X V i l l
10) iVL\RMORE NOBILI maxima ex parte etiam conTiaiit iiblali montes Barajiyenres
ad QuiiiqueEcclefias &Siklos. Möns St. Jacobiautem .Arenar i o componitiir,
qui etiam monti Metfek adfitos, & ad VaiTas occiirrenles, Litliantracum divites colles
& montes connituit.
11) Ut auteni forma & fitu ita etiam materie maxime memorabiles fant ifolati
montes conici, qui a Baiatone lacii Inter montes Szaladienfes & Verzprimenfes in pian
i t i em Puperiorem dilTeminati fnnt : Badatfon feil. Sz. Gjorg^y, Cfobiintz, Tót ika, Hal
a p , CsLicfos, H e g j e s d, Somló & Ságliegy. Hi ein'm omnes e B a fai t i s materia, cui
F e l d f p a t i i um immixlum eft, conl'urrexerur.t. Memoratii digniimeñ, ßalällem in vertice
plerorunique borum montium infiar mica; pani s foraminofum in frufiis difperfum,
casterum vero folidum, & fere fcliiftorum forma fìiTum efle.
b) MATKRIES INTERIOR VALLIUM E T PLANITIEI.
1) Quse lit fub humo fertili in vallibus & circum montes materies, facile ex indicatis
faxorum , lios coiiüitucntium, gcneribus colligere licet: lapidibus nimiruin volnt
a t i o i i e rotundatis aut arena groifiore, pro varietate faxorum illorum variis, replentur
valles, per quas rapidi d e c ummt rivi, amnes, aut fluviij & terra his intermixta, latiusque
diffufa n o n minus quam ea, quae aübi e deconipolitis lapidibus lentius fubfeder
a t , jam argillacea meracior efl Pub Gr ani t e , Ardefia, Porphyrie, Bafalte; jam argillacea
mic^lamellulis permixta fub GneifTo micaceo; jam eadem, fed arenofa, fub Aren
a r i o ; jam denique margacea fub mont ibus calcareis, inter quos hoc, quod memora.'
b i l e eft, ab ochra ferri foepe ruffefcit, velut ad Vörösvar non procul BCidá, pone Agtcl
e k in Gömörienfi, ad Vokány in BaranyeiiH Comitatu, alibique videre eft.
2) In plana regni parte, ubicunque feu ripas fluvioruni & lacuum infpeximus,
fcu putees fodi vel foflas agi vidimus, feu ter ram e cuniculis Muris Citilli vel Cricetti
egeßam coniìderavimus, feu denique folum ipfi terebrá tentavimus, fub humo varia
aren ce & argilla», diverfi grani & coloris, ftrata, in omnem, cjuam explorar e licuit, profiinditatem
notavinius, flis in locis humilioribus, etiam aquafiagnante refertis, foepiiTinie
incumbit fub humo M a r g a alblda, dura, radicibus vegetabilium non penetranda,
omnino fterilis adeo, ut egefta in annos nuda maneat, vix ullam piantani nutriens,
arboribus inimica. Imo in parte interamni majoris planitiei etiam Calcarium lapiden»
r e p e r i r e licet; & Peflhini puteorum foiToribus in profunditate 8—12 pedum occurrit
liratum arenarii, calcareo ccemento coagmentat i , qui ad collem vitiferum huic urbi vicinum
extendi videtuv, hicinvafta & fere horizontalia ftrata, quorum fuprema tefta--
ceis referta funt , difpoiìtus. Quod autem maxime mirati fumus : in colle extus arenofo
ad pagum, a montibus & I-*efthinio tribus miñiaribus remotum Mogyaród dictum.
T u f f a coeditur, pumicis frulla continens.
c) METALLA.
Si Platinum &Stannum, in Hungaria nondum certa fide invent a demas, omnia
reliqua metalla, quoe ante poftrema duo Iriavc decennia innotuerant, etiam in hoc
r e g n o reperiuntur, eaque tanta quantitate obvia funt , & minerarum mifcella tam numero,
quam proportione adco variat, ut, feu copiam illorum feu varietatem haruni
f p e c t e s , Hungarix inter provincias europícas facile primas concedas (*). Ferrum
certe in plerisque montibus, potilfimum magna parte calcareis, obviuin eft, copia non
minus, quam utilitate reliquis palmam pr^ripiens. Cupri & p lumb i multa cente-
•) Super varieiate mine
marki, Enneri.
HuQgurin; & copia ) coufule fcrlpia Ferbeti, Boroii, Fiehtelii
jiariorum millia eruunlur quotannis. Nec parva eft vis A i i t imo n i i atque Cobalti,
•qua; lune in commercium ducitur. Et ab A r g e n t i atque A u r i divitüs hoc magis quam
-qua:cunque alia Europee regna celebratur.
Nec defunt, qu® reccntiorum addidit induflria, Chromio fors, Uranio & Woif
r a m o d e m t i s : M a g n e fium quippe ad Fel iÒ-Banjam & iji pluribus ferri fodinis (a)
o c c u r r i t ; M o l j b d e n u m ad Kima- Izombat repertum eft (b); minera, prius fub nomine
S c o r l i r u b r i nota, a d K o c z e (Uevucza) in Comitatu Gomorienfi invenicnda,
primam detegendo T i t a n i o praibuit materiem; T e l l u r iunì , argento dives, in minera
ad Borfüny in Comitatu Nagy -Hontenfi eruta, ipfi inveninius primi.
T am hite quum priora metalla, li Aurum & ferrum excipias, quas etiam fparfa
o c c u r r u n t i n arena(c), hic ut alibi reperiuntur autin v e n i s aut in ftratis. Ilice, filTuras
feu hiatus faxorum rcpientes frequentift'imfe l'untin Porphj r i o metallifero montium
medioruni feptrnitrionalis adgregati; necdefunt illi, qui promonlorium danubiale, Mat
r e n f e , & Telkcbanyenfe, montesque Nagy-banyenles & mediterráneos Danubi o prcxinios
magnani partcm conftituit. liariores funt in Arenario atque Granite, illi ad Felf
ò - B a n ^ am & in montibus Foghagymalcniibus non procul Nagy- Banya (d); huic in
monte alpino Kriván (e) & ad Balinium (f) nonnulla; infunt. títrata vero aut inter diverfa
duo faxorum genera interccdunt, quod in banalicis (g) & Rézbanyenfibus montibus
ufuvcnit; aut, quod frequentius eit, inter fcliiftoPos lapides depofita reperiuntur,
velut pone Hodritz non procul Sclicmnitzio (h); ad Rlionitz, & Alfo -Szlana in Comit
a t u GomOrienH; atque in tractu fchiftoforum montium fcepufii obfervare eft; necia
i p f o Arenario dcfiderantur (i).
d) AQUAE MINERALES.
Ad indolem cvuftae inter ior i s in hac aut illa parte telluris noPcendam plurimuni
faciunt aqua: , quas vocant, m i n e r a l e s ; ad lias quippe formandas terrai'um & faxorum
ftrata, per qua; fluunt, principia contribuere, nuliumeft dubium. Sunt vero
in Hungaria adeo copioPa?, ut eas hic a principiis & qu.alitatibus in fenfus maxime incurrenlibus
in claffcs difiribucre, & fumniatim tantum pertractare cogamur.
1) CALIDAE, quasnovimus, omnes e montibus calcareis originem ducuntj
& plerieque eariim uberrimis fcaturiunt vcnis, funtque feepe Omul fulphureae aut calcareasi
Huc pertinent; P o f t y é n e n f e s fulphure« ad Vagum in Comitatu Nitrienfi,
& B a i m o c z e n Ies in eadcni provincia Pcaturientes; T r e n c f i n i e n P e s in Comitatu
cognomine ; ¿cSlubnenPes in Thuroczienfi; Lut skenfes in Liptovienii (k);
V i c h n y e n f e s feu R o f e l i n a ; , atque alia: ab bis non procul prope Glashütten
p r o r n m p e n t e s , in Barlienfi; M a g n o v a r a d i i i enf e s feu e p i f c o p a l e s , & bis vici-
Ca) In Comilalu Ver/primicnR ad Urkut Banyam non procul Nagy - V^fony eriicbalur minerà ferri eopiofo M.ignefio
mixta, equa eliqualiim metallum fragile erat & vitrum fciiidebat.
(b) Boro's Bfiefe.
(c) Fhiviì Hiiogarise aurum cum arena volvenlcs funt: Danubius, Tibiftus ciim plerisque Marma'i« amnibus, Szamufuis,
Cliryfms, Marullus, Tenies, Nera, Dravus, Mura,
(d) Esmark. I.. c. p. 1.38. ¡42.
(e) Ficluel, L. c. p. 12.
(F) Fichtel. L. c. p. s.
(g) Esmark. L. c. p. 61.
00 Idem L. c.
(i) Idem L, c. 5..
(k) Un3ar. Magaz. UI. 34.