xxyi
tes, mutfltis alveis, qüae hic abfiulerant, alibi dopoflíei'Uhl ; actionibus liis in liane usque
ciiem , minori quidem violentia, fed pertinaci conñantia eontinuatis.
b) Ñeque igni in facie indoleque liujus regni alteranda & confiituenda nullam
efiìcaciam fuiíTe, adferere aufimus. Quamquam enim H u t t o n i s hypothefi, quse Graniteln
, Porphyrium & Baíiiltein omnem quondam igné ñifos fuiíTe flatuit, nondum
adfentiri podimus; nec difflteamur, Cel. niineralogum hoñrum Fichtel in ignis productis
conflituendis nimis largum fuiíTe j etiamfi prastereatniis montes folitarios conicos,
quos vulcaniíla faltem vix alitev quam igne protrufos cohcipiet -, etiamfi mittamus fragnientarios
ad ViíTegrád, G;yòngyOs , in promontorio Telkebanyenfi alibique obvios,
ignis veftigia referentes : Pumex certe, qui in territorio Dalmadenfì Comitatus Nagy-
Hontenfis copiofus reperitur, vitri malTulas fovens, & ille, qui luffíe Agrienfi (a), Mogjorodienfi,
alterique inter Scliemnltzium & Kreraniczium inveniendae (b) ineft, vix
dubitare finit, vulcanos etiam hic quondam Violentas & terríficas exercuilTe actiones.
Et ignem fubterraneum adlmcdum agcre, docent aquce calidae , non paucis in locis
o b vise.
c) VENTI S etiam in nativa conñitutione formaqiie regni mutanda aliquid tribuendum
eíl : iis enihi faltem ex parte debelur paludum exficcatio, quas in Comitatu
Szabolcíenfi, Biharienn, Békefienfi, Csongradienfi, Torontalienfi pluribusque aliis vel
ante medium feculum multos copiofiores fuiíTe, adhuc meminerunt coloni, & docent
Arundinis Phragmitis reliquife liucusque in agris videndíP. Sed ut iidem hoe titulo &•
eo , quod noxias paludum exhalationes auferant, benefici exftiterunt ; ita viciíHm non
paruni detrimenti adtulerunt glareani mobilem locis fertilibns ingerendo, exemplis in
Comitatu Pefihineníj, Bacíieníi, Vefzprimienlì, Banatu &c. non raris : ad Thereílopolim
, ut nobis Vix fide dígnus retulit, fpatio 15 annorum 10 milliü jugorum fertilis foli
arena ventis translata Tepelivit.
d) Nec parvfe Tunt mutationes opera bominum inductSE ; quo pertinent : «)
c u n i c u l i puteique, in quos falis eruendi & metallorum lucrandorum deíiderium indefeíTam
multoruni feculorum impendit induflriain, innumeris oi ificiis patentes & effluviis
fubterraneis viam in auras aperientes 5 © S y l v a r u m exftirpatio, quas proxime
elapfo feculo prsefertim in Banatu , & in Comitatu Vefzprimienfi, Szaladienfi, Sümeghieníi,
Tolnenfi & in plerisque fcptemtrionalibus dedita opera exercebatur, alibi au»
tem per incuriani peragebatur, magno quidem reipublicse emolumento, aít non paucis
in locis, ubi arena aut rupes denudata; funi, non modico cum detrimento; y) Agri,
nunc latiiTimas fegetum plagas producentes, ubi folum non ita pridem pascuis & ij-lvis
relictum inde a feculis quieverat ; Vineas, colles plerosque tegentes, & milliones
urnarum vini quotannis fundentes ; 0 Canales , quos fapientis ceconomise ratio agi
curavit, ut jam pluribus in locis prata &• agros videas, ubi folum non ita pridem paludes
fixdabant. Horum praecipui i'unt : in Comilatu Sopronienfi per paludem Hanság; in
Vefzprimieniì ad Marczaltò & Papam ; inSzahidienlì ad KeTztliely ; in íjümeghienü ad
Csurgó, Nagj-Attad, Szigetvár j in Csongradienfi ad Váfárhely j in Békefienfi ad Csaba
; in Torontaliens ad Haczfeld ) maxime autem memorabiles Tunt, quos amor Princi])
um in populum duci juiTerat : quo pertinent, qui in Banatu pro paludibus exficcandis
ad Verfetz, & hinc per paludem AlibunarenTcm, tum ilie, qui per paludem Ber-
(a) Townson 1. c. il. 63.
limile nt,
(h) TownsoBl. c. 100. IO
X X V l l
favaenTeni inde a Detta usque Margilitza ; & qui per totum Comitatum Temefienfem
atque Torontalienfem ad Begam &Temeiium deducendos acti funt; tum ii, queis mult
a amplaque paludes ad Sarvii in Comitatu Albenfì exficatas funt; ac denique canalis
I m p e r a t o r i a Francisci II., in conimodum navigiorum Danubium cum Tibisco
conjungens.
M.) STATUS FLORAE.
Quce hue usque de indole phyfica Hungariee diiferuimus, eo fine cum primis
dieta Tunt, utpatefiat. Florae fobolem, quamquam diverílífimam, conveniens in ea
domicilium reperiffe. Certe, quilatitudinem ejusgeographicam inter 44° & 5o°,longitudinem
autem inter 33° & 42® variantem -, qui elevationem ejusdem Tupra maris fuperRcieni
1327Í. & ampliusorgyis gallicis discrepantem qui Tolumomnis generis glebam fuppeditans;
qui temperiem, ibi perpetuas nives fuilentantem^ hic vix delapTas liquefucientem,
aliaque hujusmodi, in vegetationeminfluentia momenta perpendit, is facile concipiet, femina
, feu ab animalibuB abducta, Teu ventis adpulía, Teu fluviis ingeña, feu diluvio
aut quacunque alia violenta rerum revolutione Jiuc delata, quascunque fere telluris
oras, fi fervidiÌTimas demas, inhabitnveiint prius, hic aptum pro germinatione locuin
invenire potuiiTe. Atque huic forfitan etiam intelligitur, qui fieri potuerit, ut tantus
fiirpium diverfiilimarum numerus, quo vix ulluin in lìuropa regnum gaudet, Hungaria;
obtigerit.
Ne vero hiec in vanum dieta putentur, plantarum divevfa domicilia, miiTis ruderatis
& cultis, hic primum generatim indicanda, tum illarum aliqu¿is, non ubique in
lyivis, frulicctis, coliibus, pratis, campis, paludibus, cultis «Si ruderatls obvias, conimcuiorandas
effe duximus.
a) STATIONES PLANTARUM.
1) ALPIUM CAUTES, JUGA E T RUDERA fere tantum l ichene3,& in rimis Tuis
tenui humo dotranteles alunt plantulas , nutrimenti inopia quidem ab Te invicem remotas,
nec tamen ideo, fi Tpecierum fpectes diverfitatem, admodum paucas. Ad hanc
conferre videtur non tantum fitus alpiuni nollraruni valde diveiTus, fed »Sí materies easdeni
componens : granitica, calcarea, arenaria, micacea.
2) PilNETA ALPINA, quae fruticofa P i n u s Pumi l i o conrtituit,rubaItitnmisju-"
gis & petris proiiis alpluni lateribus innafcens, locum non paucis plantis alpinis concedunt,
Ea in Sepleratrionalibus & Septenitrionali - orientalibus niontibus latifTinias plagas occupant.
S) PRATA ALPINA ET SUBALPINA, indole foli pariter ac rupes direrra,non
quidem etiam aliis regni alpibus defunt; numerofiirima tamen , amplilTima & fertilim.
nia inSeptemtrionali-orientalibus occurrunt, pra-ter Agrof t ides , Airas, Poas,
F e f t u c a s & Avenas numerofas, plurimis aliis ftirpibus uberrimum nutrimentmii
fuggerentia.
4) STAGIiSA ALPINA, quse non infrequentia in Tatrs abylTis reperiimtur,
aqua Tua purilima & frigidilUraa, quam arena, humus Iponglofa aut S p h a g n u m radicibus
conducit, circum margines fuos non paucas alunt plantas , alibi fruftra
quterendas.
<¡) KUPE.S alpium, aliorumque montiumpro varietale faxorum, eas conllituentium,
diverornmas in rimis fuis nutiiunt flirpes. Calcarea: inter illas plantarum ratiorum
feracidim.!! funt.
'3 Stì orsyx gnllicM fadunt 37 orgyas gfirmaaictts.