colofon
Teylers Magazijn is het kwartaalblad van Teylers
Museum en tevens mededelingenblad van de
Stichting Vrienden van Teylers Museum.
ISSN 0920 0460
Nummer 60 (jaargang 17, nummer 3, herfst 1998),
maand van verschijnen: September 1998
ABONNEMENT OP TEYLERS MAGAZIJN
Teylers Magazijn verschijnt viermaal per jaar - in
de winter, lente, zomer en herfst. Dit blad infor-
meert u over alle wisselende activiteiten in het
museum en het belicht de achtergronden van de
verzamelingen en kabinetten, de geschiedenis en
andere onderwerpen die in nauwe betrekking
staan tot het museum.
Abonnementen gelden steeds voor een vol kalen-
derjaar en worden, tot wederopzegging, automatisch
verlengd. U kunt zieh abonneren op jaargang
1998 door / 20,- over te maken op bankrekening
56.03.24.979 van de ABN te Haarlem of postre-
kening 56.99.019 onder vermelding van ‘Teylers
Magazijn 1998’.
Geschenkabonnementen zijn welkom, gaarne met
opgave of het abonnement voor een jaargang dan
wel voor onbepaalde tijd wordt geschonken. Vrienden
van Teylers Museum ontvangen dit tijdschrift
automatisch.
AUTEURS VAN DIT NUMMER
A. Hauer: stagiaire afdeling presentatie
drs C. van Tuyll van Serooskerken: conservator
Kunstverzamelingen
dr P. Lambers: wetenschappelijk medewerker
Paleontologisch - Mineralogisch Kabinet
M.H. Besselink: medewerker tentoonstellingen,
Afdeling Presentatie
Eindredactie: B.C. Sliggers
Vormgeving/DTP: Lambert de Jong, Den Haag
Fotografie: M. Zegel
Drukwerk: Paswerk Bedrijven, Haarlem
Teylers Museum,
Spaarne 16,
2 01 1CH Haarlem,
tel: 023-5319010,
fax: 023-5342004,
e-mail: teyler@euronet.nl
OPENINGSTIJDEN:
dinsdag t/m zaterdag 10-17 uur,
zondag 12-17 uur.
Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag gesloten.
Correspondence met de Stichting Vrienden van
Teylers Museum kan gericht worden per adres aan
het museum.
OMSLAG:
J. Thopas, Doodsportrret van Catharina
Margaretha van Valkenburg (1680-1682)
Va n 1 9 Se p t e m b e r t o t e n m e t 2 9 No v e m b e r is in Te y le r s
M u s e u m d e t e n t o o n s t e l l in g ‘N a a r h e t l ij k . H e t N e d e r l a n d s e
DOODSPORTRET 1 5 0 0 -H E D E N , ’ TE ZIEN. ÜEZE TENTOONSTELLING
GEEFT EEN OVERZICHT VAN HET DOODSPORTRET IN NEDERLAND AAN
DE HAND VAN SCHILDERIJEN, TEKENINGEN, POSTMORTEM FOTO S,
GEBEELDHOUWDE HÄNDEN EN DODENMASKERS
' Een zachte zucht was zijn laatste levensteeken.
Te gelijk veranderde het gelaat geheel. Het was of een uit de in^
wendigheid körnend licht zieh door de trekken drong, als een
zacht gouden glans. [...] Toen slonken d&vormen van het gelaat
met een bijna zichtbare snelheid en een zeer schoone albasten
tint verving den sterfglans. Qe doode lag daar nu in waarheid als
een beeid, zoo fijn, zoo rein, zoo vlekkeloos blank. Het was of het
beste en hoogste zijner ziel In haar innigst wezen, zieh gekon-
centreerd had in het gelaat. Bij weinigen neemt de dood zoo zeer,
zoo zichtbaar, het karakter van een verheerlijking aan.’1 "
2. Dodenmasker en
hand van koning
(Paleis het Loo,
Met deze woorden schetste Lodewijk van Deyssel in 1893 een
laatste portret van zijn vader J.A. AlberdingkThijm op zijn doods-
bed. De gedaanteverwisseling die plaatsvindt na de dood is even
fascinerend als vluchtig, en daaraan ontlenen schilderijen, teke-
ningen en foto’s van sterfbedden hun reden van bestaan; van dit
tere en kortstondige moment moet een weergave bestaan die de
tand des tijds doorstaat. Van Deyssel was diep ontroerd b lf het
zien van het gelaat van zijn; overleden vader, en wilde dit bijzon-
dere moment voor eeuwig vastleggen met woorden. Een meerdl-
recte en realistische manier om de laatste gezichtsultdrukking
van een dierbare voor altijd te bewaren, is het dodenmasker, een
gipsen afgietsel van het gelaat. Na invetten van de behaarde ge-
deeltes van het gezicht, kan het gips aangebracht worden en
doordringen tot in de fijnste plooien en rimpels in de huid. Na har-
ding van het materiaal ontstaat een negatief dat stevig genoeg
^ is om van het gezicht af te
halen. Dit masker wordt gebruiktom de laatste ge-
zlchtsuitdrukking in posi-
tief af te gieten. Zo ontstaat
een afdruk dat kan
wedijveren met het gelaat
van de overledene. Dirk
van Weelden geeft in het
Museumjournaal (1986)
een mooie omschrijving
Nationaal Museum
Apeldoorn)
1. Wassen begrafenismasker van Godert van Reede, heer van Ginkel, Amerongen
en Middachten, 1904 (Kasteei Amerongen)