De Hollandsche Maatschappij der Weten-
schappen is de oudste en eerbiedwaardigste der
Nederlandse geleerde genootschappen. Naar
het voorbeeld van o.a. de Royal Society te
Londen (1662) en de Académie Royale des
Sciences te Parijs (1666) werd de Maatschappij
in 1752 te Haarlem gesticht. Sinds 1919
stelt de Maatschappij jaarlijks een bäte be-
schikbaar uit het Pieter Langerhuizen Lam-
bertuszoon-Fonds. In een cyclus van zeven
jaar wordt deze bäte ieder jaar in een andere
wetenschappelijke discipline toegekend. Be-
vordering van een Studie in de geologie met
inbegrip van geofysica en mineralogie was het
onderwerp in 1985. De bäte bestond dit jaar uit
een geldsom van / 25.000,-.
Begin dit jaar diende dr. Touret bij de Hollandsche
Maatschappij het verzoek in om voor
de Langerhuizen-bate in aanmerking te komen.
Deze aanvraag, gedaan als een projectbe-
schrijving, had betrekking op haar werkzaam-
heden in Teylers Museum, i.e. het beheer van
de mineralen-verzameling. Tot deze verza-
meling behoren twee collecties kristalmodellen
uit de oertijd van de minéralogie als exacte
wetenschap. Beide zijn ontworpen en beschre-
ven door illustere Franse geleerden: Jean
Baptiste Louis Romé de l’Isle (1736-1790) en
Abbé René Just Haüy (1743-1822), bijge-
naamd de Vader van de kristallografie. De
eerstgenoemde collectie omvat 388 verschil-
lende modellen uit biscuit (Sèvres) vervaar-
digd, de tweede verzameling bestaat uit 627
modellen, uit perehout gesneden. Het geheel
van deze modellen is uniek in zijn soort. De
wetenschappelijke waarde ervan is moeilijk te
overschatten. Abbé Haüy stuurde zijn modellen
vanaf 1802 direct vanuit Parijs naar
Martinus van Marum.
Al geruime tijd leefde binnen het muséum de
wens een catalogus te publiceren over deze
modellen, die immers maar op een beperkte
schaal geexposeerd kunnen worden. Om zo’n
uitgave tot werkelijkheid te brengen werd de
Langerhuizen-bate aangevraagd. Het is de
bedoeling in die catalogus een overzicht te
geven van de geschiedenis, de vervaardiging en
de toepassing van kristalmodellen. De ge-
noemde collecties van Teylers Museum dienen
daarbij als ‘referentieverzamelingen’, maar
ook andere belangrijke modellen-collecties in
musea en universiteiten zullen erin vermeld en
besproken worden. Omdat er slechts weinig
publicaties op dit gebied voorhanden zijn, zou
de beoogde catalogus daarmee een naslagwerk
kunnen worden. Een voorzichtige schatting
leert dat een dergelijke publicatie in vier jaar te
verwezenlijken zou zijn. Het muséum heeft
voor een dergelijk groot en ambitieus project in
onvoldoende mate fondsen beschikbaar. Mineralogen,
kritallografen en wetenschaps-histo-
rici van naam ondersteunden de aanvrage bij de
Hollandsche Maatschappij, terwijl ook vanuit
andere musea enthousiaste reacties kwamen.
Tot grote vreugde van eenieder, die bij Teylers
Museum betrokken is, zag ook de algemene
vergadering van de Hollandsche Maatschappij
der Wetenschappen het belang in van een
publicatie over de kristalmodellen. Om dit
werk tot een goed einde te brengen verleende
zij dr. Touret de bate, uit een concurrentie van
tien wetenschappelijke projecten.
Eénmaal eerder werd de Langerhuizen-bate
binnen Teylers Museum verworven. In 1944
kreeg prof. dr. A.D. Fokker de prijs-in de
fysica - ‘voor den bouw van een orgel volgens
Christiaan Huygens met één en dertig diëzen in
elke octaaf.’ Hetgeen zes jaar later tot de
vervaardiging van een voor Nederland uniek
instrument leidde. We wensen dr. Touret met
haar project een vergelijkbaar succès toe.
(A.W.)
TNGT boekje over Van Marums werk in
Teylers Museum ‘Tot de vonken eraf vliegen’
Voor het eerst is aan een jaarverslag-van
1984-v an de organisatie voor toegepast
natuurwetenschappelijk onderzoek, TNO, een
ge'illustreerd boekje toegevoegd met de titel
‘Tot de vonken eraf vliegen’.
Deze bijlage heeft de Elektrostatica tot onderwerp,
een belangrijk onderzoeksterrein van
TNO. Niet alleen huidige inzichten en theo-
rieén komen erin ter sprake, maar vooral de
geschiedenis en evolutie van dit onderdeel der
natuurkunde. Martinus van Marum heeft aan
het eind van de 18de eeuw pionierswerk op dit
gebied verricht in Teylers Museum. Om die
reden is de bijlage voor een belangrijk deel een
boekje over Teylers Museum en zijn geschiedenis
geworden. Hetgeen ook de ondertitel
‘Statische elektriciteit in beweging van Teyler
toen tot TNO nu’ aangeeft. Contacten tussen
Teylers Museum en TNO kwamen tot stand
via het bestuur van de Stichting Vrienden.
In feite gaat het hier om hemieuwde contacten,
hoewel misschien slechts weinigen daarmee
bekend zijn. Immers vanaf 1918 was prof.
dr. Hendrik A. Lorentz, van 1909 tot 1928
curator van het Fysisch Kabinet van het
museum, voorzitter van de ‘Wetenschappelijke
Commissie van Advies en Onderzoek in het
Belang van Volkswelvaart en Weerbaarheid’.
Hieruit ontstond TNO.
Het boekje ‘Tot de vonken eraf vliegen’ is
geschreven door drs. G.A. van de Schoot-
brugge, wetenschapsvoorlichter bij TNO.
Zoals in de inleiding Staat probeert de auteur
‘Op een wat luchtige wijze een brug te slaan
tussen de kindeijaren van de «moderne natuurkunde
en het heden’. Daarin is hij zeker
geslaagd, bovendien is de uitgave zeer ver-
zorgd, 52 pagina’s met 40 illustraties waarvan
11 in kleur. Het vormt zeker een aanwinst van
de publicaties over het museum. (A. W.)
Agenda
Tentoonstellingen
11 juni t/m 1 September: ‘Op het land’. Het
landschap in de Hollandse 17de eeuwse
grafiek.
8 September t/m 17 november: ‘John Rä-
decker, 1885-1956’. Overzichtstentoonstel-
ling in tweede schilderijenzaal en tekeningen-
kabinet.
8 September t/m 17 november: ‘Haagse school
en Amsterdams Impressionisme’, tekeningen
uit eigen bezit.
1 juli t/m 26 September: Postzegels: Australie.
De zes staten en een eerste gedeelte van de
Commonwealth.
Concerten
Zondag 1 September, 15.00 uur. Bouw Lemkes
en Jeanne Vos - viool, oude en nieuwe muziek,
Henk Badings.
Zondag 6 Oktober, 15.00 uur. Bob van Aspe-
ren - Clavecimbel, muziek in de middentoons-
stemming.
Zondag 3 november, 15.00 uur. Wil Dalm -
orgel, oude en nieuwe muziek.
Abonnement op Teylers Museum Magazijn in 1985
Teylers Museum Magazijn verschijnt viermaal per jaar
- in de winter, lente, zomer en herfst. Dit blad
informeert u over alle wisselende activiteiten in het
museum en het belicht de achtergronden van de
verzamelingen en kabinetten, de geschiedenis en
andere onderwerpen die in nauwe betrekking tot het
museum staan.
U kunt zieh abonneren op de jaargang 1985 door
/ 15,- over te maken op bankrekening 56.03.24.979
van de ABN te Haarlem of op postgirorekening
56.99.019 onder vermelding van: Teylers Magazijn
1985.
Geschenkabonnementen zijn niet alleen mogelijk maar
zelfs welkom: graag met opgave of het abonnement
voor een jaargang of voor onbepaalde tijd wordt
geschonken.
Colofon
Teylers Museum Magazijn is het kwartaalblad van
Teylers Museum en tevens mededelingenblad van de
Stichting Vrienden van Teylers Museum.
Teylers Museum Magazijn nr. 8
Jaargang 3, nummer 3, zomer 1985
(maand van verschijnen: augustus)
Auteurs in dit nummer:
Drs. A. E. Kraayenga, wetenschappelijk medewerker
Kunstverzamelingen
Prof. dr. H. Enno van Gelder, wnd. conservator
Penningkabinet
Drs. M. Plomp, wetenschappelijk medewerker Kunstverzamelingen
W. de Jong, medewerker
Drs. A. van der Werff, beheerder postzegelcollectie
Drs. C. van Tuyll, conservator Kunstverzamelingen
Fotografie: P.A. Voorham
Eindredactie: Drs. A Wiechmann
Teylers Museum, Spaame 16, 2011 CH Haarlem,
tel.: 023-31 68 51.
Openingstijden: dit/mza 10-17 uur, zondag 13-17 uur.
Vanaf 1 Oktober sluit het museum om 16 uur.
Adres Stichting Vrienden van Teylers Museum:
Postbus 29,2000 MC Haarlem.