N o f l r a t e s aquas llagnantes in qi
I part e nudas , quje pluriui
niinoi-es auLeni T 6 (flagna)
a r u i i d i i i e t i s , inaxiiiia parte obfelTae fi
in quibus aqua:, non raro profundas, tegi
v e g e t a b i l i um coutextum incumbit, ironiin
d em divifionis fundaniento, fed ufu
a) Lacubus per eminentiam ft
q u o r um uterque, quod inemorabile
f o v e t u r .
ituor genera diBribuere folent : aquas nirairum pro
l i l l i a r i am extenrionem habent, T a v a (lacus);
E ; quie vero uligine fquafent & carieetis atque
it> M o t s i r Cpaludes) dicunt, inter quas eas,
: n lluctuans e radicibus adliuc viventiura
lomine proprio L a p diftinguunt ; non vano quii
c o n f l a n t e & vago.
5 tantum adnumeriuidi Funt P e i Co & Balaton,
;ft, tantum indigents, iisque minoribus amnibus,
P E I S O , 1
p a t , ibi flipatuà
entail deprelTion
e x t e n d i t u r , inft
t u r a prope ad 7
p r o p r i a s
, Tub :
oflratibus F e r t ö , planitiei fuperioris marginem occidentalem oc
¡ o l l i b u s , per Coniitatum Sopronienfem decurrentlbus, fed littore c
in planum patens, longitudine fua, qua a Septeiiitrione in meridi
•lore parte autem in ortum curvatur milliaria 5
l a t i t u d i n e vero ad 2Í contlnet. Aquas fuas
iiaxima parte per V u l k a m rivum e inontibus
R a b c i s e amnis in Danubium emittit.
(Si computata curva
quas preeter fcatur:
i c c i d e n t a l i b u s adqu:
B A L A T O N in margine occidentali planitiei inferioris ad raontium mediten
r um catenam fitus, etiam altero latere altius litus habet , quam Peifo. Extenditu
d em pariter a Septemtrione in meridiem, Ted niagis in ortum inclinatus , liac fu!
g i t u d i n e 10, latitudine vero i ad s milliaria elficiens. Plurimum aquarum per
l a m amnem recipit, omnes autem fub nomine S i ó in Danubium demittit, he
v i o docentibus niolis pluribus, quarum rotas Sió impel l i t , notabiliter altius fitus.
U t r i u s q u e margines magna ex parte arundinetis oblidentur ; utriusque aqi
q u i -
l o n -
S z a -
c f l u -
l in 11 ictibus turbetr
:i modici s niov'
quas Hagnantc
Kcipuaruiu loc.
p a l i
r , limpida atqii
: t u r , quamquam
i hic recenfere v
1 & nomina c
m Csalókócz
p i d a , inodora, &
t e m p e f l a s inPlat, undis ni
¡3) Omne s reliquas
t u t i rat io, qua; vi x nili p;
n i t i e Aiperiore notabilion
r e i , Jaurinenfis & Vefzprimienlis ad Maczalteo (ubi jam
deprelTa loca prope Kanifam infident, fed multo minore
p a r t e occidentali, quae fcilicet inter Danubium & moi
i n t e r j a c e t , prajfertim notari merentur; S t a g n u m Vel
i n f r a monticulum Nadapp pene ad fesqui milliare in lo
e x c o l o r eft, ac tape, cum
nullis concitata ventis.
v c t a t earum multitudo & inrtirnmemorare
permittit. In placoniinia
Comitatuiim Caftri fer-
1 magna parte riccata= f u n t ) , &
, cjiiam m mtí
:ium mediterr
n t z e n f e (V
i g i t u d i n em &
i l e n t
In hujus
n feriem
: e i tó),
e x parte
t j e , qui
juxta riin
r o p e ad 1000 orgjas in latitudinem extenfum ; & paludofus traetus Sàrri
i n d e a Comitatu Vefzprimienn per Albenfem & Tolnenfem verfus Danubiun
vum St ìrvi z ad nmlta milliaria exporrigitur ; nec non paludes, quas Riiiya
t a t ù SumeghienB fupra infraque Babocfam elTicit, & quas Dravus in hac & Baranyenli
atque Daj iubius in polleriori & Tolnenfi provincia produicit & alit, Inter quas Mo.
h a c f i e n l i s , clade Hungarorum nobilium & interitu Ludovici Kegis infimiis, maximf
n o t a b i l i s eft, etis
b i f c o q u e intercept
d i e n f e m , Hevefie]
B a c f i e n r em obvias,S z á l l á s , & llagna
Comip
In transtibis
S z o l n o k i e i i f i
i n f l i l am cognominem occupans.
i , prEeter paludes ad pofteriori
n f em & Csongradienfem , atque
,
etiam remotiores reperiuntur : ^
. P á l i t s atque L u d a s ad Then
seana parte non tantunr ad Tibis
. t e r i o r em & Csongradienfem plui
In par t i intei
D a n u b i o Ti-
;m fluviui
I , per Comitatum Borfoque
a d utrui
per Penhinenfcm &
/elut ad Ki
Sz. Miklos & Szabad
;fiopolini.
cum per Comitatum Szabolcfcnrem ,
•imx & latiiTime patentes occurrunt
p a l u d e s , fed & ad Chryfios alibiqiie copiofa! funi , inter quas S z e r n y e IMotfar iti
B a r e g h i e n n , F e k e t e E g r e s Mot fàr in Ugotllenli, & V e r e s - N i d in Szabolcfenfi
C o m i t a t u , cumpaludofis &fegnibusTibiscipropaginibus: H o r t o b à g y & Kadarts,
amplilfimoe & maxime memorabiles funt.
I n banatica planitie , in qua Torontalienfis Comitatus plusquam tertia. Temefienfis
autem & diOrictus legionis Germano-Illyricis n>agna parte paludofus eli, potiOE-
n i u m a b aquis, quas Marufms , Danubius , Bega, & Temelius dilfundunt, plures
occurrunt paludes, inter quas prsecipue nominari merentur F e k e t e tó (Ragnum ni-
-.rum) in medio Torontalienf.s provincia: ; F e j é t t ó (Ilagnum album), ex eaden
d i t t r i c t um nominata! legionis extenfum; & I l lont f enf c atque Alibonare
n f e
f t a g n u m , utrumque in polteriore fitum & a Danubi o remotum.
y ) Paludes tectas, quas a ncf t r i sLâp nominari notavimus, feorfim commemor
a r e interelì. Earum proecipuac funt 1) H a n s i g , palus ingens, e Peifone per Comit
a t um Sopronienfem, & Mofonienfem usque in Jaurinenfem ultra .5 milliaria contin
u a t a , & ad tria prope dilatata, ubique tegmine cooperta, excepto loco medio, qui
f u b nomine K i r a l y i tó (Ilagni r e g i i ) aquas apertas exhibet; 2)PaIus Etfedienf
i s ( E t f e d i L â p ) , quie in Comitatu Szatbmarienfi inde a Nagy-Majtcny prope opp
i d um N a g y -Kà r o l y verfus Tibiscum in longitudinem plusquam 5 milliarium extendit
u r ; 3) fimilis eft palus , fed minor , quoe in Comitatu Szabolcfenfi ad Kis-Vàrda juxta
T i b i s c um diffunditur, pagum Befzteretz cireumdans ; 4) Hue etiam pertinet majori ex
p a r t e alia, qua: fub nomine S â r r é t j e inter Kardszag-Uj Szâllâs & Korôs-Ladàny
p a r t em Comitatus Békefienfis & Cumaniae majoris occupât, atque in Biharienfem etiani
e x p o r r i g i t u r .
H i s , quae de fluviis, lacubus, Ilagnis & paludibus diximus, in unum collatis,
f a c i l e intelligitur, adliuc centena milliaria quadrata foli hungarici aquis fepulta elfe,
quarum derivarlo exercitabit & reinunerabitur nepotum indullriam.
j) CRUSTA INTERIOR.
A d cruBsï interioris notitiam, qua: ad indolem phyficam regni noscendam plurimum
conferì, pertinent: faxorum, montium compagem conftituentium genera, arena:
& terrarura demilTiora loca replentium , ftrata ; minerarum metalliferarum , illis
i n f e r t a r um aut intcrpoBtarum loca ; aquarum «lineralium fcaturigines & receptacula ;
f a l i um efflorefcentium aut depolitorum penus ; & corporum organicorum , mineralibus
i m m i x t o r um reliquia:. Quorum omnium fumma tantum capita hic adtingere licehit.
a ) S A X A MONTIUM.
1 ) Montes occiduo-feptemtrionales G r a n i t e potilfimum confiant, line dubio
e x altiori Tatra propagato. In latere autem Auftriam refpiciente inde a Danubi o eidenr
c a l c a r i u s incunibit.
5) E x eodeui ilio vetuHirmio faxorum genere coaluerunt altiffima Tatra: cacum
i n a , qua: proinde , ut altitudine ita etiam fenio aliis montibus Hungarias plerisque
proecedunt. Ad utrumque Tatra: lìnem Graniti Calcarius aut immediate aut intercedent
e a r e n a r i o g r i feo inQftit, quorum uterque ftratificationis & organicorum corporuni
v e f t i g i i s deltitutus hic in alpinam altitudinem adgefms eli, ut tamen prior communiter
altius adfcendat. Idem ille etiam montem regium magna parte & rupes ab co Tatraï
a c c e d e n t e s conlìituit, unde ejus imperium per meridionalem partem Scepufii, per Comitatum
GSmiSrienfem, Zolienfem & Liptovienfem, tum verfus occidentem per Arvenf
e m , Thuroczienfem & Trencfmienfem latiffime patet. Nec deeft parti fepleintrionali
S c e p u f i i , utpote alpi Fleischbank, Portx ferrea:, montibus ad Altendorf aliisque non