I ■ B ü l . ; ; i | f
colofon
Teylers Magazijn is het kwartaalblad van
Museum en tevens mededelingenblad
van de Stichting Vrienden van Teylers Museum.
ISSn |o920 0460
Num m e r 72 (jaargang 20. n um m e r 3. h e rfs t 2001).
maand van verschijnen: September 2001.
ABONNEMENT OP TEYLERS MAGAZIJN
Teylers Magazijn ve rs ch ijn t v ie rm a a l pe r ja a r - in de
winter, lente. zom er en herfst. Dit blad in fo rm e e rt u
over a lle w isselende activiteiten in het museum en het
b elicht de achtergronden van de verzamelingen en
kabinetten. de geschiedenis en andere onderwerpen die
in nauwe betrekking staan to t het museum.
Abonnementen gelden steeds vo o r een vo l kalenderjaar
en worden, to t wederopzegging. automatisch verlengd.
U kunt zieh abonneren op jaargang 2001 door /2 0 .-
(na 1-1-02 €12.-) over te maken op postrekening
56.99.019 onder ve rmelding van Teylers Magazijn 2001'.
Geschenkabonnementen z ijn w elkom. gaame met
opgave o f het abonnement vo o r een jaargang dan wel
v o o r onbepaalde tijd w o rd t geschonken. Vrienden van
Teylers Museum ontvangen d it tijd s c h rift automatisch.
AUTEURS VAN DIT NUMMER:
Dr. Elizabeth Bryan. The Multiple Birth s Foundation;
Queen Charlotte's & Chelsea Hospital. Londen
A.E. Pelt - m edewerker B ibliotheek
Drs. P.A.M. Belien - conservator Numismatiek
Eindredactie: B.C. Sliggers
Vormgeving: Lambert de Jong. Den Haag
Fotografie: M. Zegel
D rukwerk: Paswerk Bedrijven. Haarlem
Teylers Museum
Spaame 16
2011 CH Haarlem.
teL 023-5319010
fax: 023-5342004.
e -m a il: teyler@euronet.nl
website.- www.teylersmuseum.nl
OPENINGSTIJDEN
dinsdag t/m zaterdag 10-17 uur.
zondag 12-17 uur.
Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag gesloten.
Correspondentie met de Stichting Vrienden van
Teylers Museum kan gericht w orden pe r adres
aan het museum.
OMSLAG:
Anoniem. Tweeling van de Amsterdamse b urger-
meester Jacob de Graeff. o lie ve rf op paneel. 1617.
coll. Rijksmuseum Het Muiderslot
Bijdrage naar aanleiding van
de tentoonstelling ‘Tweelingen
in kunst en wetenschap’,
t/m 25 november 2001 in
Teylers Museum.
Aangeleerd
en aangeboren
D o o r E l i z a b e t h B r y a n
De brede en toenemende belangstelling voor tweelingen
vindt haar oorsprong in de psychologie en zelfs in de
filosofie. In de meeste culturen wordt geloofd dat leder
mens en iedere persoonlijkheid unlek is. en daarom is
het verbijsterend dat er van sommlge mensen een
identieke kopie bestaat of lijkt te bestaan. Het fenomeen
wordt hoe dan ook ervaren als een wonder der natuur.
Het is een bron van verwondering. humor en zelfs magie.
Ook zijn er mensen die identieke tweelingen zien als een
soort metafysische belediging. Zij vinden dat de
mogelijkheid van een exacte genetische kopie van een
persoon ernstig afbreuk doet aan het idee van unieke
individualiteit: een soort belediging van het ik die een
existentieel onbehagen schept. V eelvan deze gevoetens,
zowel de positieve als negatieve. komen terug in de
mythologie en in inheemse gebruiken die aan tw eelingen
zijn gerelateerd. Tweelingen spelen nu ook een
rol in de discussie over het kloneren van mensen.
bediende hebben. Onder kinderen zijn Tweedledum en
Tweedledee in het boek Through the looking glass (Achter de
spiegel en wat Alice daar aantrof) van Lewis Carroll waarschijn-
lijk de meest populaire tweeling.
FEITEN OVER TWEELINGEN Lang voordat er geavanceerde me-
thoden bestonden om de zogenaamde zygositeit van tweelingen
vast te stellen, was al bekend dat er ten minste twee soorten
tweelingen bestonden: eeneiige en twee-eiige tweelingen. Eenei-
ige of 'identieke' tweelingen zijn het gevolg van de splitsing in een
zeer vroeg stadium van één bevruchte eicel (zygoot) en worden
ook wel monozygotisch (MZ) genoemd. Twee-eiige tweelingen
ontstaan uit de bevruchting van twee los van elkaar vrijgekomen
eicellen en worden dizygotisch (DZ) genoemd. Zulke tweelingen
lijken net zoveel op elkaar als gewone broers en zussen.
Hoe vaak een tweelingbevruchting werkelijk plaatsvindt kan niet
worden vastgesteld omdat deze lang niet altijd als zodanig wordt
herkend. Een tweeling of de helft ervan sterft vaak in een vroeg
stadium van de zwangerschap. Dit zogenoemde verdwijnende
tweeling-syndroom kwam pas aan het licht na de introductie van
de echoscopie in de jaren zeventig: toen werd het voor het eerst
mogelijk om embryo's en foetussen in een vroeg stadium te zien.
TWEELINGEN IN DE KUNST Het thema van de tweeling is zowel
door schrijvers. dichters als kunstenaars aangeroerd en dit werk
leert ons veel over de verschillende aspecten ervan.
Veel schrijvers hebben natuurlijk gebruikgemaakt van de gelijke-
nis tussen tweelingen en de daaruit voortvloeiende verwarring.
De Romeinse dramaturg Plautus verwerkte in zijn toneelstuk
Menaechmi een thema dat later het uitgangspunt vormde voor
talloze toneelstukken in vele talen. Menaechmus. die zo op zijn
tweelingbroer lijkt dat zelfs hun moeder ze niet uit elkaar kan
houden, raakt op zevenjarige leeftijd vermist. Velen jaren later
gaat de tweelingbroer. die inmiddels zelf is herdoopt tot
Menaechmus. zijn verloren tweelinghelft zoeken. Pas als vreem-
den hem voor zijn broer gaan aanzien. begrijpt hij dat zijn zoek-
tocht kans van slagen heeft. Verscheidene 'moderne' tweelingen
die in hun jeugd van elkaar werden gescheiden en niet wisten dat
zij een tweelinghelft hadden. 'ontdekten' elkaar door de verwarring
die zij bij andere mensen stichtten. Anne Enright schreef in
het recent versehenen What are you like? (in het Nederlands ver-
taald als Evenbeeld) over de parallelle levens van tweelingmeis-
jes die niets van elkaars bestaan afwisten.
Net als ieder ander kunnen schrijvers zieh in de aard van tweelingen
vergissen. Shakespeare bijvoorbeeld, die nota bene zelf
een tweeling had (Hamlet en Judith), wist net als veel andere
schrijvers uit vroeger eeuwen niet dat een tweeling die uit een
meisje en een jongen bestaat onmogelijk een identieke tweeling
kan zijn. Het duidelijkste voorbeeld van zijn misvatting komt voor
in Twelfth Night (Driekoningenavond) waarin over Viola en
Sebastian wordt gezegd: "De helften van een appel, doormidden
gekliefd. zijn niet meer tweeling dan deze twee schepsels". In
Comedy of Errors (Klucht der vergissingen) is minder sprake van
verwarring. behalve dan de 'wie is wie'-verwarring als
Shakespeare twee meesters neerzet die zelf een 'identieke'
tweeling vormen en die ieder de helft van een 'identiek' paar als
Hoe vaak er tweelingen worden geboren wisselt sterk per etnische
groep. Dit ligt aan het wisselende aantal twee-eiige tweelingen.
Twee-eiige tweelingen komen het meest voor bij zwarte
Afrikanen en het minst bij Oost-Aziaten. Kaukasiers en
Aziatische Indianen zitten daartussenin. Bij Kaukasiers is onge-
veer een derde van de tweelingen eeneiig en tweederde twee-
eiig. Een derde hiervan is van verschillend geslacht. een derde
bestaat uit jongens-, en een derde uit meisjesparen.
William Smellie. 19de
eeuwse litho van tweeling
in de baarmoeder naar de
Anatomical Tables.
Londen. 1754. coll Teylers
Museum