i 4 Een normaal
handstuk met veel
fossielen uit het
Bekken van Parijs.
Bij het Centrum voor Isotopenonderzoek in
Groningen blijkt dat met de nieuwe apparatuur die
daar in 1992 zal worden gei'nstalleerd enkele
grammen materiaal al genoeg zijn om die ouderdom
op veertig jaar nauwkeurig te bepalen. Zo’n onderzoek
kost echter fiooo,- zodat deze ouderdomsbepaling
vooralsnog achterwege blijft.
Handstukken en vervalsingen
Een handstuk is een monster van het gesteente waarin
de fossielen gevonden worden, dat in een hanteerbare
vorm is gehakt of gezaagd. Fossielen worden vaak nog
grotendeels in het moedergesteente of de matrix uit
de groeve meegenomen. De fossielen zijn dan minder
kwetsbaar bij het vervoer. Je kunt er dan thuis voor
kiezen om het fossiel helemaal uit te prepareren of om
het deels in de matrix te laten zitten.
De arbeiders in een groeve leggen vaak de fossielen,
die zij tijdens hun normale werkzaamheden
tegenkomen, apart en verkopen die aan handelaren of
verzamelaars, een niet te versmaden bijverdienste.
Voor zeldzaamheden en mooie stukken kunnen ze
meer vragen. Jammer voor hen is dat fossielen, 00k in
wereldberoemde vindplaatsen als de Sint Pietersberg,
zo zeldzaam zijn dat de bijverdienste ongewis is.
Daarom is het lucratief om de natuur een handje te
helpen en botten van paarden en koeien of fossielen
uit wat uitbundiger met fossielen gezegende
vindplaatsen in een blok mergel te plakken. Ons stuk
wijkt van deze vervalsingen af wat betreft de basis, een
scherf vuursteen.
Een natuurlijk handstuk uit het Bekken van Parijs met
fossielen daarop, waarvan ik er meerdere in mijn
privécollectie heb, ziet er als volgt uit (afb.14): meestal
is er één in het 00g springend, wat zeldzamer, fossiel.
Om dat fossiel heen zitten vaak talrijke
sediment-opbouwende fossielen, meestal
tweekleppigen, dentalien of nummulieten maar 00k
wel eens slakken, met soms daartussen algemeen
voorkomende kleine fossielen. Zo’n schelpen-,
dentalien- of nummulietenbank is ingebed in en aan
elkaar gekit met grove kalk. Ook komt het wel voor
dat zo’n bank versteend en overgaat in vuursteen. De
schelpen zijn dan helemaal of voor het grootste deel
opgelost. Je ziet dan meestal schelpafdrukken en
steenkernen.
Een natuurlijk handstuk uit de Sint Pietersberg kan
ook dezelfde kenmerken hebben. De laag in de
formatie van Maastricht is bepalend voor het uiterlijk
van een handstuk.
Er zijn echter ook handstukken uit lagen zoals de
Kalksteen van Meerssen, die gedomineerd worden
door een groot koraal, spons of zeeegelstekel omringd
door en ingebed tussen talloze andere fossielen van
diverse soorten maar vooral bryozoen, die met grove
kalk aan elkaar zijn gekit. Zo’n koraal is eigenlijk niet
los verkrijgbaar omdat niet het koraal maar zijn
afgietsel bewaard is. Deze mergel is niet geschikt voor
de huizenbouw, maar wellicht wel voor
fertilisatiedoeleinden in de landbouw. Het is om die
reden weinig waarschijnlijk dat dezelfde arbeiders
beide soorten steen winnen. Daarom vermoed ik sterk
dat de fossielen op onze scherf niet door zo’n arbeider
tijdens zijn werk zijn verzameld.
Vervalsing of vestzakmuseum
Het lijkt er meer op dat een echte liefhebber, amateur
of wetenschapper, de fossielen met veel geduld en
gevöel ook voor de kleine onaanzienlijke fossielen,
verzameld heeft. Ik veronderstel dat de Crania
hagenowi, uitzonderlijk van formaat en een karikatuur,
hem er toe verleid heeft om zo’n stuk samen te stellen.
Liever dan dit in een doosje te stoppen met andere
Crania’s of in een vitrine te leggen, heeft hij deze met
andere fossielen uit het Krijt van Zuid-Limburg op
een stuk vuursteen geplakt. In zijn ‘context’ zou je
kunnen zeggen. Als je een rand tot bovenmarge neemt
en het stuk inraamt, blijkt de Crania precies op het
snijpunt van de diagonalen te liggen. Hij heeft om dit
middelpunt de andere fossielen in een evenwichtige
verdeling gerangschikt. Deze rangschikking is een
belangrijke component in de schoonheid van dit stuk.
Ik zou in zo’n geval liever van een vestzakmuseum
spreken dan van een vervalsing.
Het vestzakmuseum uit Teylers Museum is zeer
natuurlijk van opzet. Er zijn ook beschadigde en zelfs
fragmenten van fossielen gebruikt, die niet alleen
naast elkaar, maar ook op elkaar en elkaar
overlappend op het vuursteen zijn geplakt. Er wordt
zo een gelaagdheid van toevallig bij elkaar gespoelde
Organismen gesuggereerd. Spreekt er dan echter uit
het samenstellen van fossielen van verschillende lagen
en vindplaatsen ook niet een geweldige nai'eviteit? Ja,
maar dit kan een nai'eviteit zijn uit een tijd dat dat nog
Erratum.
Bij het zetten zijn tot onze spijt de foto’s 13 en 14 verwisseld.
Dat is ook de reden dat u in het vestzakmuseum
de ”Fossiele Mens van Maastricht” nauwelijks kunt zien.
Daarom nogmaals afbeelding 13, maar nu op ware grootte.