ijstijdzoogdieren. De belangrijkste en tevens
omvangrijkste verzamelingen zijn die van het
Nationaal Natuurhistorisch Museum te Leiden en van
het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der
Wetenschappen in het Zeeuws Museum te
Middelburg. Veel mammoetschedels zijn er echter
niet. De belangrijkste schedels van Nederland volgen
hieronder.
Een schedel zonder onderkaak van een oude stier is,
eind jaren zestig, opgebaggerd te Gewände bij
’s-Hertogenbosch. Deze bevindt zieh in de collectie
van het Instituut voor Aardwetenschappen te Utrecht.
Hiervan zijn verschillende afgietsels gemaakt, waarin
een paar slagtandkopieen gemonteerd zijn, afkomstig
van een mammoetschedel uit Halteren (Duitsland),
waarvan het origineel in het Museum Ur- und
Ortsgeschichte te Bottrop bewaard wordt.
Een licht beschadigde schedel met onderkaak van een
oude stier, werd in 1968 opgebaggerd te Valburg. Dit
is een mammoetschedel met een gebitsafwijking. In de
linker onderkaak is de laatste molaar uitgevallen,
mogelijk door een ontsteking. Daardoor is de linker
bovenkaaks M3 niet afgesleten. Deze is ruim 1 1 cm
hoogkroniger dan de rechter bovenkaaks M3. Deze
fraaie, maar vooral bijzondere mammoetschedel werd
aangekocht door de Geologische Arbeitsgemeinschaft
in Kleve (Duitsland) en Staat daar opgesteld in de
Schwanenturm. Er was kennelijk geen Van Marum
om deze voor Nederland te behouden.
De gaafste schedel (afb. 22 en 23) met originele
slagtanden en originele onderkaak (afb. 24) ooit ter
wereld opgebaggerd, komt van 12 meter diepte uit
een oude arm van de IJssel. Deze schedel werd
gevonden in 1968 te Olburgen, tegenover Dieren. Hij
behoort tot de pronkstukken van het Nationaal
Natuurhistorisch Museum te Leiden. Deze
mammoetkoe is ongeveer 40 jaar oud geworden.
Een zwaar gehavende en misvormde schedel van een
volwassen mammoet zonder onderkaak bevindt zieh
00k in het Nationaal Natuurhistorisch Museum te
Leiden en is in 1970 opgebaggerd uit de Waal bij
Hurwenen. De mammoet waartoe deze schedel
behoorde heeft vermoedelijk op jeugdige leeftijd zijn
linker slagtand verloren, waardoor de tandkas
vervormd is. Hieruit volgt dat deze mammoet nog
enkele jaren door het leven is gegaan met slechts een
slagtand.
Een licht beschadigde schedel zonder onderkaak van
een oude mammoetstier is op 19 februari 1994
opgedoken in de recreatieplas ‘De Groene Heuvels’
tussen Bergharen en Ewijk. De schedel was door
duikers in januari 1994 ontdekt en vervolgens
omhooggehaald onder toeziend 00g van filmcamera’s
van het NOS Journaal. De schedel is tentoongesteld
in het Natuurmuseum Nijmegen. De geologische
ouderdom van deze schedel is aan de hand van de
C i 4 dateringsmethode bepaald op 38.900 jaar
(persoonlijke mededeling Dr Thijs van Kolfschoten,
1995). Het is tot nu toe de enige mammoetschedel in
ons land waarvan de exacte ouderdom is vastgesteld.
De mammoetresten in 1991 van Orvelte (Drenthe) bij
graafwerkzaamheden gevonden, zijn tot nu toe,
geologisch gesproken, de oudste wolharige
mammoetresten van ons land. De ouderdom is
bepaald op 47.000-44.000 jaar voor heden.
Verder bevinden zieh in de volgende musea nog een
aantal niet oribelangrijke, al dan niet zwaar
gehavende, mammoetschedels: Natuurhistorisch
Museum Maastricht, Zeeuws Museum Middelburg,
Visserij Museum Breskens, Hertogsgemaal te Empel
bij ’s-Hertogenbosch, Instituut voor Aardwetenschappen
te Utrecht, Nationaal Baggermuseum te
Sliedrecht, Natuurmuseum Rotterdam, Nationaal
Natuurhistorisch Museum te Leiden, Museum Flehite
Amersfoort, Geologisch Museum Artis te Amsterdam
en Liemersmuseum te Zevenaar.
Dick Mol, Gerard ter Mors,
Joop van Veen en John de Vos
Literatuur
Bierens de Haan, J.A., De geschiedenis van een verdioenen
Haarlemsch Museum van Natuurlijke Historie, Uitg.
Vereeniging Haerlem, Haarlem 1941, p. 1-85.
Cuvier, G., Recherches sur les Ossemens Fossiles, dl. II,
Quatrième Edition, Paris 1834, p. 1-300.
Marum, M. van, Verhandeling over de Olijfanten, die
in vroeger eeuwen de noordelijke gematigde en koude
streken der aarde bewoonden, waarin eene
beschrijving en afbeelding van de olijfantskop, welke
in 1820 uit een kuil nabij Heukelum, bij doorbraak
onstaan, is uitgespoeld, in: Nat. Verh. Holl. Mij.
Wetensch., Haarlem 1824, dl. 13, iste stuk, p. 233-304,,
2 pi.
Mol, D., Een bijzondere mammoetschedel uit
Valburg, in: Grondboor& Hamer, 1992, p. 18-24.
Mol, D. en H. van Essen, De Mammoet. Sporen uit de
IJstijd, Uitgeverij BZZTöH, ’s-Gravenhage 1992, p.
1-144.
Rutten, L.M.R., Die diluvialen Säugetiere der Niederlande,
dissertatie, Utrecht 1909, p. 1-116 , 4 pl.
Winkler, T.C., Gids voor den bezoeker van de verzameling
versteeningen, Teylers Museum, Haarlem 1887, p. 1-96.
Agenda
Mededelingen
T entoonstellingen
13-9 t/m 7-1-1996 — Een kunstkast gaat
open. De mooiste tekeningen uit de
verzameling Teding van Berkhout (eerste
schilderijenzaal)
10-10 t/m 12-12-1993 — Haarlemmers.
Foto-expositie door Fjodor Cyriel Buis
(bovenzaaltje)
2-3 t/m 12-3-1996 — Schilderijen van
Giorgio Morandi (tentoonstellingszaal)
2-3 t/m 2-6-1996 — Italiaanse tekeningen
1400-1700 (aquarellenzaal) '
2-3 t/m mei 1996 —■ De vissen van
Solnhofen (boekenkabinet)
Programma concertserie Stichting
Huygens Fokker
14-1-1996 — Nederlandse muziek uit de
i6de en iyde eeuw (Bob van Asperen
clavecimbel, Lucy van Daei barokvióol), 13.00
uur
23-2-1996 — Traditionele muziek; vooraf
uitleg over stemming (Irama, Balinees
gamelan ensemble met 20 spelers en dans
door Gamelan Gong Kebyar), 13.00 uur.
24-3-1996^75 Programma met oude en
nieuwe muziek (Joop van Goozen met
31 -toonorgel), 12.00 uur.
3-5-1996 — Het Huygens Kwartet met
nieuwe muziek in verschillende stemmingen
(Josje ter Haar, Chris Duindam, Rüben
Sanderse en Eelco Beinema met werken van
Giacinto Scelsi, Manfred Stahnke, Anton
Hueber en Alois Haba), 15.00 uur.
Zaterdagochtendlezingen 1995-1996
In de lezingenserie DENKEN IN TEKENSII,
georganiseerd met de Peirce Kring
Nederland, laten acht vooraanstaande
sprekers uit verschillende wetenschappelijke
disciplines zien welk een belangrijke rol
tekens in ons leven speien.
DENKEN IN TEKENS II is de tiende serie in
een succesvolle reeks zaterdagochtendlezingen
die de onderwerpen Creativiteit,
Waarnemen, Communicatie, Chaos, Tijd, Fin
du Siècle, Kringlopen en Tegenstellingen
heeft bestreken. De lezingenserie 1994-95
over semiotiek krijgt vanwege de grote
belangstelling en de nog niet behandelde
onderwerpen een vervolg in DENKEN IN
TEKENS II. Hierin komen aan de orde
semiotiek en theologie, semiotiek en film,
muziek, musea en cryptografre.
Programma
16-12-1995 — Semiotiek en theologie:
Prof. dr E.J. van Wolde, Peirce, God en
Bijbel, breekijzers voor ons denken
20-1-1996 — Semiotiek en film: Dr H. van
Driel, Van verfilmd toneel tot virtual reality
17-2-1996 — Semiotiek en muziek: Drs A.
van Baest, What Passion cannot MUSICK
raise and quell!
16-3-1996 — Semiotiek en musea: Prof. dr
M. Bai, Op de keper beschouwd:
betekenisproduktie in musea
13-4-1996 — Semiotiek en cryptografie:
Dr ir J.C.A. van der Lubbe, Het geheim en
cryptografie
Enkele voordracht /15,00,
studenten/Vrienden van Teylers Museum
/10,00. Reserveren door overschrijving op
bankrekeningnr. 56.00.50.550, ABN AMRO
te Haarlem (giro 4000), t.n.v. Teylers. Museum,
zaterdagochtendlezingen. Voor losse kaarten
nummer(s) van de lezing(en) vermelden. Vanaf
10.30 uur koffie, 11.00 uur aanvang
voordracht, 12.30 uur einde. Verkoop kaarten
00k aan de zaal.
Prijsvraag Teylers Godgeleerd
Genootschap
Directeuren van Teylers Stichting en leden
van Teylers Godgeleerd Genootschap
schrijven de volgende prijsvraag uit om
beantwoord te worden vöör 1 mei 1997:
Gevraagd wordt een vergelijkend onderzoek
naar het verzet tegen de totaliteitsidee in
Totalité et Infini (1961) van Levinas en in Der
Stern der Erlösung (1921) van Rosenzweig.
Gedacht wordt aan een Studie van circa 150
bladzijden, in de vorm van een voor
publicatie gereed geschrift, die desgewenst
voortbouwt op eerdere publicaties van de
auteur.
Uitgeschreven blijft de prijsvraag 1994 om
beantwoord te worden vöör 1 mei 1996:
Gevraagd wordt een onderzoek naar de
voorwaarden en practische mogelijkhedèn
van een tripartiet gesprek en een
samenwerking tussen personen en groepen
van christelijke, moslimse en joodse huize, in
het algemeen of in een bepaalde regio, met
een open 00g voor het feit dat religies als
politiek strijdmiddel kunnen worden
gebruikt.
Op de prijsvraag 1993 (Gevraagd wordt een
Studie over een predikant in de Nederlandse
samenleving van de negentiende eeuw) zijn
binnen de gestelde termijn geen antwoorden
binnengekomen.
Voor de procedure, de beoordeling en de
prijs kan het programma van het
Genootschap worden aangevraagd bij
Directeuren van Teylers Stichting, Damstraat
21, 201 1 HA Haarlem.
Onder dak
De nieuwe Teyler Agenda 1996 is uit. Het
thema ‘Onder dak’ heeft een bijzondere
betekenis. Want op 1 maart 1996 zal het
muséum zijn nieuwe vleugel openstellen voor
het publiek. De agenda geeft een proeve van
de variëteit die de verzamelingen te bieden
hebben. Via tekeningen, prenten,
boekillustraties, architectuurontwerpen en
penningen maar 00k door middel van
voorbeelden uit de collecties natuurkundige
instrumenten en fossielen wordt duidelijk
hoe mens en dier zieh door de eeuwen heen
onderdak verschaften.
Voor de Vrienden is de nieuwe agenda voor
/20,- in het muséum te koop (1 exemplaar per
vriend), de winkelprijs is /25,-.
Museumwinkel
De museumwinkel heeft met het 00g op de
körnende feestdagen het assortiment met een
aantal artikelen uitgebreid. Uit de Verenigde
Staten komen unieke fossielen van
uitgestorven vissen die 50 miljoen jaar oud
zijn. Er zijn verschillende soorten
ammonieten uit Engeland en Marokko. Ook
nieuw zijn door de natuur gevormde
goudkleurige pyrietkubussen uit Spanje met
zulke strakke vormen dat het lijkt of ze zijn
uitgezaagd. Amethyst wordt veel gevonden in
Brazilïe en kenmerkt zieh door de
paarsgekleurde kristallen. Een aantal
decoratieve stukken is in de winkelvitrine
uitgestald. Naast de fossielen en mineralen
zijn er afgeprijsde boeken (waaronder het
bekroonde boek van dr d.J. Meijers, zie elders
in dit nummer), nieuwe catalogi,
Rembrandt-grafiek en nog veel meer
cadeau-ideeën voor Sinterklaas en Kerst
De winkel zoekt vrijwilligers die in het
weekend of in schoolvakanties willen
assisteren. Ook indien u maar een paar
uurtjes op zaterdag of zondag zou kunnen, is
dat mogelijk. U kunt zieh opgeven bij Bea de
Koning of Herman Voogd (023-5319010).