IT E Y L E R S I
Hoewel h et merendeel van de te-
keningen die in Reizen dooi stad
en land geexposeerd zijn u it de ze-
ventiende eeuw stamt, zijn er ook
diverse fraaie voorbeelden van latere
tekenkunst te bewonderen,
Afb. 6. Jacob Cats
(1741-1799),
Rivierlandschap met
jager, 1791, pen in
grijs, penseel in
waterverf,
131 x 182 mm.
zoals een mooi bewaard Rivierlandschap m e t jager van
Jacob Cats u it 1791 (1741-1799).[afb. 6] Dit blad is vermoe-
delijk een uitbeelding van de maand September. H et stamt
u it de verzameling van de H aarlemmer Jacob Helmolt,
waar het Rivierlandschap gekoppeld was aan een reeks
voorstellingen van de twaalf m aanden en seizoenen.
'Haarlems' is ook het grote en kleurrijke gezicht op h et
buitenhuis Velserbeek bij Velsen, dat H ermanus Numan in
1793 tekende.[afb. 7] Velserbeek was destijds in h et bezit
van Johan Goll van Franckenstein, een Amsterdams ban-
kier en een belangrijk verzamelaar van tekeningen en pren-
ten. Hij had tussen 1770 en 1775 het huis en het park van
Velserbeek volgens de nieuwste inzichten laten modernise-
ren,- het park was daarmee een van de eerste voorbeelden in
Nederland van de zogenoemde 'Engelse' of 'Chinese' stijl.
Later gaf Goll Numan de opdracht om huis en park in hun
nieuwe gedaanten te vereeuwigen. Een reeks van zestien
waterverftekeningen van Velserbeek, door Numan tussen
1793 en 1798 vervaardigd, is het resultaat. De complete S e rie
bevindt zieh nu in h et Rijksarchief in Noord-Holland;
het geexposeerde blad is een variant op een van die gezich-
ten.
De laatste tekeningen in de tentoonstelling zijn van de
hand.van Antonie Sminck Pitloo (1791-1837), de in
Arnhem geboren landschapsschilder die door Lodewijk
Napoleon naar Parijs gezonden werd en die vandaar door-
reisde naar Rome (1811). Uiteindelijk vestigde Pitloo zieh
in Napels, waar hij de grondlegger werd van de zogenaamde
School van Posilippo, een groep Italiaanse schilders die
zieh lieten inspireren door het landschap rond de baai van
Napels, dat ze in licht-Romantische stijl in beeid brachten.
Kennelijk wisten Nederlandse kunstenaars, waar h et ging
om h et specialisme van het landschap, nog steeds als voor-
beeld te fungeren voor hun zuidelijke collega's!
Bij de tentoonstelling verschijnt een Engelstalige catalogus,
geschreven door drs H. Verbeek, met bijdragen van drs R-J.
te Rijdt en een inleiding door drs M. Schapelhouman. Het
boek beschrijft de tekeningen in chronologische volgorde
en bevat kleurafbeeldingen van alle geexposeerde bladen. ■
Afb. 7. Hermanus Numan (1744-1820), Het huis Velserbeek b ij Velsen,
1793, pen in bruin, penseel in waterverf, 170 x 239 mm
pH v
g -1
Z o ’ n 3 0 0 m iljo e n ja a r g e le d e n w a re n z e er
a l : in s e c te n . E n n o g s te e d s ! In e n o rm e
h o e v e e lh e d e n . E e n v a n h e n , d e s lu ip w e s p ,
r e s id e e rt v a n 9 S e p tem b e r to t en m e t 1 6
d e c em b e r in h e t B o e k e n k a b in e t.
D e s lu ip w e s p is w a a r s c h ijn lijk h e t e e rs te
in s e c t d a t v e r k r ijg b a a r is in d o o r d r u k s tr ip :
h ij is n am e lijk e e n e ffe c tie f w a p e n in de
b io lo g is c h e b e s trijd in g v a n s c h a d e lijk e
p la n te n e te n d e in s e c te n .
A n T Ols TUS A
CAi-y/ii- oJcrrr
L e e u w e n h o e l .
Afb. 1. Portret Antoni van Leeuwenhoek, uit:
A. van Leeuwenhoek, Omnia Opera, 1719-1722
MINSTGEACHTE SCHEPSELEN
Mooie titels bedachten ze vroeger voor
boeken. Zo noemde Chrsitiaan Sepp zijn
reeks over de Nederlandse insecten
Beschouwing der wonderen Gods in de
minstgeachte schepselen.
Minstgeacht..?! De zwaarmoedige en
religieus gedreven Jan Swammerdam
(1 637-1723 ) maakt het in Ephemeri
vita (1675) nog bonter. In het voorwoord
van zijn studie over de ‘eendagsvlieg’
spreekt hij over ‘het alder ellendighste
schepsel, dat mogelijek in de werelt
le e ft...’ Maar zijn die schepselen van
God wel zo ‘minstgeacht?’ Klein zijn ze
zeker. Maar hun daden zijn bepaald
groot te noernen. Door snelle voortplan-
ifing en goede aanpassing aan de omgeving
zijn insecten de soortenrijkste klas-
se van het dierenrijk. Er zijn meer soor-
ten insecten beschreven dan van alle
andere diergroepen’bij elkaar. Dus als u
eens met de vliegenmepper uithaalt,
doe d it dan niet met bezwaard gemoed
maarwel met'veel respect. Alhoewel,
respect?! De Afrikaanse malariamug
(Anopheles gambiae) kunt u beter mij-
den als de pest. Want deze mug die zo
dol is op zweetvoeten is jaarlijks verant-
woordelijk voor zeer veel doden. Of wat
te denken van al die insecten die de cul-
tuurgewassen aanvreten en zo hele oog-
sten dreigen te laten mislukken. Maar er
zijn ook vriendelijke insecten waar de
mens veel nut van heeft. Insecten die
bloemen en vruchtbomen bestuiven. En
ondanks de negatieve bijklank die het
woord parasiet heeft, zijn er ook zeer be-
hulpzame parasieten onder de insecten.
PARASIETEN ONDER DE INSECTEN
Een parasiet is een organisme,.hetzij
plant of dier, dat op of in een ander
organisme, ook wel gastheer genoemd,
hu ist. Entomologen spreken achtereen-
volgens van ectoparasieten (bijvoorbeeld
luizen, vlooien) en endoparasieten.
Doordat de parasiet voedsel onttrekt
aan zijn gastheer ondervindt de laatste
zekere schade. Is d it niet het geval, dus
heeft de parasiet voordeel van de gastheer
en heeft deze laatste geen nadeel
van de aanwezigheid van de parasiet,
dan spreekt men ook wel van Commen