TE YLER<S>MUSEUM
magaz ijn 23 l e n t e ’8 9
Afb. I. Gyrodus dichachinus Winkler
De Solnhofenvissen in Teylers Museum
Inleiding
Een zeer omvangrijk deel van Teylers paleontologische
collectie is de prächtige verzameling fossielen uit de lithografische
kalk van het gebied rond Solnhofen en
Eichstätt, Beieren. Deze verzameling is niet alleen mooi,
maar wetenschappelijk gezien ook zeer belangrijk.
Vanwege de in het algemeen excellente preservatie zijn
Solnhofen-fossielen wereldberoemd. Fameus is vooral
de Archaeopteryx lithographica, de zogenaamde oervo-
gel. Hoewel Archaeopteryx niet meer wordt gezien als de
’missing link’ tussen reptielen en vogels (waarschijnlijk
vertegenwoordigt Archaeopteryx een uitgestorven tak,
zie diverse artikelen in Hecht e.a., 1985), is de soort een
van de belangrijkste bewijzen voor de evolutietheorie,
vanwege de ontegenzeggelijk in een dier verenigde aan-
wezige reptiel- en vogelkenmerken.
Solnhofens lithografische kalksteen wordt gedateerd in
het Malm (Boven-Jura) en is ongeveer 140 miljoen jaar
oud. De ontstaansgeschiedenis van het gesteente is nog
altijd niet geheel duidelijk. Waarschijnlijk werd het ge-
vormd in een vrij ondiepe lagune, min of meer afgesloten
van de zee door koraalriffen (zie Viohl 1983, De Vos
1984). Solnhofens lithografische kalksteen (Plattenkalk)
kenmerkt zieh door een platige gelaagdheid en fijnkorre-
ligheid. Fossielen worden meestal gevonden in het splijt-
vlak van twee op elkaar liggende platen.
Geschiedenis
Al sinds eeuwen zijn fossielen uit Solnhofen bekend. De
waarschijnlijk eerste afbeelding werd gepubliceerd door
de Duitser Basilius Besler in zijn in 1616 versehenen
werk Fasciculus rariorum et aspectu dignorum varii generis
(Heller 1961). Het is een afbeelding van de stengel-
loze zeelelie, Saccocoma pectinata, door Besler geinter-
preteerd als een versteende spin (exemplaren van Saccocoma
pectinata zijn te zien in vitrine 42).