Bianca M. du Mortier, conservator Kostuum, Rijksmuseum
Kelly Bag en Holbeinsteek
Al eeuwenlang worden kledingstukken of accessoires naar
draagsters vernoemd: de fontangé, een stc.sei van gerimpelde
stroken in het haar naar de hertogin de Fontanges
(1661-1681) of de lavallière, een halsdoek van grijze stof r®|;.
een grote strik naar Mademoiselle de La Vallière (1644-1710).
Veel recenter zijn de Hermès 'Birkin', een tas gemaakt naar
Jane Birkin's wensen en de 'Kelly Bag', Grace Kelly's (1929-
1982) favoriet. Vooral beroemde vrouwen dus, maar af en
toe valt ook een schilder deze eer te beurt. Op de portretten
die Flans Flolbein (1497/8-1543) maakte schilderde hij
dusdanig vaak een dubbele rijgsteek van zwarte zijde, dat
men deze gaandeweg de Holbeinsteek is gaan noemen.
< Detail van Twee studies van een meisje, ca. 1714
rood, w it en zwart krijt, 25,1 x 39,1 cm
Staatliche Museen zu Berlin, Kupferstichkabinett
Buitenechtelijke zwangerschappen
Kort na het overlijden van Jean Antoine Watteau (1684-1721)
roemt het bekende Parijse tijdschrift Le Mercure de France
de schilder om zijn geanimeerde en zachte figuren gekleed
in gedrapeerde japonnen met soepele plooien: de robes
battantes. Deze japonnen waren ruimvallend, zonder taille
en voorzien van platte en stolpplooien aan de voor- én achterkant.
Volgens Charlotte-Elisabeth van Beieren (1652-1722),
hertogin van Orléans had Madame de Montespan (1640-
1707), de maîtresse van Lodewijk XIV dit model bedacht
om haar buitenechtelijke zwangerschappen te verbergen.
Charlotte-Elisabeth, de schoonzuster van de Zonnekoning
vervolgt in haar memoires, dat zodra De Montespan een robe
battante aantrok het hele hof wist dat ze weer zwanger was.
Pli Watteau
Deze ongetailleerde japonnen die over een ronde hoepelrok
werden gedragen waren het absoluut tegenovergestelde van
de nauwsluitende, formeel ogende robe à la française die niet
zonder korset gedragen kon worden. Op Watteaus elegante
buitenscènes, maar ook op zijn talloze figuurstudies zijn
vrouwen te zien in de lossere, informele japonnen. Hij lijkt
gefascineerd door de plooival en beeldt hierbij als enige ook
veel vrouwen op de rug gezien af. Wanneer ook de robe
à la française een stelsel van losse plooien op de rug krijgt,
worden deze in de loop van de 18de eeuw pli Watteau
('Watteau plooi') genoemd.
Japon ('robe è la francgaise' of 'robe è pli
Watteau'), ca. 1760, crèmekleurige zijde
met bloemenranken en een kettingmotief,
Rijksmuseum, Amsterdam