4. Afbeelding van het
stoomreactie-wagen-
tje naar Hero van
Alexandrie.
its
14
koopt Van Marum bij Jan Paauw in Leil&v;
den een model- stoomturbine, ‘een dra-
ijende Aeolipila’ voor f 34,-. Deze Staat
in de Ovale Zaal in kast V. In dezelfde
kast Staat ook het stoomreactie-wagen-
tje gemaakt door Adam Steitz in Amsterdam,
dat waarschijnlijk op de veiling van
Mr Ebeling in 1791 is gekocht.
Op een van zijn reizen; ditmaal naar
Zwitserland in 1802, brengt Van Marum
een bezoek aan een rriijn. Hij vertelt
erover in zijn reisversläg van 31 juli: > 1
‘S'nadenmiddags gingen wij de Zoutmij-
nen, een uur van Bex geleegen, bezichtigen.
Hier in gingen wij horizontaal voort
tot aan het groote rad, in ‘t midden van
den berg geplaatst, waardoor het zoute
water van eene lager liggende source
wordt opgepompt, en teffens de Ventilators
aan den gang gehouden worden...’
Met iedere slag van de stoommachine
werd frisse lucht in de galereien ge-
pompt.
baggermolens. In 1827 ook geen ant-
woord bij de toepassing om polders
leeg te malen.
In 1828 vraagt Van Marum eerst maar
eens advies aan zijn vriend professor
Moll uit Utrecht. Moll schrijft hem op 16
april 1828 zeer kritisch: ‘lk zie geenen
kans om de bewuste prijsvrage, eenen
goeden form te geven. DeZelve is te on-
bepaald en kan daarom nooit gelegen-
heid geven tot een goed antwoord. Daar-
enboven al was dit zoo niet, kan men
immers niet rekenen dat er iemand in
Staat zal'zijn qm derzelve te beantwoor-
den. Menschen die dit zouden kunnen,
maken liever dan dat zij zouden schrij-
ven; zelf hun onmiddelijk belang vordert
dat zij niet schrijven, en hunne weten-
schap zoo veel mogelijk voor zieh zelf
houden. Vandaar dat men zoo laat eerst
iets goeds over Stoomwerktuigen heeft
geschreven, en eerst nu ook maar eene
afbeelding, van een Stoomwerktuig, voor
een vaartuig bestemd, heeft gegeven.’
gemaakt. Th-deze lijst wordt de vuurma-
chine echter niet teruggevonden.
In de periode van Van Breda raakt de
stoom-pioniersfase voorbij. Een Newcomen
machine heeft dan alleen nog historische
betekenis. Aardig in dit verband
is de brief van Van Breda die hij tijdens
zijn verblijf in Oxford op 18 augustus
1836 aan Van Marum schrijft: ‘Ikzal u
niet zeggen, dat ik te London zelf op
den Yzeren Spoorweg heb gereden; en
dat ik met het Stoomgeschut van Perkins
zeventig kogels in weinige secunden
zag schieteri; dat zijn van de gewone za-
ken, die iedereen te London gaat zien.’
De opening van de eerste ijzeren spoorweg
in Nederland, van Amsterdam naar
Haarlem, moet dan toch nog wachten
tot 20 September 1839.
(Wordt vervolgd)
In het begin van de 19de eeuw wordt er
door de Hollandsche Maatschappij der
Wetenschappen, met Van Marum als
secretaris, een aantal prijsvragen uitge-
schreven waarbij de praktische toepassing
van stoom een rol speelt. In 1819
kwam er geen antwoord op de vraag
boe stoom toe te passen bij een brand-
spuit. In 1823 kwam er wel een antwoord
op de vraag hoe stoom toe te
passen bij een pomp. In 1824 weer
geen antwoord voor de toepassing bij
VAN BREDA OP DE UZEREN SPOORWEG Van Marum
werd in 1839 opgevolgd door zijn
goede vriend J.G.S. van Breda. Hij be-
heerde het Fysisch Kabinet tot in 1864
en voegde in deze periode honderden
instrumenten aan de collectie toe. Van
de bijlagen met specificaties bij de jaar-
afrekeningen van Van Breda is helaas
veel verloren gegaan. Toch is er waarschijnlijk
kort na het pensioen van Van
Breda, een ‘balance’ van de belangrijk-
ste aankopen voor het Fysisch Kabinet
T1A2I. L X X V T E L .
Gebruikte bronnen,
literatuur
Archief Teyler Stichting (Teylers Museum)
Archief Van Marum, HMW (Rijksarchief in
Noord-Holland)
Martinus Van Marum, Life and Work, 6 de-
len, Haarlem 1969-1976.
Een elektriserend geleerde, Martinus van
Marum (1750-1837), Haarlem 1987.
Leven en Werken van J.G.S. Van Breda
(1788-1867), Haarlem 1979.
extra informatie over:
tentoonstelling........
evenement................
concert......................
lezing.........................
Het Teyler Initiatief.,
rondleidingen..........
..........................
............ m ..
■ ■
.....................
9
frankeren
als
briefkaart
A G O C H T E N D L E Z I N G E N
TIJD EN LEVEN
n.a.v. g elijknainige e x p o s itie o v e r bio fy sic a in N e d e rla n d
17 augustus
door Prof. dr. E.P.J.
van den Heuvel
Gehoorzaal, 11.00
uur, losse kaarten
Kal
De geschiedenis van het heelal sinds de
oerknal
In de lezing wordt ingegaan op de plaats van Zón
en Aarde in het Melkwegstelsei, en de plaats van
ons Melkwegstelsel tussen de Sterrenstelsels in
het uitdijende heelal. Vanuit deze gegevens
wordt het beeid afgeleid zoals men zieh gelei-
delijk aan gevormd heeft van de plaats van de
Aarde in ruimte en tijd, in een evolverend ver-
haal.
DE MENS iN EVOLUTIE
31 augustus
door Prof. dr. H. Galjaard
In deze lezing zal de nadruk liggen op de veran-
deringen die mensen voor zichzelf geschapen
hebben, waaronder een toenemend inzicht in
het eigen functioneren tot op het niveau van de
erfelijke eigenschappen. Wat dat voor conse-
quenties in de toekomst zal hebben voor de
mens zelf en de evolutie, daarover kan men zelfs
met alle nieuwe tfechnologie en inzichten slechts
fantaseren. Maar dat is ook leuk.
Teylers Museum
n telefoon/tax
# Inlernet-adres
# E-mail
Openingstijden
Toegangsprijzen
Rondleidingen
Max. 25 personen
duur 1 uur
kosten f 60,-
Max. 15 personen
duur 1 uur~
kosten f 60,-
Bibliotheek/
Studiezaal
Museumwinkel
Bereikbaarheid
T E Y LER S MUSEUM
Afdeling Presen tatie
Spaarne 16
2011 CH Haarlem
NE I N F O RMA T I E
Spaarne 16,2011 CH Haarlem
023-5319010/023-5342004
http://www.nedpunt.nl/teylersmuseum/
Voor gehandicapten is er een speciale ingang
In de Nauwe Appelaarssteeg 3.
T'dit/m z a ' - 10.00- 17.00uur
zon & feestdagen 12.00 - 17.00 uur
eerste kerstdag en nieuwjaarsdag gesloten
Volwassenen
CJP/65+
Groepen
5-15 jaar
f7,50
15,-,
f 5,- (min. 20 pers.)
f3,50 (tot 5 jaar gratis)
MJK-houders / Vrienden van Teylers Museum: gratis
# Algemene rondleiding voor groepen - ook scholen - längs de
hoogtepunten uit de collecties van Teylers Museum: tekeningen en
schllderijen, penningen en munten, fossielen en mineralen,
natuurkundige instrumenten en scheikundige apparaten.
# Een bezoek aan de natuurwetenschappelijke bibliotheek heeft
een zeerexcliisiefkarakter. Onder deskundige leidlng worden voor
namelijkmet de hand ingekleurde 18de- en 19de- eeuwse boeken
getoond op het terrein van de dier- en plantkunde, en vroege
ontdekkingsreizen.
# Elke zondag om 14.00 uur wordt een gratis rondleiding
gegeven voor individuele bezoekers.
Gei'nteresseerden kunnen op aanvraag de natuurwetenschappelijke
bibliotheek raadplegen. Tevens is het mogelijk op afspraak de
studiezaal van de kunstverzameling te bezoeken.
De museumwinkel biedt een ruim assortiment aan ansichtkaarten,
catalogi, antiquarische boeken, affiches, fossielen, mineralen, etc.
Vanaf Station Haarlem 10 min. lopen ofmet bus 4, 71 en 72,
halte Klokhuisplein. Betaalde parkeergelegenheid in de buurt.
Voor inllchtingen en reserveringen kunt u contact opnemen
met de afdeling Presentatie
van maandag t/m vrijdag van 9.00 t/m 17.00 uur
tei. 023 - 5319010.