Luilekkerland in kaart
gebracht Over de Acurata Utopiae Tabula
in de atlas van Ottens Rudger Jansen
Ten behoeve van de rondleidingen in de bibliotheek van Teylers
Museum wordt elk jaar een nieuwe selectie gemaakt uit de
collectie boeken. Ook dit jaar bevat deze set toonboeken weer een
aantal hoogtepunten, zoals een zeldzaam werk van een van de
beroemdste botanische illustratoren Franz Bauer. Ook de Ottens
atlas, een verzameladas van kaarten, is dit jaar weer te bewon-
deren. Dit keer is het laatste deel van de 15-delige Ottens Atlas
geselecteerd. In dit deel bevindt zieh een wel heel bijzondere
kaart; op geen enkele routplanner zijn de steden Blutbat en
Degenstreich te vinden. Onderstaand een körte reis door
Schlaraffenland, beter bekend als luilekkerland. Heeft u belang-
stelling voor een rondleiding dan kunt u zieh aanmelden bij
het museum. Wij wensen u een goede reis naar alle zondige
geneugten.
In het vijftiende en laatste deel van de
Ottens atlas dat Noord- en Zuid-Amerika
bestrijkt bevindt zieh als allerlaatste een
kaart die ondersteboven is ingebonden.
Dit is bewust gedaan, want het gaat om
een fantasiekaart: de Accurata Uto piae
Tabula, das ist der Neu entdeckten
Schalck-Welt oder des so offt benannten,
und doch nie erkannten Schlaraffenlandes
neu erfundene lächerliche Land Täbell.
Een zogenaamde utopische kaart, gewijd
aan een niet bestaand land en wel Luilekkerland,
in het Duits: Schlaraffenland.
Hier vindt men steden als Degenstreich
en Blutbat op het Eiland van de Vechters-
bazen; in het Königreich der Neidischen
bevinden zieh Schadenfroh en Miß-
gunnen en het Rijk der Narren is opge-
deeld in provincies met namen als Bacchanalia
en Fantastia. In het Schlaraffenland
zijn morele bandeloosheid en zinnelijke
excessen aan de orde van de dag; arbeid
en armoede, geboorte en sterfte zijn
verbannen naar de buitenregio’s en de
zonde is de maat waarnaar geleefd wordt.
Dit alles is met veel humor en taalspel
letterlijk in kaart gebracht.
De kaart wordt toegeschreven aan de
bekende cartograaf Johann Baptist
Homann (1663-1724) en is gemaakt in
samenspei met het laat 17c eeuwse boek
Erklärung der Wunder-seltzamen Land-
Charten Utopiae so da ist das neuentdeckte
Schlaraffenland (verder Die Erklä-
rung) welke waarschijnlijk is geschreven
door generaal Johann Andreas Schnebelin
(?-i705). Over het ontstaan van het boek
en de kaart bestaat veel onduidelijkheid.
Tegenwoordig wordt er vanuit gegaan dat
het boek en de kaart samen zijn uitgegeven
maar Die Erklärung ontbreekt aan de
Ottens Atlas.
Het boek en de landkaart van Schnebelin
en Homann beschrijft 22 koninkrijkjes en
een vijftal eilandengroepen, met ongeveer
tweeduizend fictieve plaatsnamen. Het
is een satirische kaart met een sterk mora-
liserende ondertoon. Alhoewel zij Luilekkerland,
het land van overvloed zonder
arbeid o f nood, laat zien is er ook veel
aandacht besteed aan de negatieve aspec-
ten van het leven. Zowel de deugden als
de ondeugden komen aan bod maar de
nadruk ligt toch vooral op de laatste. Het
Schlaraffenland valt ongeveer in drie delen
uiteen.
Frontispice van deel XV
van de Ottens Adas
Y;
Accurata Utopiae Tabula
Boven en rondom de noordeHjke keer-
kring, de “Krebsgang des schlaraffischen
Wollebens”, bevinden zieh de rijkjes en
landen die zijn gerangschikt rond de
arbeidsethos en meer economische
thema’s zoals het Prodilagria Regnum
(het Koninkrijk der Verkwisters), de
Prigiritarium Regio (het Land der
Luiaards) en het Furlandia Regnum (het
Koninkrijk der Dieven). In het hoofdstuk
over het Mammonia Dives (het Land van
de Rijken), zien we een goed voorbeeld
van het moraliserende motief van het
werk. Hierin vermaant Schnebelin de
rijken van zijn tijd: onder de vermögende
Luilekkerlanders die in Mammonia wonen
zijn: “ ...vieler Hardnäckigen und Gottlosen
die dem Mammon als ihrem Gott dienen...”,
waardoor ze de “...Nothdürfftigen
nicht gemessen lassen.” * Een rijk leven
gaat dus gepaard met christelijke naasten-
liefde, en de aanbidding van het geld wordt
verworpen.
Tussen de beide keerkringen bevindt zieh
het Schlaraffen Burgi Territorium, het
kerngebied van Schlaraffenland. Gelegen
aan Der Trunkensee ligt de hoofdstad
Schlaraffenburg. De rivier de Wein door-
kruist ondermeer het Magni Stomachi
Imperium (het Keizerrijk der Grote
Magen) waarin zieh het Gebraten Vogel
Waldt bevindt en stroomt längs steden
als Butterbrot en Gefillte Brust.
De loop van de Wein volgend komt men
door het Bibonia Regnum (het Koninkrijk
der Drinkers) en de provincie Rotnasonia;
de rivier mondt uit in Das Versoffene
Meer bij het plaatsje Kotzinhaven.
Res Publica Veneria (de Republiek der
Ontucht) is het grootste rijk van Schlaraffenland.
Daar wonen volgens Die
Erklärung dan ook de meeste Schlaraffen.
De hoofdstad Venerea, gelegen op een
eiland in een binnenzee, wordt omschre-
ven als een mooi stad. De stad heette
vroeger Virginea o f Jungfrauburg, en
was naar verluidt nog veel mooier dan
nu maar heeft, na de inname door de
Cortisanen, iets van haar schoonheid
en glans verloren. In deze gebieden over-
heersen dus het genot, het consumeren
en de meer zinnelijke excessen.
Ten zuiden van de zuidelijke keerkring,
de Zauberisch, stinckenden und geilen
Bocks Ganges, liggen de landen die meer
sociale thema’s naar voren brengen.