Zonnestelsel opgeknapt 10
AI sinds onheuglijke tijden prijkt er een mimatuur-zonnestelsel op de
mîneralenvitrines van de middenkast ¡n de Ovale Zaal. Aan het begin en aan
het eind is er wat mis: het piramidale veelvlak dat de zon voorstelt staat in
verhouding veel te dicht bij de planeten en zou in dit model een diameter van
1,22 m moeten hebben; en Neptunus (ontdekt in 1846) sluit de rij, in plaats
van de in 1930 ontdekte Pluto.
Het tijdstip waarop dit planetarium van vernikkelde,
metalen bollen op het middenmeubel terecht is
gekomen, is inderdaad ‘onheuglijk’: het stuk heeft
geen inventarisnummer gekregen, is niet opgenomen
in de in 1929 vervaardigde kaartcatalogus van het
Fysisch Kabinet, en wordt 00k niet genoemd in de
gidsen van E. van der Ven (1882, 1898) en A.D.
Fokker/À.M. Muntendam (1933). In de archief-
bescheiden van het Fysisch Kabinet is er geen enkele
verwijzing te vinden.
Hoogstwaarschijnlijk is het stelsel ergens nâ 1846 en
8 Nieuw vemikkeld
trtodel van Jupiter op de
Vitrine in de Ovale
Zaal. (foto E. Henkels)
vóór 1930 in de werkplaats vervaardigd als een
aardigheidje, waarbij mogelijk werd uitgegaan van het
model van Saturnus.
Uit de jaarverslagen van curator prof. Fokker blijkt
dat van 1938 tot 1940 ene A. Veldhuizen als
leerjongen werkzaam was onder de amanuensis J.M.
Verbeek. De heer Veldhuizen heeft ons onlangs
verteld dat hij destijds het oorspronkelijke
(piramidale) zonnetje heeft gemaakt; de planeten
waren er toen al. Het geheel zal terzelfdertijd, volgens
een gloednieuw procédé, behandeld zijn in het zelf
gemaakte vernikkelbad uit 1938.
Het artikel van Fokkers assistent dr N.W. Doorn in
het Haarlems D agblad van 5 aprii 1930 over de
ontdekkingsgeschiedenis van het zonnestelsel (naar
aanleiding van de ontdekking van Pluto) gaf blijkbaar
geen aanleiding om het nieuwe planeetje alsnog erbij
te maken, hoewel het qua onderlinge afstand nog
makkelijk op het meubel had gepast.
De fraaie, zilverachtige glans die de bollen door het
vernikkelen hadden gekregen, was waarschijnlijk
binnen tien jaar verdoft en de tand des tijds zorgde
00k allengs voor de nodige krassen en deuken.
Daarom werd begin dit jaar besloten tot een grondige
opknapbeurt van het planetenstelsel, inclusief
opnieuw vernikkelen. Deze zware restauratie hield
00k de vervaardiging van een nieuw symbool voor de
zon in; het oorspronkelijke werd namelijk lang
geleden ontvreemd. Gelukkig was het model nog
bekend bij oud-kastelein JH . van Borssum Buisman.
Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus,
Uranus en Neptunus zijn inmiddels weer in hun oude
luister hersteld en geven op hun glanzend oppervlak
aan de Ovale Zaal nog een extra ronding.
Marijn van Hoorn
Agenda
Medede l ingen
11
Tentoonstellingen
27-8 t/m 13-11-1994 — Andreas
Schelfhout (1787-1780). Tekeningen; eerste
schilderijenzaal
17-9 t/m 6-10-19 9:4 ~
Paddestoelenprojekt van Barbara Kletter;
voorzaaltje
26-11-1994 t/m 3-2-1993 Een
vorstelijke dierentuin. De menagerie van
Willem V; eerste schilderijenzaal
Diversen
16-10-1994 — Nationale
Wetenschapsdag. Programma rond thema
kleur; hele museum
12-11-1994 — Traditioneel
Vriendenontbijt en najaarsbijeenkomst in
werk- en depotgebouw Zegelwaarden
Wetenschapstheater in Teyler: Ec-Statisch
Komend schooljaar zal voor kinderen tussen
acht en twaalf jaar een theatrale demonstratie
over statische elektriciteit gegeven worden in
de gehoorzaal. Deze voorstelling is voor
leerlingen een kennismaking met een
eeuwenoude traditie in Teylers Museum:
door middel van proeven natuurkundige
verschijnselen zichtbaar maken en
onderzoeken. Science Theater is het
samengaan van kunst en wetenschap.
Bovendien vrolijk, amuserend, relativerend,
spannend en informatief. Speciaal voor het
museum stelde Pandemonia Science Theater
Nederland een voorstelling samen over
statische elektriciteit (Mede hiervoor.
ontvingen zij vorig jaar de Nationale
Techniek Prijs.)
Het is een inspirerende voorstelling, die
aanzet tot nadenken over de oorsprong en
werking van fenomenen uit de natuur- en/of
menswetenschappen. Hoe worstelden vroeger
wetenschappers met deze wispelturige en
onvoorspelbare natuurlijke krachten? Wat is
nu precies die onzichtbare kracht die men uit
kostbare stenen kon halen? Was dit hetzelfde
als magnetisme? Hoe kon het ‘hemelse vuur’
naar aarde getrokken en dan getemd worden?
Wat waren de wetten waar dit alles aan
gehoorzaamde?
De acteur plaatst zieh in de (niet-geisoleerde)
schoenen van deze vroegere wetenschappers
en maakt gebruik van reconstructies van
primitieve elektrische machines.
Over de try-outs, die intussen hebben
plaatsgevonden, waren de kinderen en
leerkrachten zeer enthousiast. Voor op school
is er een mapje met proeven die na de
voorstelling in de klas gedaan kunnen
worden.
Echter, de voorstelling is niet alleen leuk voor
scholen, 00k verjaardagen en
familiebijeenkomsten zijn prima
gelegenheden om de voorstelling te zien.
Mocht u hierin geinteresseerd zijn: een
voorstelling in de aula van Teylers Museum
kost 500 gulden (incl. reiskosten, excl. 17,5%
BTW), voor maximaal 80 toeschouwers.
Voorafgaand aan de voorstelling is er een
körte toelichting bij de grote
elektriceermachine van Van Marum. De
voorstelling duurt ongeveer 30 minuten. Voor
boekingen en inlichtingen: afdeling
presentatie (0-23-319010, Eis Vogel).
Concertserie Stichting Huygens Fokker
1994/95
Het concertseizoen van de Stichting Huygens
Fokker valt dit jaar uiteen in drie series van
elk vier concerten. Twee series speien zieh af
in Teylers Museum: een betreft een serie
kamermuziek in Teylers Museum, de andere
nieuwe muziek
Programma:
2-10-1994: Ezra Sims geeft lezing over
72-toonsmuziek, daarna concert van eigen
werk door Dinosaur Annex uit Boston;
aanvang 15.00 uur.
6-11-1994: Concert Huygens Kwartet
(nieuwe samenstelling) van werken van o.a.
John Snijders, William Susman en Claude
Vivier; aanvang 15.00 uur. .
1 x-i 2-1994: Mohammed Sayeed Khan en
zijn ensemble. Programma rond klassieke
Indiase muziek; aanvang 15.00 uur.
1^122-1-1995: Joop van Goozen
(31-toonsorgel) en Jos Zwaanenburg (open
kleppen altfluit); aanvang 12.00 uur.
26-2-1995: Marcelo Bussi verzorgt een
programma met Italiaanse muziek op het
unieke cembalo cromatico; aanvang 15.00
uur.
23-4-1995: Bob van Asperen, Harry van
der Kamp , Mieke van der Sluys en een tenor.
Programma rond muziek van Huygens, w.o.
niet eerdet uitgevoerd werk van Joan Albert
Ban; aanvang 15.00 uur.
21-5-1995: Interfusion uit Engeland met
ongewone nieuwe muziek; aanvang 15.00 uur.
18-6-1995: Joop van Goozen
(31-toonsorgel). Hedendaagse muziek, w.o.
uitvoering van ‘Collages’ van Peter Schat uit
1962; aanvang 12.00.
Paddestoelen van Barbara Kletter
Van 17 September t/m 6 november 1994 is
een bijzondere installatie van beeidend
kunstenares Barbara Kletter in het
bo venzaalt je van Teylers Museum te zien. In
enkele vitrines toont zij tientallen glazen
paddestoelen die onder haar toezicht in
Tsjechië werden geblazen: zeldzame en
9 Ec-statiscbe voorstelling door Pandemonia