dat net als cement kan uitharden. Het
skelet van koralen bestaat uit een ander
soort kalk dan het omliggende gesteente.
Het lost wat makkelijker op. We houden
nu alleen een holte in een hard gesteente
over. Het zijn deze holten die we in de
buurt van Maastricht en Valkenburg in
de grotten kunnen vinden.
H et Krijt van Maastricht en Valkenburg
Zuid Limburg is het enige stukje Nederland
dat niet zo laag is. Het bestaat uit een
glooiende vlakte waar een paar rivieren
dalen hebben uitgeslepen. In de steile
wanden naast die rivieren ontdekten
mensen al vroeg dat er gesteente zat, dat
goed geschikt voor huizenbouw was. Ge-
De gesteenten zijn tussen de 85 en 65 mil-
joen jaar geleden ontstaan. Ongeveer 85
miljoen jaar geleden was het huidige Limburg
een land met rivieren en bomen dat
aan zee lag. Het land daalde toen en al
gauw lag het grootste deel van Limburg
onder water. Limburg was een zeebodem
geworden, waar kleine kalkskeletjes van de
vele plantjes en diertjes, die in het water
hebben geleefd, op neer dwarrelden. Zo
ontstonden na miljoenen jaren dikke pak-
ketten kalksteen Ongeveer 74 miljoen jaar
geleden stopte de bodemdaling; de zee was
waarschijnlijk op sommige plaatsen een
paar honderd meter diep. Langzaam werd
de zee ondieper en 65,5 miljoen jaar geleden
was het water niet veel dieper dan on-
3. Recent koraalrif
met vissen.
4. ENCI-groeve bij
Maastricht
bouwd worden dat structuren als het
Groot Barriere R if ontstaan. D it bouwen
kost zo veel energie dat koralen d it alleen
kunnen doen als ze samenleven met alg-
jes die voor zuurstof en suikers zorgen.
Daardoor kunnen ze alleen voorkomen
in ondiep water, waar het zonlicht kan
doordringen. Bovendien is opvallend dat
rifbouwende koralen alleen voorkomen
in tropisch water dat door het jaar heen
warmer dan 18° C is. In diepwater en in
kouder water komen wel koralen voor,
maar deze hebben dan geen samenle-
vingscontract met algjes en bouwen zel-
den grote kolonies.
FOSSIELE KORALEN UIT LIMBURG
Nu iets over levende koralen verteld is,
kijken we naar fossiele koralen. De weke
delen vergaan en alleen het skelet blijft in
eerste instantie over. D it wordt in de
modder op de bodem van de zee begra-
ven. Vaak bestaat de modder ook uit kalk,
5. Synastrea clathrata, koraal uit de collectie van Teylers Museum (TM 10669)
neraties boeren hakten en zaagden blok-
ken uit deze ‘merger, zoals men het gesteente
noemde, en zo ontstonden grote
ondergrondse gangenstelsels. De bekend-
ste van deze zogenaamde ‘grotten bevin-
den zieh in de St. Pietersberg längs de
Maas ten zuiden van Maastricht en bij
Geulhem en Valkenburg längs de Geul.
De mergelblokken werden als bouwste-
nen gebruikt voor huizen. De zachte gele
steen is makkelijk te verwerken en is ook
vaak gebruikt om beeiden uit te snijden.
Momenteei wordt in Limburg nog steeds
gesteente gewonnen voor de huizenbouw.
In grote putten worden tonnen
kalksteen afgegraven met moderne appa-
ratuur en ter plekke wordt er in ovens cement
van gemaakt. Een groot deel van het
beton in de naoorlogse huizenbouw in
Nederland vindt zijn oorsprong in de St.
Pietersberg.
geveer 30 meter. Het was in deze tijd dat
de gesteenten, die in de gangenstelsels van
de. St. Pietersberg afgegraven werden, werden
gevormd. De stenen bij Geulhem en
Valkenburg werden een paar honderddui-
zend jaar later gevormd: het dak van de
grotten daar was 65 miljoen jaar geleden
op de bodem van de zee afgezet.
De koralen, waarvan we de fossielen in de
gangenstelsels van Zuid-Limburg kunnen
vinden, hebben tussen 65,5 en 65 miljoen
jaar geleden geleefd in een warme, on-
diepe zee. Zij deelden de zee met een grote
hoeveelheid andere dieren, zoals sponzen,
mosdiertjes, zeeegels, krabbetjes, kreef-
ten, oesters, slakken, wormen, haaien,
roggen en dieren die nu niet meer leven,
zoals ammonieten, belemnieten (allebei
inktvisachtigen), rudisten en de mosa-
saurus o f maashagedis. ■
TENTOONSTELLINGEN
GEZÖCHT:
VRIJWILLIGERS
Het papierrestauratieateüer
van Teylers Museum zoekt
een vrijwilliger (m/v) am
één dag in de week mee te
werken aan een project
voor foto-conservering.
Het project zal naar alle
waarschijnlijkheid een jaar
duren en tijdens de zomer-
maanden van start gaan.
Een Introductiecursus van
een dag (‘omgaan met fóto.
■Fj&b Bt v I I
grafisch materiaal'l is bü j |
• ,j?:w M rJmm
het project inbegrepen.
II
Wij zoeken iemand met f y
twee rechterhanden die | 1
nauwkeurig kan werken,
met gezond verstand en
een opgeweljt'huméiir.
Beschikbaarheid op vrij-
dagen heeft oriZe voorkeur.
Het project zal de volgende
werkzaamheden omvatten:
inventariseren, verpakken
en opbergen van fotografisch
materiaal uit de
collectie, zowel historisch
als nieuw.
Meer informatie kan
• J l J J I E . ‘B i: . . . :.i ,/ g t k ! l£ .. £ worden ingewonnen
i . f/pmmm,
bij Robien van Gulik,
Nadia Kersten of ^
Bram Vries van het
papierrestauratie atelier.
MAX BECKMANN (1884-1950)
Tekeningen uit de nalatenschap van
Mathilde Q. Beckmann
12 juni t/m 22 augustus 1999
Max Beckmann was schilder, graficus en
tekenaar. De 120 getoonde tekeningen
komen uit de recent ontsloten nalatenschap
van Beckmanns weduwe eh be-
slaan zijn gehele artistieke loopbaan,
van 1905 tot aan zijn dood in 1950. Hier-
door iS/Zijn ontwikkeling goed te volgen.
In de tentoonstelling zijn ook tekeningen
te zien die tot stand kwamen tijdens
Beckmanns ballingschap in Amsterdam
die duurde van 1937 tot 1947. Een vol-
ledig geijlustreerde Duitstalige catalogus
begeleidt de tentoonstelling.
H00GTEPUNTEN UIT
HETTEKENINGENBEZIT
5 juni t/m 29 augustus 1999
Voormalig conservator van Teylers Kunst-
verzamelingen, Jan van Borssum Buis-
man, stelt ter ere van zijn tachtigste ver-
jaardag een tentoonstelling samen. Uit de
fijke en gevarieerde tekeningencollectie
kiest hij hoogtepunten. Zijn persoonlijke
keuze uit deze uitgebreide collectie maakt
dit tot een bijzondere tentoonstelling.
LÄNGS DE NUL
24 april t/m 1 augustus 1999
Tweehönderd jaar geleden trok Napoleon
Bonaparte’s militaire expeditie door
Egypte. Naar aanleiding van deze tocht
verscheen in vele delen het schitterende
geïllustreerde standaardwerk ‘Description
de l’Egypte’. Naast dit opzienba-
rende boek worden nog meer werken uit
de eigen collectie egyptologie geëxpo-
seerd. Op papier wordt onder andere de
pyramide van Cheops bezocht, het tem-
pelcomplex van Karnak én hoort een
maaltijd bij Osiris tot de mogelijkheden.
R0MEINEN IN TEYLER
3 mei t/m 29 augustus 1999
Het oudste door mensenhanden ge-
maakte object in Teyler is een Romeinse
denarius uit de derde eeuw v.CXht. Deze
munt maakt deel uit van een collectie die,
in 1877 door mr. A.J. Enschede aan het
pliseum werd geschonken. Enschede
was sinds 1876 lid van Teylers Tweede
Genootschap en een verwoed verzame-
-laarvan munten. Metbehulpvan stukken
uit deze schenking wordt een overzicht
gegeven van de Romeinse muntgeschie-
denis van de derde eeuw v.Chr. tot de
vijfde eeuw na Chr.
KINDERACTIVITEITEN
TEYLER JUNIOR
Voor kinderen van 8 t/m 14 jaar bestaat
er Teyler Junior. Een vriendenkring met het
kwartaalblad De Spiegel, met een pasje
gratis toegang tot het museum, aanzien-
lijke kortingen op cursussen en in de museumwinkel,
en een spannende jaarlijkse
clubdag. Wie lid wil worden kan zieh telefonisch
opgeven of stuurteen kaartje met
naam, leeftijd en adres naar het museum,
afdeling Presentatie. De kosten zijn / 30,-
per jaar en het lidmaatschap loopt van
September tot September.
WOENSDAGMIDDAGACTIVITEITEN
Elke woensdagmiddag laten kinderen
hun handen laten wapperen in het museum.
Van 2 tot 4 uur kunnen 25 jongens
en meisjes in het educatief paviljoen aan
de slag. Alle onderwerpen uit hetüflu-
seum. komen aan de orde, van tekeningen
en schilderijen tot fossielen en instrumentent
De museumlessen zijn er
voor kinderen van 8 t/m 12 jaar. Kosten
/ 10,- per keer. Meer informatie bij de
afd. Presentatie (023-5319010).