Orchideeën
-¿.<ny ¡■ ■ m u i ïsm - - ‘- v ^ a n S r a S l . :m M É Ê S Ê K ^B Ê S B Ê ^S Ê Ê k,
In de 19de eeuw was de belangstetling voor de
orchidee, de Rolls Royce onder de planten, zeer
groot. Botanisten. Illustratoren, kwekers en
verzamelaars als John Lindley, Franz Bauer, Frederik
Sander en James Bateman maakten prächtig
geïllustreerde boeken over deze plantensoort.
Maar ook Charles Darwin schreef een boek over de
orchidee. Deze werken, alle afkomstig uit de
natuurhistorische bibliotheek van Teylers Museum,
zijn te zien in het Boekenkabinet van 21 augustus tot
het eind van dit jaar. Echte orchideeën. van de firma
D o o r F r e d R e i t Floricultura, zijn tijdens de duur van de
tentoonstelling in het museumcafé te zien.
1. Vignet
J. Bateman.
The Orchidaceae of
Mexico and
Guatemala
2. Interieur
epifytenkas te
Knypersley
J. Bateman.
The Orchidaceae
of Mexico and
Guatemala
■JE BENT ALS EEN WILDE ORCHIDEE...'
Orchideeën in liedjes, in gedichten en
als corsage. Maar ze worden ook ge-
bruikt voor de productie van cosmeti-
ca, parfum en smaakstoffen. Zo wint
men u it Vanilla planifolia al eeuwen
de smaakstof vanille. Maria Sibylla
Merian (1647-1717) noemt deze
smaakstof in haar boek over
Surinaamse insecten: '...het gebruik
van Banille in de Chocolade is bekent.1
'Maar/ zo gaat zij verder, 'het is jammer
dat geen curieuse m enschen in
dat land zijn, die zulke dingen cultive-
ren...' Tegenwoordig zijn orchideeën
ook te verkrijgen bij grote warenhui-
zen. Of... w at dacht u van orchideeën -
ijs! Voor dit laatste moet u wel naar
Turkije. De schrijver Eric Hansen on-
dernam een speurtocht naar deze 'likbare'
Orchidee, en belandde in
, Istanboel in de ijssalon van een zekere
Ali Kumbasar. D aar kreeg hij 'salepi
dondurma' voorgezet. Ofwel orchi-
deeënijs. De grondstof voor dit ijs
wordt op de Anatolische hoogvlakte
bijeengeplukt. De knollen van h et geslacht
Orchis zijn hiervoor zeer
geschikt. Gedroogd en gemalen vormen
zij h et poeder dat de Türken 'sa-
lep' noemen. En het Arabische woord
salep of sahlab betekent zoveel als 'te-
stikels van de vos'. Gelukkig wordt
het ijs m et mes en vork gegeten...
Dat h et ijs refereert aan testikels is
overigens niet zo vreemd. De orchidee
werd vroeger vooral gewaardeerd om
de knollen en n iet om de bloem. De
plantkundige Dioscorides (circa 50-
70) we.es al op de knol als afrodisia-
cum. 'Orchis' betekent in h et Grieks
testikel en is de naam van een van de
ongeveer 600 plantengeslachten van
de orchidee.
De Orchidaceae is een veelvormige en
succesrijke plantenfamilie.
Waarschijnlijk zijn er 25.000 in het
wild voorkomende soorten. Een aantal
is tegenwoordig zeldzaam en Staat
op de lijst van CITES, de Convention
on International Trade in Endangered
Species of Wild Fauna and Flora. Maar
er bestaan ook meer dan 100.000 ge-
kweekte hybride soorten.
Het formaat kan sterk wisselen. Geeft
u bijvoorbeeld een boeket van de orchidee
Platystele ornata, wees er dan
verzekerd van dat u een speldenknop
weggeeft. Maar er zijn ook giganten
als de op Borneo voorkomende
Grammatophyllum speciosum, met
een omtrek van meerdere meters.
Deze orchidee is een epifyt. En epify-
ten groeien op de stammen, takken en
uitsteeksels van bomen. Ze gebruiken
de bomen om naar het licht te komen.
Epifyten onttrekken door middel van
luchtworteis vocht.uit de lucht.
Terrestrische orchideeën groeien in de
grond en hebben knollen. Leven de
planten op rotsachtige ondergrond dan
worden ze ook wel lithofyten ge-
noemd. De bloemen van de orchideeën
zijn zeer gevarieerd. Met name
de planten u it de tropische en subtropische
gebieden zijn vaak van een grote
schoonheid. Veel handelaren brachten
in de 19de eeuw dan ook u it kolo-
niën planten mee. De plant die de or-
chideeënrage te weeg bracht, was
Cattleya labiata. Een plantenverzame-
laar u it Brazilië gebruikte deze plant
ais verpakkingsmateriaal. Toen de
kisten in Engelañd aankwamen be-
sloot William C attley , een rijke verza-
melaar en plantendeskundige, een deel
van het verpakkingsmateriaal tot bloei
te brengen. En het lukte. U it een lelij-
ke plant kwamen prächtige bloemen
tevoorschijn. De Britse kenners waren
wild enthousiast. Kort daarop stuur-
den commerciële kwekerijen profes-
sionele plantenjagers op pad. Het was
het begin van een hevige belangstel-
ling voor de koninklijke familie onder
de planten, een belangstelling die gold
voor kwekers, handelaren, botanisten
en biologen. Onder de Britse aristocratie
waren veel verzamelaars. Zo raakte
William Spencer Cavendish, hertog
van Devonshire, besmet m et de orchideeën
na h et het aanschouwen van
een Oncidium papilo.
4. John Lindley. Portret van E.U. Eddis. 1862. W.T. Steam. John Lindley (...), 1999
OVER CHARLES DARWIN. EEN
■PIJLSTAARTVLINDER' EN EEN
ORCHIDEEEN-KONING De Zweedse ge-
leerde Carl Linnaeus (1707-1778) wist
het al: in de n atuur is h et voortplan-
ten en nog eens voortplanten. En: verleiden
en verleid worden. In h et eerste
geval is de orchidee een ware mees-
ter(es). Zo verleidde zij de grootste
bioloog u it de 19de eeuw, Charles
Darwin (1809-1882). In een brief aan
de botanist Joseph Hooker (1817-1911)
schreef Darwin op 27 juli 1861: 'Je
hebt geen idee hoe de orchideeen mij
betoveren.' In de twee jaar volgend op
de publicatie van zijn boek On the
Origin of Species (1859) besteedde hij