigatori non curas ac desperationem injiciunt, sed cogitationes solatii plenas monstrant, illic,
ubi nil cadaci, nil fragile sit, condilione beatissima vidssitndines rerum terrenarum compensatimi iri. Hujusmodi autem
in contemplalionibus universis ne diutius mor er, operam dabo, ut ostendam, quam longe lai eque liodie diffusa sit haec
pianta memorabilis. Comperimus ab ea zonam longam et latam occupaci inde ab occidentalibus Africae borealis liltoribus,
transverso hoc tradii, usque in Arabiam, Persiani, Multanam Mecraniamque siticulosam, et ad Lidi Jluvii regiones meridionales,
quartini region uni incolis maxime salutaris est et physiognomiae pia ut arum ibi nasccntium praecipuam imprimit
nolani. Ejus provenías anice dependet ab inopia pluviarum tropicarum ideoqtte palma dadylifera a £. B. L eo p o ld o
Bu ch io (vid. P o g g en d o r j'. Annui. Phys. 1829. I. 355. sq.) et a Car. R i t t e r o l. c. in antiqui orbis hemispliaerio boreali
zonae sublropicae vice fungens didtur. Physicus clarissimus ponit nimirum zonam, quae ab eo vocalur subtropica, earn,
quae inter tropicam et moderatala sita est. Hanc Ule denotai ¡incanì aequinoctialeni versus inopia pluviarum tropicarum, polos
attieni versus eo, quod intra ejus limites medii barometri status mensittm singulorum ab hieme aestatem versus congruenter
deprimimi ur, idque eo magis, quo longius loca a linea aequinodionali distant. Li Africa boreali B u ch in e limitem hujus
zonae sublropicae collocai in 20° lai. bor. paul/ulum septentriones versus ab Insult's a Promontorio viridi dictis, in Africa
interiori magis meridiem versus, quurn pluviae tropicae secundum De n h am um in desertis demum Ti ut ama, in grad. 16.
lat. bor., et secundum E h r enb e r g iù ni in :Nubia sub 19° incipiunt; borealis autem hujus zonae sublropicae limes circiter
in graduiti 32 lai. bor. inciderei. Quamquam igitur palma dadylifera oninino etiam hic illic extra hunc limitem apparet
malurosque frucliis proferì, revera stalliere possumus, earn intra subtropicam Ulani zonam ad summam venire perfeclio-
nem non solum si spedaveris explicationem florum atque fru d u um, sed etiam liorum praestantiam et vitae aetatem, quam
arbor assequitur. Ceterum locus ille, ubi haec palma hodie increscit, non pro primitivo est liabendus, propter ea quod, ut jam
supra indicavi, germanam ejus palriam pro certo dicere non possumus, et ad historiae jìdem demonstra!imi est, Ulani, ut nominatim
dica/m, per Mahometanos e natalibus locis in dissitas terras translatam esse. Sed nihilo minus dislributio arboris lam
memorabilis et utilis, prout nunc est, intra certos fines jure tamquam factum physicum et Mstorico-naturale consideran' potest.
Qua in re nec praetereundum est, sicut, quod jam supra p. 22.1. annotavimus, Bo ra s s u s J i a bell i f or mis et Cocos
n u c í f e r a invicem se excludant, hoc etiam in Plioenice d a d y l i f e r a et Coco n u c í f e r a fie r i, ita ut d id possit,
nat urani cum severitale quadam curare, ut quaeque liaruin beneficarum palmarum peculiares distributionis limites conservet.
Jam quod ad proventum Phoenic is d a c t y li f e r a e in E u ro p a spedai, memoravit jam Plinius, „nuüam esse
in Italia sponte genilam, in maritimis Hispaniae fru d um fe r re , verum immitem“, et icdrco non est dubium, quin omnes
palmae, quae hodie in Europa crescunt aut olttn hic terrarum creverunt, curìositati tantum incolentium debeantur. Romani
vero liane arborem minus propagasse videntur, quam id postime a Mauris factum est. His enim praecipue tribuendus est
haud exiguus numcrus palmarum, quae inveniuntur in Iberia. Hic ut rede incipiam, nunc mihi dicendum est, Pltoeni-
cem d a c ly life r a m in Lusitania, ubi vocatur P a lm e ir a de Ig r e j a , P a lm e ira inansa sive T am a re ira , Me et illic
cidtam in hortis et monasteriorum areis reperiri; frequentissima autem in Algarbia est, ubi major a incrementa capii in
hortis, quam in campis, propterea quod in illis locis studiosius colitur, inprimis autem diligenter irrigalur. Ceteroqui
quum major pars palmarum, liic crescentium, e seminili us sparsis educatur, e quibus pro portione rarius palmae foemi-
nae, quam mares proveniunt, ibi haud frequenter caudices frugife ri videntur. Quorum unum animadverli, qui in Cadlha,
loco in Tagi littore meridionali e regione Ulissiponis sito, fru d u s edit. Ceterum fru d u s sunt minores, minus carnosi et
minus sajiidi, quam qui e Barba/ria terra ad nos importantur. — In Hispania phoenix regionum tantum marilimarum
propria est, quae per menses aestivos pluviis careni et hac r alione climalis participes fiu n t, quod imperio Florae austro-
europaeae peculiare est. — Facile quidem e veterum testimoniis intelligi potest, in hoc Hispaniae tradii meridionali palmam
dadyliferam jam eo tempore, quo terra illa a Romanis occupata fu era t, hic illic haud ignolam fuisse; sed magis rnagis-
que excólebatur arbor per Mauros demum, quibus, ut omnes norunt, palma mdgnopere dilecta, immo dixerim fere, arbor
sacra est. E x eo igitur tempore illius propaga tio latius diffusa tota regione meridionali, a fìnibus Algarbiae usque ad
fretum man's et secundum torrida terrarum spatia meridiem versus a moni inni tradu Sierra Nevada et Morena usque
ad Barcinonem Calaloniae (in 41° 22‘ lat. bor.) originem promovit. Anno 1<166 Leo a R o zm i ta l , Bohemus ejusqtie comités
spedabilem palmarum copiam juxta hanc urbem valde admirabantur. Hi cumfico comparabant fruclum, qui iis multo dul-
cior ac suavior videbatur. (Cf. Des böhm. Freihemi Löw v. Rozmital Denhwiirdigkeiten u. Reisen, herausgeg. v. J. E. Uorlty,
Brünn 1824. 8°. II. p. 6 I.) Hic locus omnino is fu e r it, qui quam maxime ad septentriones ver g it, el quo in Hispania
dactyli maturescunt. Veruni post Mauros expulsos arbor ibi multo rarior est fa c ta , quia veteres caudices perieranl,
neque novo incremento siippleti fuerant. lies nova comparet arbor hic illic siiigillalim in hortis et monasteriorum areis, ut
C a va n ille s iu s pi 13. libri citati his ipsis verbis dicit: „Quamquam in pluribus Hispaniae provinciis crescat palma Phoenix,,
nullibi, quod sciam, colitur, nisi Elice (Biche, lat. bor. 39° M ) , nobilissimo regni Vàlentini oppido, quod Lucenliam inter et
Dianium jacet. Numerantur ibi plus quam 60 palmarum millia, quae non casu hic Illic disseminatae sunt, ut in variis ejus-
dem regni oppidis, sed in hortis muro circumdatis“. Quadraginta annis ante C a v a n ille s ium jam B o iclesiu s ibidem
50 millia arborum coli memoriae prodiderat. Quomodo vero ipsa nostra aetate haec cultura se habeat non comperi. De
palina illic culta plura dabunt C a v a n ille s iu s et H e r r e ra . Phoenicis sylvulam amoenam trajici ab iis, qui e Ventos Recife
Hispalim petnnt, et plures ejus arbores una cum Giro Auramtio et medica prope Vaenam, inter Cordubam et Granadam,
inveniri narrat Colmenares (Delices de l’Espagne III. p. 411. 450.J. Prope Almeriam et Viador palmae sylvas esse cer-
liorem me fe c it L. B. de K a rw in sh i, — InBalearibus item inveniuntur singuli et culti palmae nostrae caudices. Ibi arbor
matùros quidem fru d u s edit; sed coeli regio, ventis mar inis refrigerala, palmae, utpote quae coelum aestuósum lerrae
continentis amat, ut jam supra memoravimus, non admodum comm oda est. — In Galliae provinciis meridiem versus remo-
iissimis arbor (le D a tt i e r gallice) rara tantum est et singula, eaque culta alitur, nec ibidem velerai, neque in altum cresci!,
propterea quod non raro frigore hiberno exslinguitur. Sunt, ut exempta offer am, aliquot caudices in insulis Hieriis et
juxta oppidum ejusdem nominis (1Z° V 2" lat. bor.); alius ma sc ulus cum foe mina sua sub divo ante piantarmi h y pacatisi
uni, quod perlinet ad hortum rei maritimae Telone Martio (43° 7' 9" lat. bor.), proceritale frondiumque pulcliritudine
admiralionem morel. Prope Piscenas, milliaria odo gallica a Monte Pessulano distantes, palma foemina pedes 30 alta, ad
•maceriàm liorti erat destinata, quae hieme anni 1830 periit, postquam asperam hiemem anni 1820 suslinuerat. Tulerat
interdum fru d u s nuclei duri et tantos, quanti sunt meliores, quos procréât Aegyptus, sed saporis styptici, qui non piene
matiiruerunt. Neque deest in aliis Galloprovinciae locis maritimis inter Antipolim et Telonem Mar Hum, quos juga Monts
des Maures dicta ab Aquilone circumcludunt. Prope Forum Julii (4.3° 25'^ ad Jan uni S . Pauli les Vence et ad oppidulum
S. Tropez cernitur, et juxta praedium, Cavalaire didum, pagi Gassiti, forsan in .Galloprovincia aestuosissitno loco, qui
mari est própinquus, edilisque, qui ad tradum de Veyron pertinent, montibus legitur, stirpe foeminea, quae anno 1709
piantata fu it, adstantibus nonnullis masculis saepe frudificat. Aliae stirpes foemineae, quae jirope S. Tropez v\suntur, ob
defectum masculorum nucleos aut nullos aut minimos, grani avenae magnitudine, procréant, et quindecim post anthesin menses
dactylos maturant sat dulces. — In Sardinia, in qua insula, ut norunt, ad Bonarvum lignum palmeum in lapidem ver sum
invenitur, hic illic palma raritalis causa in campis colitur; liaec tamen insula ad perfedius arboris incrementum minime
conferì, nimirum palma his locis maturos non edit fru d u s , quod item dici potest de Corsicae littore meridionali, ubi cultus
u tri us que sexus aeque ac diligens cura negligitur. Cl. M o r ie prope Calarim (39° 12' lat. bor.) palmam foeminam fio r entelli
vidit, cujus fru d u s ad maturitatem non pervenerunt. — Il aliae locus septentrionibus pro.rime situs, in quo palmae
colendae operam dabant, sunt insulae la eus Verbani (Lago maggiore, sub 45° 48' lat. bor.). Hic quamquam contra Mentis
vim aliqiiatenus munita durai, tamen nunquam fru d u s f e r ì , rarissimeque flores ostendit. Ibidem Meme anni 1830 caudices
fe re omnes frigore perierunt, et pauci tantum e radice denuo germinarmi/. Praeterea palma cis Apenninum nusquam
apparet, nisi in vasis testaceis alita, in quibus per hiemem in plantarum hibernaculo collocatili’. Pisae, quae urbs sita est
sub 43° 43' lat. bor., palmarum poma maturescunt quidem, sed ingrati sunt saporis. Loca mariliina sinus liburnici a Pisa
ultra Geniiam et Nicaeam palmarum cultui non amplius idonea sunt, exceptis nonnullis regionihus parvis et montium jugo ad
Septentrionem versus bene munitis e. g. diet arum quinque terrarum ( Cinque Terre) et ad fanum S. Frucluosi. Meridionalis
autem situs illius sinus occidui, qui Riviera de Ponente vocatur, talis est, ut ibi ad S. Remum et in loco, cui Bordighiera
no men est, in via, qua Genita Nicaeam itur, angustissimo littorie tradii (43° 40' — 43° 50' lat. bor.) palmae diligentia
culturaque haud ingrata adliiberi possit. Inde quotannis magna frondium multitudo ad celebrandum palmarum festuai Romani
mittitur. Quam ob rem interiores frondes in vertice arboris a mense Junio usque ad Decembrem arde colligantur, ut
luce ademta albescant aut flavescant. Inde a Decembri mense ad tempus antepaschale iter uni solulae de arbore pendent,
tunc vero abscissae et in fasciculos, quorum diameter pedes 5 cohtinet, colligqtae Romani mittuntur. Talium vero frondium,
quas P a i m o re llo nuncupant, fasciculus Romae pretio francorum 20, quin immo 30 vendilur. Similes fasciculi, nec
tamen candefadi, quibus nomea est C im o , venduntur Judaeis. (Eandein diligentiam ab Illicensibus in palmae frondibus
dealbandis adliiberi C a va n ille s iu s memoriae prodidit.) Quali vero mercandi ratio ne effidtur, ut palmae illic cultae der
formi sint adspeclu maturiusque perçant. Qua re haud scio an aegrius ad maturitatem perducantur fru d u s, qui his locis
raro tantum, et si cautio quaedam hàbeatur, piene maturescunt. His ut acerbitatem déniant agricolae, diutius eos in arbore
esse sinunt et secundo demum anno metere soient. Ceterum Morie-, vir clarissimus, ad me scripsit, Marchionem de Lascivris
a. 1836 societati agronomicae Sardiniensi dactylos maturos gratissimique saporis Sabatis (Savonae, 44° IT lat. bor.) cullos
inolisi ravisse. His lode palmae infest uni insedum est Calandra scabra 01., tenera germina vastans._ Conspidtur etiam ad oppida
Nervi, Chiavari, Spezzia. Cis Ape nui nos palma dadylifera utpote res nova, generatim non nisi in hortis apparet, magnisque prae-
sidiis sustentai ur ; terrae nimirum libere commissa, per hiemen tegitur storeis vel manipulis et prope muros ad meridiem versus
jilantatur; nonnunquam in magnani arborem cresdt, rarissime floret. Romae (41° 53' lat. bor.) plures vismtur caudices spedar
biles, e. g. in liorto S . Rana reni urae, ad S. Joannem et Paulum aliiisque in monte Palatino, qui senecluti-occumbere jam
indpit. Prope Terradnam (sub 41° 18' lat. bor.) dixeris ver am demum et germanam indpere Hesperiam, quo loco inter
Myrtos, Ceratoniam Siliqua/n, Euphorbias frutescentes, Opuntias, Psoraleam palaeslinam, juxta liortos uialis Citris et
Aurantiis, Oleis Ficubusque con silos, palmam etiam flores et fru d u s piene edentem vide, mus. Hoc igitur loco, quo Italia
ùntimi fa d t vegetationis ab ed, quae regionihus Europae septentrionaUs propria est, piane diversae, palma dadylifera fr e quentine
splendidiusque apparet. Semper vero sola invenitur e. g. in còlle conventus vicinisque campis obseptis diligenter
culla. Prope Neapolim ad Mergillinam, in villa dieta Serra marina, in via, qua Pausilippum itur, palmae conspiciuntur,
et in villa Comitis Camaldoli extat arbor duorum fe re seculorum, campo aperto. Qua quidem in regione non amplius
131