De Romantische
ziel Terry van Druten, conservator tentoonstellingen
Kunstverzamtlingen en samensteller van
de tentoonstelling De Romantische ziel
In de eerste maanden van 2014 presenteert Teylers Museum een bijzondere
tentoonstelling van Russische en Nederlandse schilderkunst uit de Romantiek.
Aan de hand van ruim vijftig schilderijen uit de collecties van de Tretjakov
Galerij in Moskou, de Nederlandse romantiekverzamelaar Jef Rademakers
en Teylers Museum worden voor het eerst de verbanden en verschillen zicht-
baar tussen de kunst uit deze twee landen in een van de roerigste periodes
uit de moderne geschiedenis.
De Romantiek is een veelzijdige periode uit de Europese
cultuur, waarin de emoties hoog konden oplopen. Als gevolg
van de Franse Revolutie en de Napoleontische oorlogen aan
het begin van de negentiende eeuw, lag het hele continent
overhoop. Sociaj:e;verhoudingen werden omver geworpen,
oude zekerheden verdwenen, er heerste crisis. Als reactie
ontstorid in heel Europa eer. nieuw romantisch sentiment,
met een moderne nadruk op het individuele en het eigene.
Meeslepend
Zeker in Rusland en Nederland heerste tijdens de romantiek
een sterk verlangen naar geborgenheid en rust. De wc<e-
: |}kbeid was ajjfpstuimig genoegH de kunst zoSflt men
Öespiutting, troost en afleiding. AI Met men zieh soms mee-
slepen door afbeeldingen van overweldigende natuurkrach-
tern. De Russische Schilder Maksim VOrobjov schilderde in
1842 een dramatisole voorstelling van een grote e lf tijdens
- eenshevige storm (afb. 1). In het midden is tussen kolkende
golven en een feile bliksemsehjfht, die de ooom doorküeft,
■ e e n # l||m van een mens te zien die zieh wanhöpig probeert
te beschermen tegen dit donderende r.atuurgeweld. Zo
moet de kunstenaar zieh gevoeld hebben. Hij maakte dit
werk namel jk na de dood van zijn geliefde echtgenote om
zijn: grote verdriet zichtbaar te mäken. Het fesultaat is een
meeslepend sehilderij waarin twee belangrijke kenmerken
Afb. 1 Maksim Vorobjov, Eik gespleten door een bliksemschicht
(De storm), 1842, olieverf op doek, 100,5 x 131 cm, Tretjakov Galerij,
} "Moskou
Afb. 2 Bart van Hove, Stadsgezicht aan de Rijn, bij ondergaandezon,
, 1336, olieverf op paneel, 58,1 x 75,2 cm, Teylers Museum
van de romantiek te herkennen zijn: de verbeelding van
de grootse en overweldigende natuur, en aandacht voor
persoonlijke emoties.
Het liefst wilde men tijdens de Romantiek, zowel in Rusland
als Nederland, de ogen echter laten dwalen längs de details
van lommerrijke landschappen, tintelende ijsgezichten of
Intieme Interieurs. De Hagenaar Bart van Hove schilderde
j§j1836 een fraai vergezicht op een Duitse stad aan de Rijn
(afb. 2). Ondanks de realistisch aandoende voorstelling van
de stad met het goedgetroffen effect van de ondergaande
zon is het toch vooral een vakkundig opgebouwde fantasie.
Van Hove heeft zelfs nooit een stap in Duitsland gezet!
Hij combineerde voor het schilderij eerdere schetsen, zijn
architectuurkenriis en vooral zijn verbeelding. Het doek vormt
zo, met zijn zacht gefilterde avondlicht en on-Hollandse aan-
kleding, een b'j uitstek romantische droom. Het is wat de
Schilder Bitend Corhelis Koekkoek een 'bevallige leugen'
noemde. De kunstenaar moest volgens hem de natuur door
en door leren kennen, zodat hij er in zijn atelier in vrijheid een
waarachtig kunstwerkifit kon samenstellen. Koekkoek zel:
"In de natuur kunnen wij niet dwalen: alles In haar is waar!
En de waarheid moet steeds den kunstenaar een heilige
p IH t zijn." Een Schilder moest dan ook zo veel mogelljk naar
buiten gaan om te schetsen. In het atelier konden de schetsen
worden gebruikt als uitgangspunt voor schilderijen.
Bezoekersboek
Behalve de natuur, bestodeerden Russische en Nederlandse
romantische kunstenaars opffHiet werk van schildere uit
voorgaande eeuwen, niet in de laatste plaats de Hollandse
meesters uit de Gouden Eeuw. Nederlanders kenden deze