Hij was door Teyler als lid van Teylers Tweede Genootschap aan-
gewezen en assisteerde Van Marum bi] diens proeven met de elekt-
riseermachine. Hij was het ook die, vanwege zijn astronomische
belangstelling, voorstelde om de achromatische telescoop van
Dollond voor de sterrenwacht van het museum aan te schaffen.
Samen met zijn vader verrichtte hij sterrenkundige waarnemingen
waarvan hij het in Haarlem werkzame Natuurkundig Collge ver-
slag deed. Tevens was hij bevriend met Aernout Vosmaer, opzich-
ter der stadhouderlijke verzamelingen van Willem V.15)
Enkele buitenlandse reizigers die Haarlem aandeden, brachten
ook een bezoek aan zijn kabinet met natuurlijke zeldzaamheden,
die ‘in zuiverheid en accuraatheid maar weinig haar weederga
vind.’16) De Amsterdamse koopman in Spaanse wol, Pieter Cramer,
een bekend amateur-entomoloog, gebruikte verscheidene
vlinders uit de collectie van Vriends voor zijn standaardwerk Uit-
landsche Kapellen (1779-1782).
Bernardus Vriends (1727-1791), die in de Grote Houtstraat
woonde, bezat samen met zijn broer François een fabriek van zij-
den en wollen stoffen. Op 6 mei 1791 overleed de ongehuwde
Bernardus Vriends, waarna op 27 September van hetzelfde jaar op
het Prinsenhof zijn verzamelingen werden geveild die als volgt in
het register van verkopingen werden beschreven:17) ‘Verkoop van
het zeer beroemd kabinet Naturalia, bestaande uit de schoonste
en zeldzaamste in- en uidandsche vogelen, veele onder glazen
stolpen en klokken, viervoetige dieren en gediertens en Liquor,
alsmede kleurlijke Insecten, voorts een schoone collectie kreeften
en krabben, koraaalgewassen, physische-, optische-, speelinstru-
menten en rariteiten en eindelijk eenige schilderijen, tekeningen
en prenten, pleisterbeelden en kästen, alles met veel kunde bijeen
vergaderd en nagelaaten door wijlen den Heere Bernardus
Vriends’. De totale opbrengst van de 1146 nummers bedroeg
ruim f 5742,-. Een deel van de vogels werd gekocht door de Su-
rinaamse planter Joan Raye van Breukelerwaard (1737-1823),
die een enorm naturaliënkabinet bezat, terwijl een deel van de
vlinders in de verzameling van Cornelis van Lennep (1751-1813)
terechtkwam. In een van de zijkamers van diens buitenplaats Het
Manpad te Heemstede koesterde hij vier reusachtige kabinetten,
gevuld met zeegewassen, ertsen, marmer- en steensoorten, en insecten.
18)
De Algemene Konst en Letterbode die op 17juni 1791 deopenbare
verkoping van Vriends nalatenschap aankondigde, memoreerde
ook ‘de fraaye en welgeconditioneerde verzameling van boeken,
die door de boekverkopers François Bohn en Adriaan Loosjes Pz.
verkocht zou worden. Van deze laatste veiling zijn helaas geen ge-
schreven o f gedrukte bronnen teruggevonden. Uit de rekeningen
van Teylers Stichting blijkt in ieder geval dat op die voorgenomen
veiling niets voor het museum is aangekocht. H
Nuten
1. J.G. de Bruijn, De eerste opzet van de Fundatiebibliotheek aan de hand van Van Marums Journaal, in: Teylers Magartjn, nr. 6 ,1985, p. 6-9.
2. M. Butte e.a., Bosch en Vaart, van Heemsteedse buitenplaats naar Haarlems Stadskwartìer, Serie Haarlemse Miniaturen nr. 24, Haariem 1992, p. 16-17.
3. J.A. Bierens de Haan, De Hollandsche M aatschappij der Wetenschappen 1752-1952, Haarlem 1970, p. 205-206.
4. Verhandelingden Hollandsche M aatschappij der Wetenschappen, dl. IV, 1758, afd. Berichten (Joost Schut), p. 34 met afb. door Tako Jelgersma.
5. Gemeente Archief Haariem (GAH), Register der verkopingen 31.197,8-2-1780, ten verzoeke van Jan Bosch.
6. Idem GAH 31.197,9-2-1780, ten verzoeke van Vincent van der Vinne.
7. Veilingcatalogus nagelaten boedel Nicolaas Willem Kops, 1780, GAH familie-archief Kops nr. 73.
8. S. Schama, Burgers. Een Kroniek van de Franse Revolutie, Amsterdam 1989, p. 204-205, p. 874-875. Schama noemt de Description 'het meest
spectaculaire document met betrekking tot de belangen van de elite in de industriele technolgie’.
9. Aanwezig in Archief HMW, nu in Rijksarchief van Noord-Holland.
10. Zie inleiding en afbeeldingen in: Dessin et Sciences XVIIe-XVIlle siècles, 82e exposition du Cabinet des Dessins, Musée du Louvre, Parijs 1984.
11. A.M.G. Nierhoff, De H ofstede Saxenburgin Aelbertsberg o f Bloemendaal, Haariem 1971, p. 53-67; album bezoekers Saxenburg (1770-1782):
Stadsbibliotheek Haariem 187A28
12. J A Bierens de Haan, De geschiedenis van een verdwenen Haartemsch museum van natuurlijke bistorte, Haariem 1941, p. 9 ,2 0 ,2 7 ,2 9 ,3 6 .
13. GAH, Register der verkopingen 31.205,15/16-4-1783, ten verzoeke van Jan van Walré.
14. zie noot 9, Nierhoff p. 60-61.
15. B.C. Sliggers, Honderd jaar natuurkundige amateurs, in: A. Wiechmann en LC . Palm (red.), Een elektriserendgeleerde,
Martinus van Marum 1750-1837, Haariem 1987, p. 90-91.
16. P. Smit e.a., Hendrik Engel's Alphabetical L ist o f Dutch Zoological Cabinets and Menageries, Amsterdam 1986, p. 295, nr. 1635 (H. Sander, C.H. Titius
en K.P. Thun berg).
17. GAH, Register der verkopingen 31.219,27-9-1791, ten verzoeke van Vincent van der Vinne. De openbare verkoping werd aangekondigd in de Algemene
Konst en Letterbode, Berichtblad 24,17-6-1791, waaruit blijkt dat van de insecten vooral de Coleoptera en Lepidoptera goed vertegenwoordigd waren.
18. K. Evers, Manpad en Woestduin. Waartijk, men Is h ier in Arcadie (1750-1850!, Serie Haarlemse Miniaturen nr. 9, Haariem 1987, p. 18.
De honderdduizendste hezoeker
Op 22 augustus j.l. kon directeur E. Ebbinge de honderdduizendste be-
zoeker van het jaar 1996 verwelkomen. Het waren Leen en Beatrix Drop-
pert die met tal van cadeaus werden overladen. Het bezoekersaantal over-
treft de stoutste verwachtingen, vooral als men bedenkt dat in de
maanden januari en februari het museum gedeeltelijk gesloten was en dus
zeer weinig belangstellenden trok. De Morandi-tentoonstelling trok on-
geveer 55.000 mensen, terwijl de Bommel-expositie goed was voor circa
32.500 bezoekers. Aan de biofysica-tentoonstelling hebben ongeveer
25.000 personen een bezoek gebracht, waaronder een groot deel mid-
delbare scholieren.
Stem Teylers Museum
In 1992 is het Teylers Museum Fonds opgericht (zie Teylers Magazijn 39).
Dit fonds heeft to t doel een nieuw kapitaal bijeen te brengen. Met de opbrengst
daarvan kan het museum zelfstandig voortbestaan. U kunt dit
initiatief steunen door een begunstiging bij testament of bij leven.
Het bankrekeningnummer van het Teyler Museum Fonds is:
90.48.55.767 VSB te Haarlem (het gironummer van de bank is: 2459).
Voor meer informatie over schenkingen, testamentaire bevoordelingen
en de fiscale voordelen kunt u contact opnemen met mr H.J. Voogd
(hoofd bedrijfsvoering), tel. 023-5319010.
Prijsuitreiking
Op 8 november j.l. vond de uitreiking plaats van de gouden
ere-penning aan Dr Peter llisch, hoofd van het Münzkabinett
van het Westfälisches Landesmuseum te Münster.
Hij ontving de penning ter bekroning van zijn antwoord op de in 1993
door Directeuren van Teylers Stichting en de Leden van Teylers Tweede
Genootschap uitgeschreven prijsvraag die luidde: een verhandeling over
een onderwerp uit de Nederlandse muntgeschiedenis van dé période 6de
t/m I ld e eeuw. De bekroonde inzending luidde: 'Die Münzprägung
zwischen Niederrhein und Rheinmündung im 10. und 11. Jahrhundert.’
Zaterdagochtendlezingen
1996-1997
Na de succesvolle lezingencyclus ‘Denken in
tekens’ over semiotlek organiseert Teylers
Museum nu 12 lezingen onder de titel ‘Tijd en
Leven’ naar aanleiding van een gelijknamige
tentoonstelling over het meeste recente biofy-
sisch onderzoek In Nederland. Vrlenden van
Teylers Museum ontvangen een flinke korting
op een abonnement of op de losse lezingen.
Voor het programma wordt naar de eerder ln-
gesloten folder verwezen.
Abonnement f 125.-, studenten/Vrienden van Teylers Mu*
seum f 95,-. Enkele voordracht f 15,-, studenten/Vrienden
van Teylers Museum f 10,00. Reserveren door overschrij-
vingop bankrekenlngnr. 56.00.50.550, ABN AMRO te Haarlem
(giro 4000J, tn.v. Teylers Museum, zaterdagochtendlezingen.
Voor losse kaarten nummerls) van de lezinglen)
vermelden. Vanaf 10.30 uur koffie, 11.00 uuraanvangvoor-
dracht, 12.30 uur elnde. Verkoop kaarten ook aan de zaal.
Lezingen Teylers Stichting 15
Ook in het körnende winterseizoen zullen leden
van de met Teyler verbonden genootschappen
weer drie lezingen houden. De voordrachten vin-
den plaats in de gehoorzaal van het museum,
aanvang 20.00 uur precies; toegang is gratis.
25*11-1996 - prof. dr C. Augustijn, hoogleraar Kerkge-
schiedenis aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en lid
van Teylers Godgeleerd Genootschap, spreekt over 'De oor-
spronkelijke Doperse beweging in de Nederlanden.'
27-11-1997 - prof. dr W.P. Gerritsen, hoogleraar Nederlandse
Letterkunde van de Middeleeuwen en lid van Teylers
Tweede Genoootschap, spreekt over 'Koning Arthur in Ot-
rano’.
24-2-1997 - prof dr A.G. Hoekema, docent Apostolaat en
Praktische Theologie aan het Doopsgezind Seminarium te
Amsterdam en lid van Teylers Godgeleerd Genootschap,
spreekt over ‘Van vreemdelingen en bijwoners tot geves-
tigde burgers? Doopsgezinden wereldwijd op zoek naar een
nieuwe identiteit’.
Tentoonstellingsprogramma
Johan Sybo Sjollema (1900-1990)
Tekeningen (aquarellenzaal)
t/m 12-1-1997
| /
Reizen in de North-Pacific (boekenkabinet)
t/m 12-1-1997
Vergezichten - Museum Overholland te gast in
Teylers Museum (tentoonstellingszaal)
t/m 9-2-1997
17de - eeuwse Nederlandse tekeningen
(tentoonstellingszaal)
22-2 t/m 25-5-1997
Botanische boeken (boekenkabinet)
18-1 t/m 20-4-1997
agenda