In de ban van de berg
Twee eeuwen klimmen op de Mont Blanc
In de Ovale Zaal van Teylers Museum, links van de trap die naar de
bovenverdieping leidt, staat een maquette opgesteld. De maquette geeft een
gedeelte weer van een bergmassief. Sommige bezoekers zullen zich verbaasd
afvragen waarom een dergelijk voorwerp, dat meer lijkt thuis te horen bij een
modelspoorbaan, hier staat opgesteld. Volgens de beschrijving die bij het
object gegeven wordt gaat het hier om 'een maquette van de Mont Blanc,
vervaardigd naar aanleiding van de beklimming in 1787'. Maar wat was er zo
bijzonder aan die beklimming? Waarom zou iemand zo'n maquette hebben
willen maken? Wat doet dit model in dit museum?
D e beklimming van 1787
In augustus 1787 maakte Horace Benedict de
Saussure (1740-1799), professor te Genève, een
expeditie naar de top van de Mont Blanc. Deze berg,
met zijn 4807 m. de hoogste van Europa, werd toen
nog beschouwd als de hoogste top van de wereld en,
tot een jaar eerder, onneembaar geacht.
De Saussure maakte de tocht met een gezelschap
bestaande uit zijn huisknecht en achttien dragers en
gidsen, gekleed in kuitbroeken, gewatteerde mantels
en spijkerschoenen, voorzien van stokken en ladders.
Geen modern alpinist zou het in zijn hoofd halen om
zo simpel uitgerust aan een dergelijke expeditie te
beginnen. De bagage bestond uit een groót aantal
kisten, manden en kratten, gevuld met leeftocht,
dekens, kwikbarometers en andere natuurkundige
instrumenten. Op de top aangekomen was De
Saussure viereneenhalf uur lang bezig met
wetenschappelijke waarnemingen en experimenten
die hij nauwkeurig beschreef. Deze indrukwekkende
sportieve en wetenschappelijke prestatie baarde in
heel Europa veel opzien.
De maquette van Exchaquet
Charles François Exchaquet (1746-1792), directeur
van de mijnen in Savoie en onder andere cartograaf,
werkte, al voor de beklimming door professor De
Saussure, aan een maquette van het Mont
Blanc-gebied.
In het voorjaar van 1787 verscheen er een annonce in
de Journal de Physique waarin een maquette van het dal
van Chamonix met de Mont Blanc werd aangeboden,
gemaakt door de heer Exchaquet, voor de prijs van 30
louis. De expeditie van De Saussure veroorzaakte veel
opschudding en Exchaquet sprong daar handig op in:
met een rode kleur gaf hij op de maquette de route
3 : De beklimming van
de Mont Blanc door
H.B. de Imussuk, J.
Balmat en achttien
anderen, begin augustus
1787 (coll. Teylers
Museum).
van De Saussure aan. Dit gaf hem Europese
bekendheid en verschillende geleerden en
verzamelaars haastten zieh om een exemplaar te
bestellen. Bovendien voegde hij aan de
oorspronkelijke maquette allerlei
documentatiemateriaal toe, zoals een verklärende
prent en enkele brochures.
Martinus van Marum en de Mont Blanc
Al in 1799 wist Martinus van Marum zo’n maquette
voor Teylers Museum te verwerven. In de notulen van
de vergadering der Directeuren van 29 november van
dat jaar ’... wordt berigt dat door de heer Lubs te
Amsterdam aan de fundatie vereerd is, Een model van
de Alpische Gebergten, bepaaldelijk verbeeldende
een gedeelte van de Mont Blanc en vallei van
Chamoni, welk stuk reeds bij deeze Stichting is
aangèkomen’. In december 1799 werden 00k drie
prenten betreffende de Mont Blanc aangekocht.
In 1802 maakte Van Marum een reis door Zwitserland
en Frankrijk. Tijdens deze reis bezocht hij 00k
Chamonix, waar hij de Mont Blanc beklom tot de
grote gletscher, het ‘Mer de Glace’. Van Marum kocht
00k een verzameling mineralen van de Mont Blanc en
omringende bergen. In Genève ontmoette hij de broer
van Exchaquet en wist de hand te leggen op de
aantekeningen die Exchaquet voor de maquette heeft
gemaakt. Ook ontmoette Van Marum in Genève de
zoon van professor De Saussure. Via hem verwierf
Van Marum een aantal mineralen uit de collectie van
De Saussure voor Teylers Museum.
De verzameling in Teylers Museum
Door de ‘verzamelwoede’ van Martinus van Marum
bezit Teylers Museum nu een unieke, complete Mont
Blanc-collectie, die ondermeer bestaat uit de
maquette, drie handgekleurde etsen, twee
panoramatekeningen, twee brochures, twee
manuscripten en een verzameling mineralen. Een ets
geeft het gebied van de maquette weer. De andere
twee etsen geven een beeid van de beklimming en
afdaling door De Saussure in 1787.
De tekeningen verbeelden twee momenten van een
beklimming in 1781, een eerdere poging om de top te
bereiken. Een gedrukte brochure geeft een
beschrijving van het dal van Chamonix en de
omringende bergen en geeft uitleg bij de maquette.
De andere brochure is van de hand van De Saussure
en geeft een gedetailleerd verslag van de expeditie van
1787. De manuscripten zijn de aantekeningen van
Exchaquet en een handgeschreven copie daarvan.
Van alle mineralen die Van Marum van het Mont
Blanc-gebied wist te verwerven, is een verzameling,
met een handgeschreven catalogus, compleet bewaard
gebleven. Wat afkomstig was uit de verzameling van
De Saussure is af te lezen aan de etikettën die zijn "
zoon heeft geschreven.
In 1986 werd de Mont Blanc-collectie in Teylers
Museum uitgebreid met een klein geologisch kabinet.
Dit bijzondere, gave en complété kabinetje uit
omstreeks 1800 bestaat uit een houten doos met twee
laden waarin 70 kleine voorbeelden van mineralen,
gesteenten en fossielen uit het Mont Blanc-massief. Bij
deze verzameling hoort een catalogus uit dezelfde tijd.
Een van de samenstellers van dit kabinetje was
professor Louis Jurine. Van Marum correspondeerde
met Jurine, wisselde mineralen en gesteenten met hem
uit en bezocht hem in 1802 in Genève. Het is niet
verwonderlijk dat Teylers Museum zeer gelukkig was
met deze aanvulling op de Mont Blanc-collectie.
De tentoonstelling
De Mont Blanc-collectie van Teylers Museum is het
uitgangspunt voor de tentoonstelling ‘In de ban van
de berg. Twee eeuwen klimmen op de Mont Blanc’.
Deze wordt van 14 december tot en met 24 februari
1991 gehouden in het bovenzaaltje vôôr de aula.
Voor het eerst zullen aile stukken van deze
verzameling samen getoond worden, aangevuld met
instrumenten, boeken, manuscripten en
archiefstukken die op dit onderwerp betrekking
hebben.
De tentoonstelling wil niet alleen een indruk geven
van de enorme prestatie die professor De Saussure
leverde en van de diepe indruk die dit op Van Marum
maakte. De tentoonstelling wil ook laten zien hoe het
denken over de Alpen in de loop der eeuwen
veranderde. Via het geloof in draken, monsters en
bovenmenselijke krachten, de waardering voor het
landschap, het belangrijke eerste wetenschappelijke
onderzoek, het ontstaan van alpinisme en Wintersport,
de groei van het Alpentoerisme, tot de nieuwste
ontwikkeling: de zorg om het milieu.
G. Bierenbroodspot