lice S z e n t .Má r t o n i e n f e s in ßiharienfi provincia; Uim M e h a d i enf e s feu therm
oe H e r c u 1 i s ad anmem Csema prope limites Vallachirc ; ac denique, cjuas montes
m e d i l e v r a n e i ad A l m a s (a), St i - igoni i in) , B u d a m & K e i z l h e l y profiindunt, ab
b i s locls noniiiìa gerentes. Intev has ubenimoe í'unt M a g n o v a r a d in e n f e s , qua: viv
um largillìmum tolo fiio curíu fere per lioroe Tpatium calentem fiippetunt. Nec Iiis
u b e r t a t e multum cedunt R e J ' z thel y e n f e s , in medio ampli fiagni calidi fcaturientcs,
& Bi idenfes caefareíe, alqiie S t r i g o n i e n f e s , in ílagna minora collecta;, e quib
u s , ut e priore, rivi profluunt, pluribus molendinorum rotis impel lendi s fufficientes.
2) S U L P H U K E A E , quoe fcilicet calore non eminent, verum í'ulphuris aura,
quam continent & exhalant, prsccipue diliiiiguuntur, rariorea nobis innotiieruiit, nec
tarnen milkt! funt ; ad Balifam pagum, in Gomitata Sopronienfi prope Peifonem laeum
fcaturit aqua fulphurea, pro balneis calcfacienda ; in colle Borova hora ad Vetuf
o l i um aqua talis in ftagnum colligi tur (b) ; non procul Kesmarkino balneum fulpluir
e um vico vicino nomen tribuit ; fub colle Kovágó in promontorio Telkebanyeiifi pror
u m p i t fons fulpliureus falubria balnea praebens (c) ; ad Dragomir-falva in Gomitata
M a r m a r o f i e n f i fcaturit aqua petroleo & fimul copiofo aëre hepático imprcegnata.
3 ) ACÍDÜLAE, quavum anima fie dictum acidum carbonicum (vulgo aërfixua)
e f t , tanta occurrunt copia, tantaque varietate , ut hic ne quidem earum loca natalia
nominare liceat. lllud tanien in genere notare inteveft, plurimas reperir! in Septemtrion
a l i - o r i e n t a l i montium congerie, attamen aliquas etiam reliquis circum limites pofitis,
i p f i s q u e niediterraneis montibus obtigiife. Scaturiunt autem, quod etiani memorabile
eft , ubique locis humilioribus, quam plerasque alioe aquse, ad mont ium radices. Quod
v e r o maxime mireris, eft, eas e montibus diveriìffiino lapidimi genere conftantibus prov
e n i r e : hic eiiinr acidulas e calcano, ibi e Porphy r i e , alibi e Schifto feu Gneifso mic
a c e o , ex Ardef ia, e x Arenario, imo ex ipfo etiam Granite pullulare vi d e a s . Sed & illud
n o t a t u dignum eft, plerasque earum, quae e feptemtrional i montium adgregato originem
ducunt Si inter has eas iplas , quas ad Nagj -Szalok in Scepufio e Granite fcaturiunt,
quamquani reliquis principiis & proportion e horum mag n o p e re discrepent, in eo tamen
c o n v e n i r e , quod S o d a m contineant ! Nos certe faleni hunc in omnibus pene acidulis
S c e p u f i e n f i b u s , Sàrolìenfibus , Abaujvárienfibus , Hevefienfibus , Ncogradienfibus &
H o n t e n f i b u s reperimus.
4) C A L C A R E A E , quas fcilicet calcem ope acidi carbonici folutam e montibus
c a l c a r e i s educunt, & menfiruo hoc volatili parte fua liberiore in auram diffiato iterum
d i m i t t u n t , vix minore copia in Hungaria pricflo funt. In fpecubus certe pene omnib
u s , quas numerofas montibus calcareis ineíl'e notavimus, aquse e fornicibus aut par
i e t i b u s ftillantes materiem calcaream deponunt foepe adeo copiofam, ut eas bic velut
ijr lac coagulari videas , alibi totas lapidefcere putas : atque inde nafcuntur, quoe in
i l l i s fpectantur, incrufiata, tophi &ftalactites, tam diverfìs mirisque ludentes formis,
u t has fcalpro effictas opinari polfis. Ad Lutskam in Comitatu Liptovienfi aqua rivi
c a n c r o s incruftat (d). Ad Göniör in provincia cognomine aqua primum in fiagnum coll
e c t a dein forma rivi profluens ; ad Rusbach in Scepufio aqua balneis inferviens;
a d Tapolcza-feö in Comitatu Vefzprimieiifi rivus Tapoicza rotis molendinorum tam
(a) Tawnlbn voyage. 1, go.
(b) Neu, ÜDg. Magaz. I. g/.
(e) /\nl. Szirmay noliiin moDlium & locoruit
(d) Wiener. Anzeig. JI, £. B. 4. Jalirg. 44-
n Coroitatus ZetnpliD. p.
craffam índucunt crufìam , ut tandem bujus gravitate motus earum impediatur. Alibi
hujus indolis aquoe receptacula fibi formant lapidea ; alibi, quod in Nagy-Hontenfi &
Scepufienfi provinci a videre eli, venas fuas fibi ipfis oblìruunt, atque gravitate urgente
alias aperiunt. Imo colles & montes etiam reperias limili rati on e e x aquis prognatos (a)'
¿ ) Aqua; f a l f ^ , in quibus nimirum fai quispiam praedominatur ita, ut fapore
f a c i l e percipiatur , pro bujus varietate varife, non paucoe reperiuntur in Hungaria.
M U R Í A T Í G A E , falem communem feu culinarem vehentes , ad Sóvár in Comitatu
Sárofienfi & in pluribus locis Marmati« aut fodinis falis inbasrent, aut forma fcat
u r i g i n um prorumpunt. Nec alibi defunt: nàm in Arvenfi Comitatu rivus Szlániczá
e fcaturiginibus falfis primam originem ducit (b) ; & in Liptovienfi ad Hibbe fimilis occurrit
aqua (c). In diftrictu Muro-dravano Comitatus Szaladienfis ipfi exploravimus
f o n t em fale hoc divitem.
A L K A L I N A E , Sodâ fcilicet impraegnatse, omnium copiofiffima; f u u t : tota enim
p l a n i t i e s inferior, qua parte inde a finiftra ripa Danubii usque ad montes latiíTime pal
e t , plurimis ftagnis paludibusque, dictum falem gerentibus confita eft. In fuperiore
a u t em i)lanitie fere tantum ad Banfalu & Illmicz in Comitatu Mofonienfi prope Peifon
e m tales aquoe reperiuntur.
Sunt etiam aquae, quae f a l e m nürabi lem feu f u l p h a t e m fodíe fovent,
p a r i t c r in ftagna & paludes collecta; ; fed, quod memorabile eft, inter dextram Danubii
ripam & montes mediterráneos disperfae : quamquam enim fai ifte, & culinaris,
non défit etiam aquis alkalinis j ipfe tamen in bac planitiei majoris parte dominatur;
i n t e r vineas quippe budenfes cum parciore fale amaro; ad Sár-Kerefztur, Aba, in
praedio Szent-Iván, ad Albam l legiam, aliisque in locis Comitatus Albenfis cum pauc
a Soda aquis ineft.
A Q U A E NITROSAE, quas nitrates calcis aut niagnefiae inhabitant, per totani
p l a n i t i em majorem in puteis haud infrequentes funt ; & budenfes etiam nitratem potafi^'
ae continent (d).
A M A R A E aquìe, quibus fai amarus feu fulphas niagnefiae ineft, Strigonii, Bud
f e , inter vineas budenfes & in pago BudaOrs reperiuntur.
A L U M I N O S A E ad veterem oñicinam aluminis infra Parad pone Matrse montes;
a d Erdò-Bénye in promontorio Telkebanjenf i (e) ; ad Sárifáp in Comitatu Strigonienfi
^ f ) prsefto funt.
V I T R I O L I C A E , vitriolum fcilicet feu fulpiiatem unius alteriusve metalli contin
e n t e s , in metallorum fodinis potiffimum occurrunt: quo pertinent prsefertim aquss
fic dictie c c ement i t i oe Szomolnokienfes »Se val l i s dominorum, fulpbate cupri foetae. In
f o d i n i s Litbantbracum ad Vaffas, pagum Comitatus Baranyenf is, colligitur aqua vitriol
um ferri fov ens , & fimilis ad Rónyam in Comitatu Neogradienli fcaturit, quoe forma
b a l n e i multis malis medetur.
e ) SALIA.
.Inter S a l i a , quae ad indolem phyficam Hungarise pernofcendam prsecipue perir.
(a) Wernherus de a
(b) Neu. Ung. Mug;
(c) L. 1. c. 230.
Çd) Oenerreìcher Analys. aqu. bud. p. así-227.
Ce) Ant. Szirmay. 1. c. .27.
(0 Oenerreìcher. I. c. 254,
Huog. aquis, ÌQ Belii fcriptor. ¡
1. 297.
. bung, ni, p. gip.