[TEYLERS j
4. Schede!, schoudergordel en het voorste deel van de wervelkolom van een met azijnzuur geprepareerd exemplaar van Caturus furcatus. Specimen P.37906 in het
Museum of Natural History, Londen.
loopt de wervelkolom door in de boven-
ste staartlob, moderne vissen hebben
een praktisch symmetrisch intern staart-
skelet (afb. 3).
De gestroomlijnde lichaamsvorm van Caturus
furcatus duidt erop dat het een
goede zwemmer was. Hij moet in Staat
geweest zijn grote afstanden te zwem-
men. Het was een roofvis die kleine, ha-
ringachtige visjes tot prooi had. Er zijn
fossielen van Caturus gevonden met res-
ten van visjes in de maag, en ook zijn er
exemplaren bekend met een gedeeltelijk
verzwolgen prooi in de bek. Deze vissen
zijn verrast door een plotselinge gebeur-
tenis die tot hun dood heeft geleid.
Fossielen als deze grote Caturus furcä-
tus zijn zeer informatief voor biologisch/
paleontologisch onderzoek. Door-
dat ze zo goed gefossiliseerd zijn, zijn ze
belangrijk voor het reconstrueren van het
algehele uiterlijk van de soort en ook
voor het bestuderen van het skelet. Voor
meer gedetailleerd onderzoek aan bij-
voorbeeld de schedel zijn preparatiemethoden
ontwikkeld die het mogelijk ma-
ken een miljoenen jaren oud fossiel net
zo nauwkeurigte beschrijven als een vers
gevangen vis. Als fossiele Skeletten nog
ingebed in het oorspronkelijke gesteente
liggen, zijn ze over het algemeen slechts
aan een zijde, in het platte vlak, te bestuderen.
Een skelet is echter een drie-
dimensionale structuur en het grootste
deel van het skelet zit vaak verborgen in
de gesteenteplaat en is daardoor aan het
oog onttrokken. Bot bestaat hoofdzake-
lijk uit calciumfosfaat, kaiksteen waar
Solnhofenfossielen in worden gevonden
uit calciumcarbonaat. Calciumcarbonaat
lost goed op in azijnzuur, calciumfosfaat
niet. Visfossielen waarvan vermoed
wordt dat er nog veel van het skelet verborgen
ligt in het gesteente en die verder
niet bijzonder mooi zijn als tentoonstel-
lingsobject kunnen met behulp van azijnzuur
geprepareerd worden. Het azijnzuur
lost de kaiksteen op, met als gevolg dat
het visskelet als vrijstaand object zicht-
baar wordt. In het Natural History Museum
in London heeft men op deze ma-
nier een kop van een klein exemplaar van
Caturus furcatus vrijgeprepareerd (afb.
4). Het resultaat is spectaculair: een 140
miljoen jaar oude visseschedel met
opengesperde bek die je aankijkt als een
aangespoelde vis op het strand, en net
zoveel detail toont als een recente visse-
kop. Elk los botje waaruit de schedel is
opgebouwd is goed te zien. De vele, grote
en scherpe tanden, in de onderkaak in
een dubbele rij geplaatst, maken duide-
lijk dat het een gevaarlijke roofvis was.
Paleontologen maken gebruik van zowel
dergelijke unieke vrijgeprepareerde..fossielen
als van exemplaren die ingebed
liggen in het gesteente, zoals de nieuwe
Caturus furcatus. Alles bij elkaar dragen
deze fossielen bij tot onze kennis over
het leven op aarde, zowel nu als miljoenen
jaren geleden en de ontwikkelingen
en veranderingen die er hebben plaats-
gevonden en nog steeds plaatsvinden. ■
De herkomst van de
eerste boeken uit de
Teyler-bibliotheek I
Door Dort Sliggers Toen Martinus van Marum in 1784 tot bibliothecaris van Teylers Stichting
werd aangesteld, was een van zijn eerste taken het inventariseren van de nagelaten bibliotheek
van de erflater. Beide Genootschapen van Teylers Stichting hadden helaas weinig interesse in
de boeken van Teyler, zodat op 23 november van datzelfde jaar het merendeel van diens ‘uyt-
muntende versameling van wel geconditioneerde boeken’ op het Prinsenhof verkocht werd. Tij-
E N C Y C L O P É D I E ,
O U
DICTIONNAIRE RAISONNÉ
DES S C I E N C E S ,
DES ARTS E T DES MÉ T I ERS ,
P A R UNE SOC IÉ TÉ D E GENS D E L E T T R E S .
Mis en ordre & publie par M. D ID E R O T , de l’Acadcmic Royale des Sciences & des Belles-
Lettres de Pruflèj & quant à la Pa r t ie Ma t h ém a t iq u e , parM. D 'A L E M B E R T ,
de-l'Académie Royale des Sciences de Paris, de celle de Pruffe, & de la Société Royale
de Londres.
Taniùm Jèrits junQuratpie polie t ,
Tantùm de mtiio fimptis accedit honoris ! HorAT.
T O M E PREMI ER.
A P A R I S , SBR1AS S 0 N, tue Saint Jacques,i la Seitnte.
D A V I D l’a ln i, n* Saint /« ,« « . i la Phme rfV .
LE B R E T O N , Imprimcur ordinairc du Roy, tue de la Rane.
D U R A N D , «r Saint Jacques, i Sen, Landrf, & au Gtifan.
M. D C C. L I . ,
A V E C A P P R O B A T I O N ET P R I V I L E G E D U ROY .
1. Titelpagina van de ‘Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des Sciences, des
dens de ‘opruiming’ trof Van Marum tussen de
boeken enkele werken aan die Directeuren al
in 1780 op de veiling van de nalatenschap van
Nicolaas Willem Kops hadden gekocht, dus
nog voor de aanleg der verzamelingen en vôôr
de bouw van de Ovale Zaal.1) De boeken van
Kops vormen dus het prille begin van een bibliotheek
die zou uitgroeien tot meer dan
125.000 banden.
Pieter Teyler en Nicolaas Willem Kops zullen elkaar zeker gekend
hebben. Beiden waren doopsgezind, vermögend, verzamelaars en
Fabrikanten cq kooplieden in laken en zijde. Kops, die in 1719 te
Haarlem geboren was als zoon van Willem Nicolaasz. en Sophia
Kops, trouwde in 1746 Elisabeth Barnaart, welk huwelijk net zo-
äls.dat van Teyler kinderloos zop blijven. H et echtpaar woonde
in de Grote Houtstraat en zomers op het buiten Bosch en Väart
aan de Wagenweg.2)
Arts et des Métiers’, 1751.