1666. p. 26. item Mentz. Index 1682. p. 226. — Palma Dachel, Prosp. Alpin, pi. Aegypt. p. 10. c. ic. e Mattli Palma Dacty-
Ijfera, Linscliot. Navigat. pars IY. f. 14. Pontedcra Antholog. p. 153. c. 25. p. 162— 169. Kaeinpfer Amocnit. cxot. fase. IV.
p. 651 ■— 764. : Relation«» botanico -historicae de Palma d a c tyh fe ra ,c . tab. Jonst. Hist. nat. Arbor, edit. 1768. I. p. 139 — 143.
t. 44. Sloane Calai. Jamaic. p. 174. Voy. Jamaic. II. p. 111. (nbi plnrcs pcrcgrinatores, qui earn obscrvavernnt, adduenntnr).
Labat Voyage II. p. 275. c. ic. Long. Jamaica m . p. 742. Patr. Browne Jamaica p. 344. Hughes Barbados p. 102. Thamar,
Ursini Arborct. bibl. p. 524. Hilleri Hierophyticon p. 122. Pococke Iter orient, edit. germ. I. p. 305. Burmann Thcs. zeyl. p. 183.
In d i, Herrn. Mus. zeyl. p. 69. — Dactyli, Serapion. Simplic. c. 19. Anguillara Semplice 1561. p. 69. Valentin Hist. Simp], reform.
1716. p. 215. Dactylus Palma, Blackw. Herb. t. 202. Necs ab Escnbeck P la n t offic. t. 37. Nces e t Ebermaier med. pharm. Botan. I.
p . 209. Kostclctzky med. pharmac. Flora I. p. 293. Murray Appar. medic. V. p. 6. Theod. Martins Pliarmacognosie p. 230. Sprengel
Anliquit botan. I. $. 143. $. 148. Dierbach Flo ra Apiciana p. 15.
PHOEN IX D A C T Y L IF E R A , Linn. Hort. ClilT. p. 482. Spec. pi. e d it Willd. IV. p. 730. No. I. Houttnyn Pflanzcnsyst. I. p. 116.
Pracl. ö rd . nat. e d it Giseke p. 85. Sprengel S y s t Veg. II. p. 138. No. 1. Lam. Encyd. H. p. 261. Illustr. gen. t. 893.
Smith in Bees Cyclopacd. Mill. Gartenlexicon HI. p . 380. No. 1. Gaertn. F ru c t Sem. L p. 23. t 9. f. 2. Duhamel Arbr.
f ru i t IV. p. 1. t 1. 2. 3. Commcrson Palmarium volumen Mss. in Bibl. H o rti B. Paris, a sservat t 16—22. — Brotero Flor,
lusit. I. p. 594. Figueircdo Flora pharmaz. portug. p. 530. Cambessedcs Plant, balear. in Méiii. Mus. d 'H is t natur. XTV.
p. 321. Herrera Agriciiltura general e d it 1818. H. p. 372. Bowles In tro d u ct H is t nat. de Espan. p . 230. Foirct Voy. en
Barbarie II. p. 274. Desfont. Flo r, a tla n t H. p. 438. Mem. Mus. V. p. 155. Yiviani F l. lybicao Spccim. p. 62. Delile
Ccntur. Plant, in Caillaud Voy. à Méroé IV. p. 361. Hasselquist Resa p. 499. e d it germ. p. 538. Forsk. F l. Arab. p. cxxvi.
Ehrenberg. Symbol, phys. Ares. t. 10. (icon spadicis fructif.). Delile in Descr. de l’Egypte, Hist, natur. H. p. 77. No. 940.
p. 312. t 62. D ie t d’H is t n a t fase. 7. c. ic. Sieber Reise nach Creta H. p. 78. Linn. F l. Zeyl. p. 185. No. 390. Boxb.
Fl. b id . III. p. 786. No. 3. Michaux H is t des Arbr. fo re s t de l’Amer. s e p t II. p. 189. Turpin, Móm. du Musénm. HI.
p. 411. t. 15. Maycock FI. barbadens. p. 383. Brunner in Annal. d. allg. Schweiz. Gesellscli. f. Naturwisscnsch. U. p. 19.
Ritter Erdkunde v. Asien IV. 1 . p. 832. Meyen Pflanzengeographie p. 394. Berghaus Länder- und Völkerkunde UI. p. 181.
PHOEN IX E X C E L S IO R , Cavan. Icon, e t descr. pi. H. p . 13.
Phoenicem germinantem sistunt Joacli. Camcrar. hört. med. p. 116. et icon, ad Hort 36. Becher Para. p. 98. Epit. Matth, edit.
Verzascha p. 88. b. Zwinger p. 62. Tab. nostra morphol. X. Fig. L
Hanc palina ni, ulpote not issi main, accurate describere non opus esse arbitrainur. Juvat (amen ejus historian!
exponere. In terris illis, in quibus nunc temporis frequentissime crescit, liouiinuui cura colitur, et quasi hominis Studium
ad physiognomiam ipsius palmae immutandam sufliceret, alio praedita est habitu, quam si in desertis sylvcscil. Res
si ita est, frondcs non adeo congruenter abjicit, nec caudicem nudum, cylindricum et in superiore tantiim parte peliolo-
rum basi persistente (pollices Plinius appellai) ornatum cxhibct, sed ab imo ad summum foliis Iiaerentibus siccatisque
inBtructa est, quae tandem pntrefacta arboris habitum turpem incomptumque reddunt. Palmain hujusmodi horridam olim
prope monlem Sinai in ardua valle, cui nomen est Seleh, visam c). L abordius in ilio opere, quod inscribitur Voyage de
I’Arabie pétrée, p. 66. descripsit ac delineavit. Cujusmodi palmae sylvestres, non raro ad caudicis basin stoloniferae, novas
procreant frondcs laterales, ut potius frnticetum, quam altum truncum cfficiant. In palmarum hortis autem saepius acci-
dit, ut truncus sub corona in obliquum germ ine t, sicque pro una duas pluresve coronas proferat, quae tarnen, quum semper
minus perfecte explicentur, talis conditionis enorinitatem indicant Vide in Tab. morph. Z. II. fig. XI. iconem liujus pal-
mae ramosae, quam E hrenbergius , vir inihi amicissimus, in Dongola designavit. — Arborem, etsi non floreat, vario fron-
dium habitu genus suum indicare monuit jam P linius (XIII. c. 4.), „non sine maribus gignere foeminas sponte edito
nemore confirmant: circaque singulos plures nutare in eum pronas blandioribus comis. Ilium erectis hispidum, afflai u
visuque ipso et pulvere etiam reliquas maritare“ ; et inter auctores recentioris aevi S andalio d e Aria s in Annotatt. ad
Herrerae Agricult, general. Madr. 1818. III. p. 384. memoriae prodidit, caudices foeminarum priusquam ilorcanl, ab in-
colis Gomerae insulae frondibus latius extensis, foliolis acutioribus, coloris e viridi subflavescentis eoque dignosci, quod
tactu sint asperiuscula. — Quod ad iloruin formationem attinet, id unum moneo, eos tarn magnitudine quam numero
partium in culta stirpe baud raro variare. L innaeus stamina tria indicavit; sex vero ego quidem, ut alii semper observavi.
Quam J acquinius adnotavit abnorinitatem florum, qui pistilla 2 , 4, 5 vel 6 , loco 3, protulerint (Collcctan. Suppl. p. 158.
t. 15.) in pianta hortensi quoque offendi. Flores foeminei Phoenicia cultae, i. e. more orientalium populorum non ex
semine, sed e novis surculis educatae de radice propullulantibus, unicum solummodo pistillnm cxhibere, idque fere glo-
bosum, contra stirpis a semine productae tria constanter prae se ferre aequalia et oblongo-triquetra, auctor est cl. Delilius
(Bulletin de la Soc. d’Agricult du Depert de l’Herault. Aout 1836.). Idemque addidit, pollen palmae circa Telonem
Martium cultae globulos sistere subdiaphanos, i. e. fovilla carentes ideoque generationi ineptos, quam ob causam focini-
nam ibidem vel admoto polline nullam in ovulis cmbryonem continere. — Interdum spadix utriusque sexus in una
eademque stirpe observatur. — Odor spathae masculae, dum aperitur suavis, observantibus J acquinio, D elilio ct me
ipso. — Sunt qui praetendant, nucleos longiores et graciliores sexus masculini stirpes procreare, quod anne experientia
comprobatum sit, nec ne, ignoro. Nec inter nos quis mortalium experimentum instituet de re ultra vitae spatiuin producta;
„cui enim placet curas agere saeculorum, de palmis cogitet conscrendis“ : P allai». XI. c. 12 . — Sicut arborcs,
quaecunque diligenter coluntur, ita etiam palma multos exhibet et varietates et subvarietatcs, quae fructuum natura prac-
sertim differunt: totius baccae et nuclei magnitudinem, figuram, structuram, carnis quantitatem et saporem, epidermidis
colorem et nitorem intelligas. Sunt etiam varietates, quae eo differunt, quod arbori diutius adhaercnt, ibique, ut uvae
passac, corrugantur. In systemate botanico inerito primum obtinent locum sequentes
VARIETATES: Phoenix dactylifera a) sylvestris: bacca minuscula, cylindrica aut olivaeformi, viridi aut fusca,
carne parca semper sicca acerba; b) cylindrocarpa : bacca majore e lo n g ato -c y lin d rica obtusa, carne pulposa «litici ; c) sphae-
rocarpa: bacca subglobosa, came pulposa dulci; d) oocarpa: bacca ovata, acuta; e) gonocarpa: bacca angulata; f) sphae-
rosperma: came tenui papyraceo-coriacea, nucleo globoso molli; g) oxy sperma: nucleo bine peracuto.
SUBVAR1ETATES e diversa dependent natura pomorum sivo glandularnm liujus palmae, quas Dioscorides e t Galenus tpoivmoßaXä-
voo;, Gracci e t qui lios scqucbantiir Romani daclylos, Pharmacognostac (praccuntibus Martialc et Dioscoridc) eliam tragemata (perinde ac
si mensa sccunda non? èS,òy^jv apponcrcntur) vocarc solcbant. Earum autem magnam distingui varietatem in Mauritania, Acgypto, Arabia
c t Pcrsidc hand mirabitur, qui cogitai, quamcimque arborem studiose cidtam atqnc liumana industria snbactam secundum diversam codi
tcmpcriem c t soli rationem li nci us mirimi, in modum variare. In illis igitur regioni bus to t sunt dactylornm subvarietatcs , quot apud nos
pyrorum c t prnnorum. Fructus Arabibus vocatur T am a r aut B c la h (B a i a h veteres Arabcs dactylnm iminaturum nominare solebant),
Siwaliac Oasin incolentibus T c n n a , Schilhain babiiautibus T in i , Nnbiis B c n ty aut B e t t y , Dongolanis denique F i n t i g a nuncupatur. Is
lingua pelilviaca C h u rm iì dicitur, nude camdcm vocem rcccperunt Pcrsac c t Turd. Li Hispania, ubi palmae cultura adhuc exigua est, in-
notucrunt duae solummodo subvarietatcs, quarum mia est sapore glandis'acerbo, quae, u t rccens manducetur, pe r biduum aceto intingatur
neccssc est; a ltera , quam diclini C a n d i t s , sapore est dulci e t melligeno, quae dactylornm spedes a u t reccns aut siccata editar. Midtae
sunt subvarietatcs in bea torum insulis, ubi earum cultura antiquissimis temporibus, obtinuisse videi ur. Quariun una instruefa nucleo globoso
ac tenero, c t carne tenui papyracca memora tu digna videtnr. Cujus nucleis oves pingucfmnt. Multo plures inveniiiiitur in imperio Maroc-
cano, quod propter dactylornm copiam inprimis celebratili-, Quae illic pro veni u n i, subvarietatum primariac sunt h ac: M a jh u l, dactyl is
flavis, polposi*, succulcntis, grati saporis, sed qui' diutius nequeunt co n scrv ari;—• A d u n i, colore fulvo, pomis quasi succiniim referenli-
bu s, polpa parciorc e t sicciuscnla, sapore gratissimo diuque conscrvandis; — B u tu à i a , cujus glandcs rcliquis sunt minorcs, viridnlae, du-
riusculac c t siccac; attamen sapidac c t quae a pcrmultis omni rcliquae varictati praefemntur. Ea species, quae intcrilnm ex imperio Ma-
roccano sub dactyli regii nomine donuin- in Europam importatur, pruno non major e t htijns instar pruina tenera obducta est.- „Triginta
plus dactylornm spccics apud Zcbenses c t Jcrecdcnscs enumerantur, quariun T r u m s h a h in te r grandiorcs e t molliores, forsan Caryotac
vctcriun, D c g l u tn o r e in te r dulciorcs e t conservationi aptissimas reputantur“. Shaw, Specimen Phytogr. afric. edit. 1808. H. p. 365. —
Nec minus dactylornm fcrax c t fructuum natura variegata est Algeria e t Constantina, ubi tamen fruetns co meliorcs esse dici intuì-, quo
longins a maris littore in loca deserta c t arida tcndis. Vclut optimi c t frequentissimi nascuntur in regionibus aridis, quae a monte Atlante
meridiem versus spcctant c t Gobla sivc Gibla nominantur, ubi quidquid vegetai, parcissiinc crescit e t simplex quiddam atipie uniformo prae
se ferro solet. Quorum omnium pracstantissimi simt snccique pleniorcs e t colore magis fosco - aureo, quos suppedilat Bclad - cl - Dschcrid
(regio Dactylorum), aut sicca illa te rra , quae ad meridiem vergit a Tuncte, ad cujus portum maritimum frequenter evchuntiir. Subvaric-
tates, in Pliazania olim habitata Garamantibus cnltas, quam optimi saporis esse dicunt; hae vero siccatae ad portum tripolitannm indeque
in Europam importantur. In amoenis Siwahae paline!is, quae sub 29° 12' lat. bor., 23° IS' long. orient, a Paris, sita su n t, gignuntur
praccipue siibvarictatesocto: B a ia li S o l t a n i , R o g m -G h a z a lc e , G h a z a l y , F c r à h y e regione Feracli, S a à i i ly c Said vcl Acgypto
supcriore, K ó ib y vel K a y b y c t W a c d y . Quarum novissima camelos tantum pascit e t asinos. Rcliquae ctiam a Siwalia in Acgyptum
inferiorem cvcliuntiir, ibique magni acstimantur.. Praeter lias subvarietatcs W ilkinsonus (Topography o f Thebes p. 266.) nomiuat scqucn-
tcs: B e la h A am r i, quae c Korayn in urbes Acgyptiacas importatur, A m lia t, speciem ru b ram, quae prope Caimm magnam e t Raschid
crescit, M c n o u a v d ti , quae c Cairo magna e t Menuäth, pago prope urbcm Ptolcmaida s ito , àffertur, S o f r c l d c n y c h , S em à n y ct
B u r lo s y , quarum patria est Rascliid et Burlos in Aegypto inferióre, S o b d e c l s e t , O q a b a c h y , S i r g y v ó lS c lg y , Q c r o n n c l G h a z a l
(Cornu Gazellae) e t quae parvis nucleis distinguitur S u f f y (Seyffaeh, forsan rectius S a f f i a h i. c. pura) ex Hedjaz oriundam, S a k k o u -
t é c , quam Iledjaz c t Oasis p raebent, denique Y em e n y , cui nomen dedit patria Amania. D b liliu s practerca commcmorat (1. c. p. 78.)
B e la li s y o u y (au t reclins S y o u t i ab urbe S y o u ti), H a y d n y (nomine proprio viri cujiisdam Hayan appellatam), B c y il c l G em e i
(i. c. camcli tcsticiilus), Z ib d e l A’b d , R u k c l B c n d t (saliva virginum), A d r a h y (forsan a loco Adhrahh prope Damascum?), B c n t
A’y c li (filia v itae), N a c h l c l B a s c h a (palma principis), O m a r b e k r y (secundum nomen proprium), S o u d b a l A ro u s (bonum spon-
sac). Optima, quae ab co laudatnr, species est assuana, quam ex urbe Ibrim vocant I b r i m y , cujus arbor prae palmis Acgyptiacis excdlere
dicitur foliis quoque mollibus ac Aexibilibus. Cl. Rotiiius, ex Abyssinia e t India redux, mihi daclylos thuriferac Somalorum terrae ob miram
dulccdincm laudavit; littora australia sinus arabici ab oppido Zeyla usque ad promontorium Guardafili palmetis gandent, raris quidem e t
exiguis, sed satis magnam fructuum copiam suppeditantibns, qui olivarmn magnitudinem vix snperant. Molles e t paenc fracidi fructus enu-
clcantur, c t cum amygdalis c t condimentis in pultem contriti exsiccantur. — Spccics dactylorum pcrsicortun Kaempferus, v ir praestantissimns,
in libro laudato p. 704. recensuit; eas, u t quaestio nostra piene s it e t cumulate perfecta, hic etiam adscribimus, addita plurimorum nominum
explicatione, quam d . J . Müllero, acutissimo linguae persicae c t pchlviacac scrutatori, debemus. Sunt niminun C h u rm d S o rk li, dactyli coloris
rufì c t exiguac magnitndinis, concoctu faciles. Habent insupcr hoc singidarc, u t sine praevia insolatione, secus ac cctcrac spccics, conservari
possint ncque acescant. Ob gratum saporem omnibus anteceUimt C h u rm d S c h a h u n i , i. c. dactyli regii. Hos in ordinem primariac bonitatis
recipiiuit: a sincera c t saccharina dulccdinc C h u rm d S c h c k k e r i , a nucis moschatae (vel baccae Musaci) figura e t colore D j a u s i , a myro-
balanorimi similitudine, valdo serotini, H a l i l i ', a flavedine S e r d , a Jujiibarum (vel nvarum) parilitatc A n o b i', a litliargyrii pallore
M o r d a s e n g i nuncupati; tum perquam molles e t pulpa scateni es M u s a li ' (e regione Mosul); c t qui in arbore arescimt, longi, rugosi,
non decidui (ab urbe Djehrem) D jc h rum i ' vcl M i c h a r «lieti. Nec postremi su n t, quibus a provinciis e t loco natali nomen imposition
est I ^ a a r s i, D s j ih a n i ', M c k k c i'. In ter dactylos mediae notae a Persis nominantur: C h n s c h - g o w a r (concoctn faciles)-, F a la k u u n ,
N a r d s j i l i (quod rcctius N d r g i li videtur, s. Còd fructus acmulans), M iw a h i, fcrliles, S e ll i n i, M a hm u d i, a viro Malimud «lieti,
C h a a r u -D j cm a a l (forsan depravato nomine pro K h a r D jem a a l, quod spinam pulcliritudinis significai), C h a a r u D e r i a i (forsan rcctius
K lia r D e r i a i , quod spina maritima), K u u n g ,ir d (podex rotundus), C h iìu s j-C lia r , P i ja r u u n , W a n d u la li , R c s c h t vel L e s c li t (sicci e t
duri), S a lii d i (an ex urbe Said oriundi"!) e t plures alii. — In Bassorae civitate praccocissimum palmae genus B a r s c liùm , aliud vero omnium
scrissinium D jo n a - s i r i a dicitur. — Dactylorum vero, qui in Germania a mercatoribns divenduntur, tria sunt genera: A lc x a n d r in u m sivc
A c g y p t ia c um , majns, cui fructus sunt coloris e fiisco-flavcsccntis e t carnis mollis atque dulcis; J a f f e n s c sive S y r ia c um , praecedcnti simile,
scil pallilo minus, intcrilimi nucleis acutioribus distinetnm; B a r b a r ic u m , minus, carnis siccae, coloris e flavo sordentis, e t ininoris prctii.
Jam si de germana palmae nostrae patria quaeramus, ea non magis cognita est, quam plurimarum frumenti spe-
cierum, arbor um frugiferarum aliarumque plant arum utiliwm, quae inde ab antiquissimis temporibus diligenter coluntur.
Palma est deorum do un m, generi humano datum eo tempore, quod narrationem ore propagatam rerumque praeterilarum
monumenta longe superai. Quin haud immerito dixeris, earn mult is locis unicum esse monumentum vitae et industriae quo-
rumdam populorum, quod nobis sit relictum; nam ubicumque apparet, eo, quod plures ejus stirpes non nisi mansuefactae
offer un tur, ostendit, se, antiquissimo tempore hominum manu tactam fuisse et propriam illam mirificamque ejus vini sensisse,
qua omnis natura tantopcre commoveri videatur, et cujus efficacia, quam in ea cernimus, manifesto cognoscatur, hominem
lerrae esse dominum. Haec in mentem nobis veniant necesse est, si late patentes regiones Numidiae, Gaetuliae, Aegypti,
Assyriae cum animis nos Ir is consideremus ; nam in his terris palma conspicilur uberrima, magnificentissima et fertilissima,
eaque hominum studio exculla, et singulis tantum locis, ubi socielatem hominum fu g it, non tam fe ra , quam potius
130