van meester Bemink. Dat was een plaatselijke bekend-
heid. Op de zolder van de lagere school had hij een mine-
ralenverzameling uitgestald. Mijn broer wilde mijn-
bouwingenieur worden en hij was direct enthousiast over
de collectie. Mij heeft hij in zijn geestdrift meegesleept. In
Denekamp kregen we onze eerste keien. Ze zaten in een
doos van veertig stuks, die toentertijd vier gülden kostte.
Het waren standaardpakketten en we mochten er beiden
een kopen. Wat mijn broer er later mee heeft gedaan,
weet ik niet. Maar ik heb hem jaren bewaard.’ Dat vertelt
drs. PDA. van Lith (83) uit Voorburg. De doos met mineralen
vormde het begin van een collectie van meer dan
1600 nummers. Kortgeleden schonk hij de verzameling
-die een belangrijke wetenschappelijke waarde heeft-
aan Teylers Museum.
Speelobject
De eerste jaren was de doos met stenen meer een speelobject,
aldus de heer Van Lith. ‘Ik vond wel eens een kei,
maar veel uitbreiding zat er in de begintijd niet in. Pas later
kreeg ik er van alles bij. Onder andere een prächtige
ammoniet. Daar was ik bepaald verliefd op en ik heb hem
tot op de huidige dag bewaard. Verder gaf mijn broer me
een stuk fossiel hout. Er verdween ook wel eens iets, want
met mineralen verzamelen is het zo dat je den stukken
weer weggooit en pas het elfde definitief bewaart. Ik heb
in mijn jeugd ook wel eens een tentoonstelling voor de
buurt gehouden.”
Indeling van Dana
Na de Tweede Wereldoorlog volgde de grote uitbreiding.
Als gevolg van de hongerwinter -die hij met zijn gezin in
Amsterdam doorbracht- werd de heer Van Lith emstig
ziek. ‘In die periode begon ik als bezigheid naar het bui-
tenland te schrijven.’ Hij legde ondermeer contacten in
Engeland met erkende mineralenhandelaren. ‘Ook
schreef ik naar de goevemeur van Arizona in de Ver-
enigde Staten of hij mij bijzonderheden kon meedelen
over een krater in zijn Staat. Die was misschien ontstaan
door de inslag van een meteoriet. Hij stuurde de brief
door naar een mijningenieur die hij kende. Van deze mr.
Flagg heb ik erg veel stukken gekregen. Hij was zeer deskundig.
Van mij ontving hij in ruil Nederlandse postze-
gels, want dat was zijn hobby. Ik begon mijn verzameling
in te delen. Ik had daarvoor behoefte aan een systeem.
Dat vond ik in de indeling van Dana, die gebaseerd is op
de chemische samenstelling van de mineralen. Ik ging
dus niet uit van fraaie showstukken, al had ik wel enkele
mooie dingen, zoals witheriet en fluoriet. Maar dat was
min of meer toeval. Ze pasten in mijn collectie omdat ze
binnen het systeem van Dana vielen, en niet omdat ze zo
mooi waren.’
Beurzen gemeden
‘Aan determineren heb ik me weinig gewaagd, want daarmee
kun je je leüjk vergissen. Ik kocht bij erkende hande-
laren -zoals Krantz in Bonn- en dan ging ik ervan uit dat
de determinatie juist was. Beurzen heb ik altijd gemeden.
Veel handelaren zijn zeker deskundig, maar ik ben er niet
zeker van dat de vindplaats steeds goed is aangegeven.
Met collega-verzamelaars in Nederland heb ik ook weinig
contact gehad.’ In de loop van de jaren groeide de collectie
tot zijn huidige omvang, alles minitieus gecatalogi-
seerd en ingedeeld.
‘Ik zou het jammer vinden als de verzameling te zijner tijd
verloren zou gaan’, zegt de heer Van Lith tot besluit. ‘In
mijn jeugd heb ik in Haarlem gewoond en Teylers Museum
was dus een bekend adres. Als schooljongen ging ik
speciaal kijken naar de keien in de Ovale Zaal. Toen ik
erover nadacht wat er met mijn stenenverzameling moest
gebeuren, lag Teyler goed in de markt...’
H.A.van Lith
Postzegeltentoonstelling Portugal
Tentoonstelling van postzegels in het Teylers Museum,
1 October tot 31 december 1988.
De eerste postzegels van Portugal versehenen in 1853,
het laatste regeringsjaar van Koningin Dona Maria II. Zij
werd opgevolgd door de mindeijarige Pedro V, tot 1855
onder regentschap van zijn vader Ferdinand. In dat jaar
verscheen het portret van Pedro V in relief op de postzegels.
In 1862 werd Pedro V opgevolgd door zijn broer
Luiz I wiens beeltenis dat jaar, eveneens in relief, op de
postzegels werd aangebracht. Zowel van 1880/81 als van
1882-1887 werden postzegels met het normale portret
van Luiz I uitgegeven. Hij werd in 1889 opgevolgd door
Charles I, wiens portret van 1892/93 en van 1895-1905
op de zegels werd afgebeeld. Toen deze koning met zijn
zoon, de kroonprins, in 1908 tijdens een opstand om het
leven kwam, werd het koningschap voortgezet door Manuel
of Emanuel n , een broer van de kroonprins. In 1910
verscheen zijn beeltenis op de postzegels, hetzelfde jaar
waarin hij gedwongen werd af te treden en moest vluch-
ten. De postzegels met zijn portret werden nog in 1910
met het woord Republica overdrukt. Vanaf dat jaar werden
vijf series ’’gewone” en talloze herdenkings- en bij-
zondere zegels uitgegeven. In 1912 versehenen de be-
kende Cereszegels, die in verscheidene kleuren en waar-
den het postzegelbeeld van Portugal tot 1930 beheer-
sten. In 1926 kwam er een iets modernere uitvoering en
in 1930 eengeretoucheerde versie van de 1912-serie. Na
dat jaar verdwenen zij voorgoed en werden zij vervangen
door het type ’’Luciadas”, het historisch dichtwerk uit de
tweede helft van de 16de eeuw, afkomstig uit de humanistische
hogeschool te Coimbra. Deze Luciadas-zegels
werden in 1942 opgevolgd door de mooie Caravelle-ze-
gels, die het symbool droegen van Portugal als zeeva-
rende mogendheid en die door Columbus werd gebruikt
voor zijn reis naar Amerika. De Caravelle-zegels werden
in 1953 opgevolgd door een serie postzegels waarop het
zegel is afgebeeld van de historisch bekende Koning De-
nas (1279-1325). De laatste, nog steeds gangbare en uit-
breidende serie, bestaat voor de lagere waarden uit
kleine zegels met afbeeldingen van bouwwerken, later
ook van werktuigen, gereedschappen, vaartuigen, enz.
De hogere waarden zijn van groter formaat en dragen afbeeldingen
van industrieen. Deze serie loopt thans van
0.05 centimes tot 100.00 Escudos.
Tussen de vijf grote series werden voortdurend kleinere
series herdenkings-, weldadigheids- en andere bijzon-
dere zegels uitgegeven, waardoor Portugal het land werd
van de ’’bijzondere uitgaven”. De eerste serie van derge-
lijke zegels werd reeds in 1894 uitgegeven. Deze en ook
de zegels van latere jaren zijn zeldzaam em dus kostbaar.
Een aantal van deze series wordt in Teylers Museum ten-
toongesteld.
Afb.26. Bovenste rij v.l.n.r. Dona Maria II (1853), Don Pedro V
(1855), Koning Louis (1866, ongetand), Idem (1870, getand), Idem
(1882); m iddelste rij v.l.n.r. Koning Charles I (1895), Koning Emmanuel
II (1910), Republiek Portugal (1910), Ceres (1912); onderste rij
v.lji.r. Camoens redt het gedieht ‘Lusiades’ (1531, zegel 1924), De ‘Lu-
siades’ (ca. 1500, zegel 1931), Portugese Caravelle (1943), Zegel van
Koning Denis (ca. 1200, zegel 1953), Europa (1961).
Vanaf 1960 heeft Portugal, hoewel nog geen lid van de
Europese Gemeenschap, elkjaarEuropa-zegels uitgegeven.
Het zal er thans, nu het wel lid is, hopelijk mee door
blijven gaan. Zowel uit esthetisch als uit historisch oog-
punt zijn de Portugese postzegels het verzamelen ten
volle waard.
A. van der Werff
Agenda
Tentoonstellingen
25 november t/m 19 februari: Bloemtekenin-
gen van Maria Hofker-Rueter.
25 november t/m 19 februari: Mens en dier, te-
keningen en prenten uit eigen collectie (naar
aanleiding van de Teyler-agenda).
25 februari t/m 2 april: Haarlemse bloemteke-
naressen uit de negentiende eeuw.
18 maart t/m 21 mei: Van een leien dakje. Leven
in leisteen doorgelicht (leisteenfossielen uit
Bundenbach).
Lezingen Vereniging OKW, ‘Communi-
catie’
Bij het verschijnen van dit nummer zijn al weer
twee succesvolle lezingen uit de serie ‘Commii-
nicatie’ voorbij. Voor de resterende zes lezingen,
onder auspicien van de Vereniging voor
Onderwijs, Kunst en Wetenschap in samenwer-
king met het Teylers Museum, zijn nog kaarten
verkrijgbaar.
Zaterdag 26 november 1988 — Van symbool en
handtekening tot pictogram en handelsmerk —
Prof.drs. W.H. Crouwel
Zaterdag 17 december 1988 — Communicatie
of eenzijdige macht. Kijken en handelen in
Rembrandt’s Susanna en de ouderlingen - Me-
vrouw Prof-Dr. M.Bal
Zaterdag 14 januari 1989 — Het lichaam als basis
voor kleding en modegedrag — Mevrouw E.
Lamaker
Zaterdag 11 februari 1989 — De taal van de
geur — ProfJDr. E.P. Köster
Zaterdag 11 maart 1989 — Communicatie als
beleidsinstrument — Dr. C.M J . van Woerkum
Zaterdag 15 april 1989 — Een huishoudelijk
artikel als communicatiemiddel — Prof. E.S. de
Jongh
De lezingen worden gehouden in de aula van
het museum. Vanaf 10.30 uur bestaat de gele-
genheid een kopje koffie of thee te drinken.
Voordrachten van 11.00 f f ! 2.30 uur, inclusief
ongeveer een half uur discussie. Een enkele
voordracht kost voor OKW-leden f 10.-, voor
niet-leden f 15.-. De kaarten zijn in het museum
verkrijgbaar of door het verschuldigde bedrag
over te maken op bankrekeningnummer
44.87.82.065 van de AMRO-Bank te Heemstede
(gironummer van de bank: 8238) ten
name van Vereniging OKW-Haarlem, onder
vermelding van de gewenste lezing(en). Nadere
inlichtingen zijn te verkrijgen bij Teylers Museum
(B.C. Sliggers, 023-319010).
Lezingen Teylers Genootschappen
Het körnende winterseizoen zullen door Leden
van de met Teyler verbonden Genootschappen
weer drie lezingen worden gehouden. De voordrachten
vinden plaats in de aula van het mu-
seum, aanvang om 20.00 uur precies. De toe-
gang is gratis.
Maandag 28 november — Vroegchristelijke in-
terpretaties van de dood van Jezus — Prof.Dr.
M. de Jonge, hoogleraar Nieuwe Testament aan
de Rijksuniversiteit te Leiden en Lid van Teylers
Tweede Genootschap.
Maandag 30 januari 1989 — De Ronde Tafel
van koning Arthur: de betekenis van een staatkundig
symbool E Prof.Dr. W.P. Gerritsen,
hoogleraar Nederlandse Letterkunde van de
Middeleeuwen aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht en Lid van Teylers Tweede Genootschap.