
re v o lu ta (9 x ), «osta fu sc a sub ap ic e e v a n e s c e n te ; in fe rio ra fe rrn g in eo -fu sc a , su p e rio ra v el jú n io ra e
fe rru g in eo flavo-viridia vel viridissima.
Flores dioici: P ia n ta m a scu la fem in e a te n e rio r, v a ld e ram o s a ( 4 ) ; flos te rm in a lis , gemmiformis,
h exapliylius (1 0 ) , fo lia in v o lu c ra lia e x te rn a e basi concava lin e a li-la n c e o la ta , o b tu sa ( 1 1 ) , in te rn a
o v ato -a cum in ata (1 2 , 1 3 ), u tra q u e c o s ta ta ; a n th e rid ia e t p a ra p h y s e s s a t n um ero sa (1 4 ). F lo s femineus
congenerum.
Perich a etii fru c tife ri (1 5 ) fo lia e x te rn a a comalibus h a u d d iv e rsa ( 1 7 ) , in te rn a b re v io ra ,
e r e c ta (10, 18).
F ru c lu s ex eodem p e ric h a e tio s o lita riu s : V a g in u la e lo n g a to - c o n ic a (1 6 ). P e d ic e llu s flexuoso-
e r e c tu s , s o lid u s , ad capsulam u sq u e in te n s e p u r p u r e u s , ex sic c a tio n e v e rsu s d e x tram to rtn s (2 4 ).
C ap su la e r e c ta , fo rm a e t m ag n itu d in e v a ria n s, nunc cylindrico-oblonga (1 9 , 20), mine ovalis v e l ellip -
tic a (21, 2 2 ), e fe rru g in eo ru fa e t in te n se ru fa . C a ly p tra basi a lb id a , apice f u s c a , in mediam capsnlam
p ro d u c ta (1 9 ). Op e rcu lu ra brevius lo n g iu sv e o b liq u e r o s t r a tum , vel elo n g a to -co n icum e t
re ctn in . A n n u lu s niillus. P e iisto ra im n v a r ia b ile : d en te s e m em b ra n a b a s ila ri a n g u s ta nunc 32 su b ae
q u a le s ( 2 4 ) , lib e ri, v el lue illic p e r p a r ia connexi (2 5 , 2 6 ) , nuiic 16 in lin e a divisuriali d ila c e ra ti
e t p e r fo ra ti (2 7 ), vel uno a lte ro v e p a rinm d e n te im p erfecto su b simp lice s ( 2 8 ) , stram in e i vel pallide
ru b e lli, s ic c ita te e re c to -in c u rv i v e l paululum re curvi.
A n m c r k . D ie Pfia rtze ii ä i id e n i , je n a c h d e n S ta n d -
o r te n , s e h r in dev G rö s s e , u n d d e r m e h r o d e r m in d e r s ta r k
e n B e b lä tle ru iig . Au ch d ie K ap s e l v e rh ä lt s ic h s e h r u n b
e s tä n d ig in G rö s s e u n d F o rm , so w ie iu d e r L ä n g e des
P e d iz e lls u n d d e r L ä n g e u n d R ic h tu n g d e s D eck els. Am
m e is te n a b e r ä n d e rt d a s P e r is tom , in d em d a s s e lb e n u r s e h r
s e lte n b e i v e rs c h ie d e n e n K a p s e ln g leich is t.
O h n e E n tf e r n u n g d e s K alk tn ffs, w e lc h e r b e in a h e im m er
d ie B a s e n in e in e b r u c h ig e M a s s e v e rw a n d e lt, d u rch v e rd
ü n n te S a lz - o d e r S c hw e fe lsäu i-e , la s s e n sich die e in z e ln en
P fla n z e n n ie in ih r e r g a n z e n G rö s s e « n d v o llk om m en en
V e r zw e ig u n g , w ie so lc h e v o n u n s a b g e b ild e t sin d , d a r s
te lle n . D ie s e b e id e n R e a g e u tie n la s s e n sich ü b e rh a u p t m it
dem g r ö s s te n V o rth e ile , b e i a lle n a u f k a lk ig em Bo d en w a c h s
e n d en Mo o sen , zum H e r a u s p r ä p a r ir e n e in z e ln e r Pflän zch en ,
a nw e iid c n , o h n e d a s s d u r c h d ie s e lb e n d ie P fla n z e n s e lb s t
le id en .
lie in . S c io n la lo c a lité c e tte p la n te v a r ie c o n s id é r a b le men
t d a n s la g r a n d e u r a in s i cjue d a n s le mode de f e u il la iso
n . L a c ap su le a u s s i offre peu d e c o n s tan c e d a n s se s d im
e n s io n s e t s a f o rm e , d e mêm e q u e d a n s la lo n g u e u r de
so u p é d ic e lle , la lo n g u e u r c t la d ire c tio n d e so u o p e rc u le .
L e p é ris tom e v a rie te llem e n t q u ’o n r e n c o n tr e r a r em e n t d e u x
c ap su le s q u i l’a ie n t fo rm é d e la même m a n iè re .
Qu an d o n n’e n lè v e p a s p a r d e l'a c id e n itr iq u e au de
l’a c id e s u lf u r iq u e d é lay é le tu f f c a lc a ire q u i c h a n g e p re sq u e
to u jo u r s le s g a z o n s en u n e ma.sse f r a g ile , il e s t im p o s s ib le
d ’a v o ir le s p la n te s iso lé e s d a n s le u r g r a n d e u r n a tu r e lle e t
a v e c le u r r am ific a tio n c om p le tte , te lle s q u e n o u s le s a v o n s
r e p r é s e n té e s . Ce s d eu x r é a c ti fs c h im iq u e s so n t en g é n é r a l
d’u n e g r a n d e u tilité p o u r la p r é p a ra lio u d’in d iv id u s is o lé s
d e s m o u s s e s q u i v ie n n e n t d a n s le s t e r r a in s c a lc a ir e s , d 'a u ta
n t p lu s q u e le s p la n te s e lle s -m êm e s n ’en so u ffre n t p a s .
7 . TR IC H O S TOM UM RIG ID U LUM S mith, la x e caespitosum v e l suhpulvinatum; fo liis e basi erecta
p a tu lis e t recu rvis, lanceolatis, carinatis, costa cum apice evanida vel subexcurrenle, margine reflexo
et p iano ; capsula cylindrica v e l ova li cy lindrica, annulata, peristomio longiusculo, variabili.
Trichosfomum rigidulum S mith, Flor. B r it. P . III, p, 1238.
Didymodon rigidulum H edw ., M u s c , fro n d . I I I , p. 8 , T ab . IV , ejusd. S p e c . Mu sc . p. 104. — W eber
e t M ohr B . T . p. 159. — H ooker e t T aylor Muscol. B r i t . ed . 2 , p. 1 1 7 , T . 20. H ooker
engl. Flor. V, p. 29. — B ridel B r y o l. univ. I , p. 514.
V a r. ß. d e n s u m , capsula elliptico-oblonga; calyptra m a jo r i; operculo magis tenue rostrato.
Desmatodon rupestris F ükk in B rid. Bryol. univ. I , p . 8 2 2 ( e x p a r t e ) .
Hab. In m n ris ac ru p ib u s tam humidis qnam siccis p e r to tam fe re E u ro p am , ra riu s tam e n e t
s a e p e p ra e te rv isnm . Va r. ß . p e r to tu in Alpium tra c tnm e t in m u ris siccioribus. '
Matur. Anctumno e t liyeme, in a lp ib u s a e s ta te .
T ab . VII. C a e sp ite s p lu s minus ex te n si, plani vel su b p u lv in a ti co lo re fe rrn g in eo -v el fiisco-virîdi
T r ic h o stom um .
in s ig n e s ; p la n ta e dich o tom e e t siin p lic ite r ram o s a e , b asi e t in innovationum a x illis ra d ic a n te s , unciale
s vel m u lto minores (fig. 1, 2, (3 1, (3 2),
Folia e b a s i e r e c ta p a te n tia e t re c u rv o -p a te n t ia ( 4 ) , s ic c ita te in cu rv a e t s u b to rtilia : in fe rio ra
la n c e o la ta , s u p e rio ra e lo n g a to -la n c e o la ta (5 ) , c a rin a ta (5 x, 5 x ') , m a rg in e re flexo (5 x), apicem v e rtu
s p ia n o (5 X ') , c o s ta ad surainum apicem p ro c ed en te , a reo la tio n e p u n c tu la ta (5 a ) ; jú n io r a in ten se
vel fe rriig in eo -v irid ia , a n n o s io ra ie rru g in eo -fn sc a .
Flo res u triu sq u e sex u s te rm in a le s , masculi în p la n ta d is tin c ta femine ae .simili gem m ifo rm e s,
6—9 p h y ili (6 ) , fo lia in v o lu c ra lia e x te rn a cau lin is in fe rio rib u s similia, sed paulo la tio ra , in te rn a tria
b re v io r a , e b a s i l a t a , co n c av a lo u g e a c um in a ta ( 7 ) , u tra q u e c o s ta ta ; a n th e rid ia e t p a r a p h y s e s (8 )
co n g e n erum .
Perichaetium fru c tife ru ra 9 -p liy llum ( 9 ) , fo lia e x te rn a coma libus s im ilia , in te rn a e r e c t a , a n g
u s tio r a (1 0 ).
Capsula r e c ta v el s u b c u rv u la , c y lin d ric a , b ru n n e a , in p ed ic ello semiunciali vel un cia li flexuoso-
ere c to , d ex tro rsum to rtili (1 3 ). C a ly p tra p a llid e s tram in e a ap ic e fu sc escen s, c a p su la e solam te rtiam
p a rtem o b teg e n s (1 1 ). Op e rcu lum c a p su la dimidio b re v iu s , re c te v el o blique r o s t r a tum , ro ste llo
ob tu siu sc u lo . A n n u lu s simplex (19);, s a t lo n g e p e r s is te n s , demum fra gm e n ia rîe d e la b en s . Pevisto-
mium m u tab ile , eonspicuum: d e n te s e m em b ra n a b a sila ri p e r p a r ia co lia e ren te s (1 5 ) v el fe re omnino
lib e ri ( 1 6 , 1 7 ) , iio d u lo so -a rtic u la fi, primo p a llid i e t ob so lete g r a n u la t i, a e t a t e ru b e lli e t in te n se
g ra n u la ti ( 1 5 , 1 7 ) , h um id ita te in conum tru n e a tum connivente s ( 1 4 ) , s ic c ita te e re c ti (1 3 ) vel
pauliim re c a rv i.
Va r. /3. d en se c a e s p ito s um , su b p u lv in a tum , in te n s e v ir id e , p la n ta s s is te n s te n e r r ir a a s , cap su lis
ob lo n g is, o p ercu lo lo n g iu s ro s tra to (¿3 4 ) e t c a ly p tr a u sq u e a d collum p ro d u c ta (¡3 3).
R em . P a r la g r a n d e u r e t le p o r t c e tte m o u s se offre
u n e a s s e z g r a n d e re s s em b la n c e av e c le T r . top h a c eum. s u r to
u t q u a n d e lle v ie n t a u x ro c h e rs c a lc a ire s h um id e s o ù il sc
fo rm e d u liiff d a n s le s g a zo n s . L a c a p su le c y lin d r iq u e p lu s
g r a n d e , le p e ris tom e p lu s d év elo p p é e t le s f e u ille s d ’un e
d im e n sio n p lu s c o n s id é ra b le e t p o in tu e s n e ta rd e n t c ep e n d an t
p a s à f a ir e e n tre v o ir la d ifféren c e sp é cifiq u e d e s deux
p la n te s .
A u x e n d ro its om b ra g é s e t h um id e s o ù c e tte mousse
fo rm e d e s g a z o n s la rg e s d e c o u le u r f e r ru g in e u s e , e lle peut
tr è s -b ie n ê tre c o n fo n d u e , à la p r em iè r e v u e , av e c le B a rb u la
fa lla x .
L e D esm a to d o n r u p e s tr is d e F unk n e d iffè re en r ie n
d e n o tr e v a r. ¡3 si ce n’e s t p a r le g a z o n n em en t u n p e u p lu s
com p ac te e t le s f e u ille s u n peu p lu s r a id e s . C e tte forme
se r e n c o n tr e s u r to u t d a n s le s A lp e s o ù e lle e s t trè s -rc p a n -
d u c : p. ex. d a n s la V ia m a la , au F a iilh o rn , a u Z iU erth a l,
d a n s l a G r o s s a r l, e n tre L o f e r e t S a lz b o u rg etc.
A n m e r k . M it T r . to p h a c eum h a t d ie s e s M o o s d e r
G rö s s e u n d T r a c h t n a ch z iem lich g ro s s e A e lm lic h k e it, b e s
o n d e rs w e n n d a s s e lb e a n n a s se n K alk fe lse n vo ik o ram t,
w o sich K a lk s in tc r in d e n R a s e n a b s e tz t. D ie lä n g e r e , cy-
. liiid ris ch e K ap s e l, ( h s g r ö s s e r e P e r is tom « n d die g rö s s e r e n
zu g o sp itz fe n B l ä tt e r la s s e n d e n U n te rs c h ie d in d e s se n le ich t
au ffin d e n .
A n s c h a tt ig e n , f e u c h te n S te lle n , w o d ie s e s M o o s o ft
w e it a u sg e d e h n te , ro s tb r a u n a n g e flo g e n e R a s e n b ild e t, k an n
d a s s e lb e a u c h b e i ilü c h tig em A n b lic k m it B a rb u la fa lla .v
v e rw e c h s e lt w e rd e n .
F ünk’s D e sm a to d o n r u p e s tr is i s t , den e tw a s d ic h te re n
R a s e uw iic li s u n d d ie s te if em B la tte rn a u sg cn o inm cn , d u r c h a
u s n ic h t v o n u n s e rem T r . r ig id u lum v a r. ß v e rsc h ie d e n .
D ie s e F o rm k öm m t v o r z u g sw e is e in A lp e n -G e g e n d e n vo r,
w o s ie s e h r a llg em e in v e rb r e ite t i s t m u l n am en tlich au
n a s s e n F e ls e n w ä c h s t , so z, B . in d e r V ia m a la , am F a u l-
h o r ii, im Z ille r th a l ( a n M a u e rn h ä u fig ), in d e r G ro s s a r l, z w isc
h en L o f e r u n d S a lz b u rg u . s . w .
T R IC H O S T OM U a i ST R IC TUM B ruch, fo liis erecto-patentibus, siccitate appressis e t stric tis, ovato-
la n c e o la tis , costa crassa excedente longe m u c ro n a tis, perichae tialibus caeteris muUo-longioribus, e
basi longe vaginante in suhulam flexuosam a ngustalis; capsula in pedicello stramineo elliptico-oblonga,
s u b in c u r v a , annulo duplici in s tr u c ta , operculo brevirostro e t p er is tom ii regularis dentibus liberis et
i !
Trichostomum stric tum B rucii in De N otar. Syflab. p . ISO.
Ceratodon chloropus (B rid.) M üller in p i. sicc. Sardiniae.