Aanwinst Fysisch Kabinet: de telegraaf 14
van Hughes
Sinds 30 maart jl. is Teylers Museum in het bezit van een telegraaf van het
type dat in 1855 werd ontwikkeld door de Amerikaanse hoogleraar David
Edward Hughes. Het is een schenking van het PTT Museum in Den Haag, dat
over verschillende van deze toestellen beschikt. Het apparaat werd
'gebruiksklaar' afgeleverd door de conservator telecommunicatie, drs Robert
Korving, op wiens initiatief deze overdracht tot stand kwam. Tevens ontvingen
wij twee boekwerken waarin alle technische bijzonderheden van de telegraaf
zijn opgenomen. Het betreft de Handleiding voor de beoefening van den
technischen kantoordienst, uitgegeven door het Hoofdbestuur der Posterijen
en Telegrafie, editie 1908.
io Hughes'
lelegroaftoestel uit ca.
1855 met electrische
aandrijving(ca. 1902J.
(foto PTT Museum,
Met de Hughes-telegraaf was het voor het eerst
mogelijk om telegrammen in drukschrift over te
zenden. Daartoe heeft het toestel een toetsenbord, dat
een continu draaiend typenrad bedient, waarmee
letters, cijfers en andere tekens op een smalle
papierstrook worden getypt. De ontvangende
telegrafist kreeg de overgeseinde tekens 00k op zo’n
strook direct als letters enz. gepresenteerd. De strook
werd vervolgens in stukken geknipt en op een
telegramformulier geplakt. Uiteraard was het van
essentieel belang dat het seinende en het ontvangende
toestel synchroon liepen. Hierin werd voorzien door
twee aparte Systemen: een régulateur die werkte met
behulp van een vliegwiel, en een automatisch
correctie-systeem dat bij elke stroomstoot (dus telkens
als er een toets ingedrukt werd) kleine verschillen
ophief. Vergeleken met de sinds 1844 in Amerika
operationele Morse-toestellen en de wijzertelegraaf lag
de overdrachtsnelheid van de ‘Hughes’ zo’n 50%'
hoger (circa 30 woorden per minuut).
De in 1852 opgerichte Nederlandse Rijkstelegraaf
schäfte -na ampele overweging en uitvoerige tests- in
1868 de eerste, verbeterde exemplaren aan en in
hetzelfde jaar werden de eerste ‘hughesdiensten’
geopend. Ook na ingebruikname werden nog diverse
verbeteringen aangebracht, waarvan de belangrijkste
wel de vervanging van de mechanische aandrijving
door een elektromotor betrof (1902). Het aantal
toestellen groeide gestaag. Het topjaar werd bereikt in
1922, er waren toen in totaal 335 toestellen in bedrijf.
Dit ondanks de opkomst van concurrenten als de
meervoudige telegraaf van Baudot (vijfvoudige
overseining over één draad) en de sneltelegraaf van
Siemens en Halske (1000 tekens per minuut). In de
jäten 1930 deed de opkomende telex -waarmee
bedrijven of particulieren rechtstreeks met elkaar in
contact konden komen- de oorspronkelijke
telegraaftoestellen echter grotendeels de das om. De
Tweede Wereldoorlog zorgde nog voor enige
vertraging maar in 1950 kwam toch het einde van het
Hughes-tijdperk. Overigens is de telex inmiddels
alweer grotendeels verdrongen door de fax, die
beeldtelegrafie mogelijk maakt.
Uit het voorgaande möge blijken dat dit toestel Staat
voor een eeuw in de geschiedenis van de telegrafíe.
Het telegraaftoestel Staat opgesteld in de
Instrumentenzaal en zal bij rondleidingen
gedemonstreerd kunnen worden, onder andere op de
Nationale Wetenschapsdag van 11 oktober
aanstaande.
Marijn van Hoorn