XXVI
per meatus fubterraneos, partim aperte aut iu dcmifliora loca aut in mare adducilur
damno irreparabili. Ex aquis etiam lecefTilTe informes tophos, polymorphos ftalactites,
fpataque calcarea , quas fill'uras et hiatus faxorum oppleverunt, qua; latera
fpecuum vefiivemnt, qufe in lacubiîs Plitviczenfibus obvia quaeque incrullarimt,
qUÄ alveos ipfos rivorum et amnium , potiffimum ad Catarractas Szluinchiczae ,
Plitviczoe ac nominatorum lacuum, materie calcarea ftraverunt, &c. vix refert monere;
cum effectus lios, pluresque alios, per decurfum notalos , ab ilia caufa repelendos
effe, nemo ignoret.
B) V e n t i s , quos aut proprii montes demittunt, aut alpes vicinarum provinciarum
immittunt, calorem oefialis. fecus majorem futurum, temperari, et rigorem
liyeinis, alias mitiorem futurum, augeri, jam indicavimus; hic infuper notandum venit,
illos ad denudandas rupes hucusque non parum contulilTe : humum nempe fj'lvarum
nmnimento non defenfam , nec irradicatis aliis lilrpibus firmatam abripiendo ;
quod, cumin ipfis vallibus inter principes montium ordines, ui nobis relatum eft,
non raro contingat ^ tanto frequentius ct efficacius in latere maritimo accidere necelfum
eft.
C) Ignis fubterranei, inde a feculis agentis, indicia quidem proebent aqua;
calidoe in Croatia obviae j fed effectus ejus violenti, quales is in fic dictis Vulcanis
edere folet, nufpiam, quod fciamus, in toto hoc regno obfervantur. Potenlimmum
jtaque hoc agens, cui metamorphofis integrarum provinciarum debetur, vix aliquid
ad formam indolcmque proefenlem Croatiis conftituendam contribuiffe videtur.
D) Quoe opera liominum ad eamdem rautandam facta videmus, fere fe«
queiitia funt : a) Vioe publicoe, potiflimum Carolina et J o f e p h i n a , juffu Imperantum
, a quibus nomina gerunt ^ paratoe , ad quas flruendas valles replendoe,
colles et montes minores pro parte complanandi, rupesque perfringendoe erant,
opere ubique magno , fed proecipue in monte Pech fpectabili, qui ad longitudinem
400 orgyarum in amplam profundamque viam excifus eß. ( ' ) b) A g g e r e s , queis
inferior pars Savi, ne in agros efFundatur, coërcetur. c) C a n a l e s , quibus fluviorum
fiexus proefcinduntur, aquarum fluxus expeditur, exundationes proeverLuntur,
aut aquoe ftagnantes deducuntur , majus momentum eamdem in rem quondam adferent,
fi rite ad finem perducti beneque confervati fuerint. ('*) d) Agrorum, vinearum
hortorumque culturoe hactenus plus mutationis debetur, utpote qua
facies regionum hilarior, clima mitius redditur. e) Plurimum autem ad Conditionem
Croatioe mutandam contulit f y l v a r um e x f l i r p a t i o feu ]icr induftriam feu
per incuriam facta, quoe , ut eumdem effectum in clima exferendo alque agrorum ,
pratorum , vinearum , pascuorumque copiam augendo proficua fuit regno, ila vicif-
C ) Engel Gefell, des Ung. Reich?»
E n g e l L. c. 3.î7- S5SX
X V U
fim non parum detrimenti adduxit : devafiatis enim fylvis, c]U3e latera montium collesque
lapidofos tegebant , et huniuin fertilem pro le ac pro fubjectis vallibus proeparabant
, aquis et ventis libera via data eft eam auferendi ac fcopulos rupesque
denudandij cum itaque eoedem caufoe meliorem glebam etiam e vallibus, atque demerfionibus
abducere pergant, fterilitatem inde auctam, porroque augendam elle, facile
perfpicitur. Hinc multa lerrarum jugera , quoe quondam Triticum Zeamque
cum fcenore protuliffe adhuc meminerunt coloni, jam in ftcriles lapidofosque campos
converfa videas : fic fertilis quondam campus Bilo-Polje jam poene totus lapidofus
, paucis ovibus macrum pascuum proebet ; ita etiam in latere montium verfus
mare inclinato, ubi fjlvoe quondam usque ad litus pertingebanl et vineoe alque oliveta
vigebaut, jam fere nonnifi nuda horridaque faxa vifunlur, indufiria hominum, qui
liumum ad agros artificiaies conficiendos in édita loca comportant, adverfum fequelas
incurioe et imprudentioe nequidquam proficiente.
X. S T A T U S F L O R A E.
A) SYLVAE , quamvis in confervationem carum hucusque parum curoe impenfum
fit, tamen adhuc vafloe fuperfunt : in provinciis certe, quas miles liniitaneus
habitat, fere modum reliquarum terrariun adoequant, nec alibi, fi fors planiorem
Crifienlis et Zagrabienfis Comitatus partem demas, multo minor efi, earum proportie
: omnes enim montes , inter Varasdinum atque Zagrabiam pofiti, uti et qui Zagoriam
conftituunt, quique ultra Savum cum Sichelburgcnfibus nexi funt, et qui ultra
Colapim usque in latus maritimum ad Zagrabienfem provinciam nunc referuntur,
fylvis tecti funtj quin eoe nec in demifTiore planaque regione defunt, quo proecipue
pertinet fylva D r a g â n i c h e n f i s , inter Savum et Colapim longe lateque diffufa.
a) Pineta montes altiores : totam nempe catenam Velebich, Plifi'iviczam,
ulramque capelam , uti et his interjectos minores , atque ab iisdem verfus Carnioliam
coiitinuatos majores, nec non illos, qui ad hanc provinciam et Stj'riam accedunt,
pro maxima parte occupant, ac fere tantum Pinu picea et A b i e t e confiant.
S y l v e f i r i s rarior elt, humiliores montes tenens, fereque cum aliis, potiffimum
P'ago mixta. Aliam Pinus fpeciem, cum tamen Hungaria etiam Laricem
et Cembram proférât, in Croatia non vidimusj fi fructicofam Pinum Pumilionem
demas, quoe iu Pliffivicza atque Velebich non minus frequens denfaque eft
quam in alpibus hungaricis.
b) Septemtrionalia montium reliquorum latera fag eta tegunt, quoe etiam
non paucis iji locis per altKfimos, foepe usque in alpinam regionem extenduntur, ubi
Fagus f y l v a t i c a , ea conllituens , in pumilionem deprimitur ac ramis rigidilTimis
miro modo difiorquetur et contorquetur, transeuntcs multo magis defatigans, quam
Pinus Pumilio, hac qualitate invifa botanicis.
c) Querceta partem planilici et collium montesque minores, inde ab Hun