83 D E V I I S A N T I C L U I S
ignoi-abit profeólò paucos operarios fuis diveríis artibus apprimè ÍDÍlru£tos, citiùs
atque folertiùs opera fuá conficere j quàm rudium Se inexpertorum maximam copiam.
Nobis itaquc detur fcrmonem facerc de diverlls coUegiis Artium ad militarem
ufum confereiitium, queis abfque dubio-iimnis Se facilitas , & celeritas
debebatur in tot iEdificiorum perfeélione, quorum vcftigia in hoc traélatu congrui.
Ea vero collegia hic digeíli ex variis Auftoribus compai-ata. Nonnulla
igitur de iifdem modo exponamus , fubinde ad Tratìatum de Viis revcrfuri.
Dignitas Prxfefti Fabrùm in Legione cognofcitur ex infcriptione xnex tabella:
apud Gruterum fol. 470. n. i. tf 2. ubi Qvitas Apifia in Africa hofpitium raajus
facit cum C. Silio Ariolâ Tribuno militum, Legionis III. Auguft« , codem
Prccfcito Fabrùm , qxiem Patronum cooptat per Legatos , cofdcmque Suffetcs,
Magiib-atu fcilicct civitatis máximo perfungentcs. . Alia quoque infcriptio id ipfum
indicai apud iv/iri?/', pag. Ó90. n. 115. ubi C. Julius .C. F. Claudia Montanus
Icgitur Tribunus Militum Legionis quinta: Macedonica:, idemque Príefe¿lus
Fabrorum eít X. Vir litibus judicandis, fic Quícítor deiìgmtus.
Fabrorum diverfi generis ufus maidmus in militia terreûri, & navali. In terreftri
ad machinas murales conftruendas , &c reficiendas, valium» & munitionesj
ac tentoria , cur;-us, Se quidquid neceiTarium eft tuendis urbibus » & exercitibus
j aut oppugnandis. Fabri murarii, lignarii, ferrarli, carpentarii, inateriarii
5 tignuarii, balliJìarii ; navali vero militia: etiam navales Fabri inferviunt pra:-
ter cxteros in terreftri recenñtos. Omnium iilorum memoria occurrit apud Vegetium
infra producendum , &c apud Gruterum « aliofque vetuftorum lapidum
colledores , ubi Centonarii quoque Dendrophori > qui Fabris jungendi funt ex
lege Conílantini in Cod. Theodofiano produflo per D u Gange in fuo Léxico
medix & infinìje latinitatis, nec non per Pitifcum in fuo Léxico Antiquit. verbo
Centonarii.
Fabri muraiii hoc nomine exprelTi non occurunt in lapidibus antiquis, fed dicuntur
materiarii, ut apud Gruterum fol. 662. n. 6. Fulvius L. F. Qiiintianus
Faber Materiarius. Dicuntur etiam à Vitruvio Coementarii, à Vegetio Struíloree.
Fabri Tignarli pafllni, vel Tignuarii ut apud Gruterum foJ. 169. h 6. S C H O -
L A . AUG. F A B R O R U M T I G N U A R I O R U M , & apud Fal^ret. pag.
700. ». a i j . Collegium Fabrùm Tignuariomm. Appellantur verò Tignuarii apud
Grut. 235. K. 7. ubi C. Julius fucceifus dicitur Pra:fe£tus Corporatorum Fabrum
Ferrariorum j Tignariorum , & Tabulariorum Portuenfium ; qiiemadmodum
99. n. 9, & alibi apud eumdem, & cuteros.
Fabris Dendrophori » & Centonarii in Collcgiis adjungebantur , ut ex lege
Conftantini tit. de Centón. & Dcndroph. prima in Codice Thedoíiano obfervant
lau-
¡ifi'j! i
y ' i . .
R O M A N O R U M , See. 83
laudata Léxica du Caoge 8c Pitifci. Dendrophori funt , qui ligna cxdunt ad
machinas bellicas, valla conftruenda , 6c figenda tentoria, Se Caftrametationem
muniendam 5 5c Pontes ligneos in Paludibus , aut fluminibus tranfmittendos.
Centonarii vero erant qui veíles Militibus, ac tentoria conftrueb.mt, nec non
Centones , ad ufum machinarum belUcarum, & ad navigia pariter inítruenda velis.
Laudata lex Conílantini j übet (Cod. Theod. tit. 8. libr. 14. leg. prima) ut,
in quibuscuraque oppidis fuerint Dendrophori, Centonariorum , atque Fabrorum
adne£tantur Collegiis : quoniam hxc corpora frequentia hominum multiplicari
expedit.
Fabri Carpentarii includebantur (ut arbitror) inter cxteros Tignarios, ScBalli-
Harum , curruum , ca:teraruniquc machinarum opifices fabrilibus exercendis corporatos.
Fabri Ferrarii fupra recenfiti cum Tignariis Grut. 99. 9. 8c apud Reineßum
Infcript. Gaß. 8. n. 65. exfiat, Faber Ferrarius legionis XX.
Fabris accenfendi funt opifices Balliitarii, de queis Vitruvius loquitur in Pra:-
fatione fui opens ad Auguííum. Infcriptio Ballilìarii Conílanrini recenfetur à
Grutero pag- 600. n. 4. ex compendiariis hteris BAL. indicati. Alia evidentior
Pra:fuli EruditilHmo Bianchini communicata ab IllufiriíT.'8c DoftiiT. Vicecomite
Epifcopo Novarienfi, quam aflerit alTervari in Bafilicà S. Julii ad Iníulam.
Sunt etiamTabernaclarii proprio collegio donati, fed iftorum conditio non patitur
, ut accenfeantur Militi® Romana, utpote qui fervi eflent, & liberti, l^id.
Grut. p. Ó42. n. 8. Attamen ufui ut eflent Militibus , & Fabris ingenuis mihtiam
profeflìs , proficifci cum illis poterant infervituri fuis niinifteriis.
Denique Fabri Navaks ; iidemque Utricuiarii erant qui militi« inierviebant nautiae
non minus quàm terreftri, ubi tranfinittcnda eflent flumma» Se comportanda
navibus impedimenta. Ifìiorum quoque erant corporati Fabri Utricuiarii, qui
utriculares Tibias fáciebant. Qiiare Grut. pag. 448. n. 5. legitur Patronus Fabrùm
NavaUum Utriculariorum. Vid. Lexicon du Gange Se Pitifci ; ubi etiam
locus Vegerii refertur ita fcribentis lib, a. cap. 21. Habet pratereà legio Fahros
Lignarios y ItißruBores {alialéBiohabet StrUííorcs) Carpentarios, Ferrarios, Pi-
Bores iS reüquos artifices ad hybernorum adificia fahricanda , ad machinas , turres
ligneas, cateraque , quibus vel expugnantur adverfariorum Cmtates, vel dc-
• fenduntur propria praparatos , qui arma, qui vehkula , cateraque genera Tormentor
urn , nova facer ent, vel quaff at a repararent. Habebant etiam fabricas
fcutarias, loricarias, arcuarias, in quibus Sagitta, Mißlia , Caßdes omniaque
armorim genera formabantur.
Numerantur fabriae armorum Imperii Orientalis, Sc Occidentalis in Léxico
Pitifci verbo Fabrica ex Audoribus antiquis , ac recentibus, Ex illis dux in
Thi^ciis, quatuor in lUyrico , omnes in oppidis , quiE erant circa limites Impe-
Tom. II. T t ri i ,
MI