i4 Herz-instrumen-
tarium, 1897.
(Teylers Museum)
15 Righi-zender vi
Marconi's
Instrumentarium.
(Teylers Museum)
Het Instrumentarium van Hertz uit 1897
De proefopstelling van Hertz dient om de analogie
tussen optische lichtstralen en electromagnetische
golven te demonstreren, zoals de rechtlijnige
voortplanting, polarisatieverschijnselen en
terugkaatsing tegen Spiegels.
De zender en de ontvanger zijn elk opgesteld in
langwerpige parabolische Spiegels, (afb. 14)
De vonkzender is een Righi-zender bestaande uit vier
. metalen bollen met een diameter van 1 ä 2 cm, die
zieh in de brandlijn van de Spiegel bevinden. Ze zijn
in een hardrubberen kapsel gevat om vonkoverslag
naar de Spiegel te voorkomen. De ruimte in het kapsel
tussen de middelste twee kogels wordt gevuld met
vaseline-olie (een olie-expansie-glaasje steekt verticaal
door de paraboolspiegel omhoog). De buitenste kogels
zijn verbonden met draden, die geisoleerd dwars door
de Spiegel heen steken en worden verbonden met een
inductor (voor het opwekken van de hoge spannings-
vonken). Bij het sluiten van de primaire stroomkring
van de inductor springen tussen de buitenste en de
binnenste kogels grotere vonken over en tussen de
middelste kogels in de vaseline-olie kleinere,
krakende vonken, die de gewenste electromagnetische
golven voortbrengen. Deze middelste vonken zijn
door een venster in het kapsel te zien.
De ontvanger bij deze opstelling naar Hertz, is een
coherer verbeterd door Marconi, die in de brandlijn
van de langwerpige ontvangstparabool is gemonteerd.
De Marconi-coherer bestaat uit een vacuüm gezogen
glazen buisje en daarin twee tegenover elkaar staande
electroden. Deze electroden zijn veel groter; het zijn
zilveren cilinders die de gehele doorsnee van het
buisje opvullen en die slechts een smalle spieet van
circa 1 mm er tussenin vrijlaat. Deze ruimte is gevuld
met een mengsel van fijn nikkel- en ijzervijlsel
waaraan een spoortje kwik is toegevoegd. Deze
Marconi-coherer is veel gevoeliger dan die van Branly.
De electroden van deze Marconi-coherer worden met
geïsoleerde geleiders dwars door de Spiegel naar
buiten gevoerd en opgenomen in een circuit met een
stroombron en een electrische bei.
Marconi’s instrumentarium uit 1897
Marconi’s vinding en inzet betekende een nieuw
perspectief voor de telecommunicatie. In zijn proeven
van 1895 wist hij een bericht over enkele tientallen
meters te verzenden, in 1897 waren dat al enkele
tientallen kilometers geworden. De apparatuur in
Teylers Museum, gebouwd door Ernecke in 1897, was
bestemd voor proeven en demonstraties in en rond de
collegezaal.
De vonkzender is 00k hier weer een Righi-zender, zij
het, dat hier de twee middelste bollen een veel
grotere diameter hebben: ongeveer 10 cm. Alleen deze
middelste bollen zitten in een kapsel gevat, dat met
vaseline-olie gevuld is. (afb. 15) ,
De ontvanger bestaat uit een Marconi-coherer die
enigszins is uitgebreid: tussen de twee electroden is
een iets grotere ruimte gemaakt waarin een massief
zilveren cylindertje is geplaatst, zodat nu twee kleine
ruimten zijn ontstaan waarin fijn metaalvijlsel
aanwezig is.
Deze coherer is opgenomen in een circuit met een
stroombron, een electrische klepel en een relais. Dat
is een electrische schakelaar die een volgend circuit
met morse-apparatuur inschakelt. De klepel is de
grote vondst van Marconi: de coherer wordt
automatisch afgetikt. Het tweede circuit is, ter
voorkoming van storing door vonkjes, zo geschakeld
dat het stroomloos is, als de punten en strepen van de
morseseinen geschreven worden, (afb. 16 en 17)
Lezing met demonstraties in 1898
Op 19 en 26 januari 1898 wordt een lezing met
demonstraties gehouden in de aula van Teylers
Museum over ‘Telegrafeeren zonder draad volgens
het stelsel van den Italiaanschen technicus Marconi’.
In de Oprechte Haarlemsche Courant van 22 januari
lezen we:
‘Lezing in Teyler’s Stichting. De gehoorzaal van
Teyler’s Stichting was gisteren nagenoeg geheel gevuld
door personen, opgekomen vol belangstelling voor de
lezing welke door den heer dr. E. van der Ven zou
worden gehouden. Toen deze dan 00k als naar
gewoonte te midden van directeuren de aula
binnentrad, klonk een hartelijk applaus den spreker
tegemoet.’
Van der Ven hield een inleiding over nieuwe
beschouwingen omtrent de elektriciteit, over de
tussenstof waardoor krachten worden overgebracht,
over schommels en electrische trillingen. Hij
demonstreerde dit met het overbrengen van
16 Ontvanger van
Marconi's
instrumentarium, 1897
(Teylers Museum)
1 7 Schema stroomloop
van het ontvangst-
station.
(Teylers Museum)
bewegingen, en van trillingen: ‘In een raamwerk
waren aan touwtjes een groot aantal balletjes
opgehangen, die onderling door touwtjes waren
verbonden. Door een schommel in beweging te
brengen, werd achtereenvolgens die beweging
voortgeplant en ten laatste een ander voorwerp
eveneens bewogen.’
Toen bleek dat de proeven van Hertz, die die middag
nog gelukt waren, op dat moment niet waren te
herhalen. Voorgesteld werd om de volgende week
verder te gaan. ‘Een welgemeend applaus klonk als
toestemmend antwoord’.
Het vervolg van de lezing en de demonstraties op 26
januari, uitgevoerd op de toonbank van de aula, tonen
dat de ‘Hertz’sche golven’ worden teruggekaatst, net
als lichtstralen. De stralen gaan ongehinderd door glas
of door hout heen, maar niet door metalen. Een
plank, beplakt met smalle repen bladtin, laat de
stralen door als de repen loodrecht op de brandlijn
van beide paraboolspiegels staan, maar niet als de
repen daarmee evenwijdig zijn.
De proef van Marconi lukte eveneens glansrijk:
morseseinen werden hoorbaar en zichtbaar
overgebracht, zelfs toen de zender in een
nevenvertrek van de aula werd opgesteld.
‘De voordracht, dikwerf afgebroken na het welslagen
van een verrassende proef door de toejuichingen der
aanwezigen, werd met groote aandacht gevolgd.’
In zijn lezing temperde Van der Ven de hoge
verwachtingen over de nieuwe wijze van telegraferen:
de ronde aarde zou het gebruik beperken. De
spectaculaire verdere ontwikkelingen, met het
overbruggen van afstanden voorbij de horizon,
moesten nog komen.
Marconi in de 20ste eeuw
In 1900 kreeg Marconi octrooi nr. 7777, het
beroemde ‘four sevens’- octrooi, voor een op een
bepaalde golflengte afstembare zender en ontvanger.
De eerste schepen en kuststations werden uitgerust
met radio. Op 12 december 1901 wist Marconi voor