2 De afdrukken van
de hoomschedes (de
nagels) van de
Archaeopteryx in
Teylers Museum
zijn zeergoed
betvaard gebleven.
i Deoervogel
Archaeopteryx
lithographica, in
i860 door Teylers
Museum
aangekocht,
waarschijnlijk
afkomstig uit de
groeve Jachenhausen
in de nabijheid van
Riedenburg ten
oosten van Eichstätt.
METRIC
i
Joyce Cutler-Shaw
‘Op Wieken’ is een reis, een odyssee, waarbij gespeurd
wordt naar de oorsprong en evolutie van de vogel.
Met het Teyler exemplaar van de Archaeopteryx, de
oervogel, als belangrijkste element, zal de
tentoonstelling verder bestaan uit werken in zeer
diverse media: behangsels, boeken, foto’s, teksten,
tekeningen, muurcollages en installaties van kooien.
Haar in 1985 ontworpen ‘Alphabet of Bones’, het
alfabet van beenderen, is een sleutelelement in de
tentoonstelling. Het werk is een prächtige
kalligrafische serie van 26 dubbele tekens, bestaande
uit de gestyleerde, in paren gerangschikte botjes van
de pootjes van een duif, de Columbia livia. Haar letters
zijn ‘vergelijkbaar’ met de letters van ons Latijnse
alfabet en vormen een symbolische code. Joyce
Cutler-Shaw heeft deze tekens 00k omgezet naar
Choreografie van een dans en naar een muziekstuk. E r
ontstond zo een ‘woordenboek’ van 26 bewegingen en
klanken. De tekens vormen een pictografisch
beeldschrift en verbinden de liefde voor vogels met
haar betrokkenheid bij handgeschreven taal.
Het werk van Cutler-Shaw vertoont kenmerken van
zowel experimentele kunst als van wetenschap en zal
niet slechts kunst-of natuurliefhebbers boeien.
Centrale gedachten zijn het overleven en de evolutie
van de vogel en indirect 00k van de mens. Vogels,
symbool van het milieu, spelen bij Cutler-Shaw 00k
de rol van boodschapper. De vogel, en in het
bijzonder de postduif, is de visuele overbrenger van
de achterliggende gedachte in het werk. Ze vergelijkt
de kunstenaar, en dus zichzelf, met zo’n gevleugelde
boodschapper. Kunstenaars kunnen namelijk als
media fungeren om bepaalde boodschappen te
verduidelijken, zoals bijvoorbeeld de noodzaak om
het milieu te beschermen.
De passie voor vogels bij Joyce Cutler-Shaw begon
met een een bepaalde gebeurtenis, waarbij een
zwaluw tegen het raam van haar atelier in Californié
vloog. Ze werd gefascineerd door het proces dat zieh
daarna afspeelde: hoewel het dier eerst een tijd
bewegingsloos bleef liggen, kwam het langzaam in
beweging, richtte zieh op, krabbelde op de poten en
wiekte weg. Het verlangen om deze ‘wederopstanding’
tot uitdrukking te brengen vindt zijn weerslag in haar
werk. Dit leidde onder andere tot Studie naar vogels
en onderzoek naar de mysterieuze oorsprong en
evolutie van dit dier. De stappen in de evolutie van
reptiel tot vogel en uiteindelijk het vermögen om te
vliegen worden in de tentoonstelling tot uitdrukking
gebracht. De Archaeopteryx vormt e.eh belangrijke
tussenschakel in dit proces.
Een dergelijke combinatie van kunst en wetenschap
komt ons vandaag de dag wat merkwaardig over. ‘Op
Wieken’ is echter niet zozeer een ontmoeting van
kunst en wetenschap, het is een reünie van twee
cultúrele'terreinen die lange tijd onlosmakelijk met
elkaar verbonden waren. Boven op de gevel van
Teylers Museum staan ze nog gebroederlijk naast
elkaar, terwijl ze gelauwerd worden door de Faam.
In de rariteitenkabinetten van de 18de eeuw werden
zowel ‘naturalia’, zoals mooie stenen en opgezette
beesten als ‘artificalia’ verzameld. Onder artificalia
werden zowel de prenten als de natuurkundige
apparaten gerekend. De opbouw van een dergelijke
verzameling is in Teylers Museum terug te vinden. In
de loop van de i9de eeuw zocht de wetenschap
echter haar eigen weg. Tijdens de Verlichting waren de
natuurkundige apparaten nog voornamelijk bedoeld
om mensen verbaasd te doen staan van de wonderen
der natuur. Al gauw ging men echter op zoek naar
praktische toepassingen van bijvoorbeeld elektriciteit.
Wetenschap werd een instrument om de mensheid te
diene'n.In Teylers Museum zijn kunst en wetenschap
echter altijd bij elkaar gebleven. De wijze waarop
Joyce Cutler-Shaw één van de topstukken van de
paleontolqgische collectie, de Archaeopteryx opneemt
in een kunstwerk geeft hier op treffende wijze uiting
aän.
De integratie tussen kunst en andere terreinen is een
steeds terugkerend thema in het werk van
Cutler-Shaw. Zo was ze één van de initiatiefnemers
voor het ‘Museum o f Seasonal Change’, een integratie
van kunst en landschapsarchitectuur. Dit ambitieuze
project dat in San Diego zou moeten verschijnen zou
de verbondenheid van kunstenaars met het milieu
moeten tonen. Deze betrokkenheid blijkt 00k uit de
ode die ze bracht aan-het decennium van het water,
zoals de Verenigde Natiés de periode 1981-1990
betiteld hadden. In 1982 introduceerde ze
MESSAGES FROM TH E WORLD/WATERS OF
TH E NATIONS. Zowel in San Francisco als in New
York werd de uit ijs gevormde tekst ‘Survival’
getoond. Dit ijs was gemaakt van water uit 90
verschilfende landen. Bij deze ‘events’ werden
postduiven losgelaten. Ook bij de opening van ‘Op
Wieken’ op 22 September a.s. zullen een honderdtal
postduiven het luchtruim kiezen.
Archaeopteryx lithographica
In haar project ‘Op Wieken’ klinkt de fascinatie van
het fossiliseren: ‘What is it to be caught in stone’. Is de
Archaeopteryx een boodschapper uit een ver verleden?
Misschien niet de vogel zeff, maar voor ieder die dit
fossiel ziet, geldt ‘the witness becomes messenger.
Revelation leaves no choice’.Na 140 miljoen jaar
opgesloten gezeten te hebben in de steen had de
Archaeopteryx geen beter moment kunnen uitzoeken
om geopenbaard te worden. De eerste Archaeopteryx
werd gevonden in Solnhofen (Zuid-Duitsland) in
1855, vier jaar voordat Darwin zijn boek On the origin